Ο Γιάννης Αντιόχου βραβεύτηκε πρόσφατα με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την ποιητική του συλλογή “Αυτός, ο κάτω ουρανός”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Ίκαρος”. Για όσους η ποίηση είναι σημείο αναφοράς διακρίνεται σε αυτή την ποιητική πορεία το βαθύ ενδοσκοπικό ταξίδι του δημιουργού και η ανάδυση της εξόδου του απ` αυτό. Ένα ταξίδι που συμπαρασύρει το αναγνωστικό κοινό στον κόσμο τού ποιητή. Έναν κόσμο που δεν είναι αποκλειστικά προϊόν ομφαλοσκόπησης σε μια κοινή θέα αλλά μια φωνή σαλπίζουσα προς τ` άστρα για το όλον.
‘Έχει έναν πύργο ο ουρανός μου/κι η γη μου σκίζεται βαθιά/
-φωλιάζουν στη Σύγχυση πουλιά-/κι η θάλασσά μου μια αδιάβατη νύχτα·/
κάθε νύχτα σχεδόν ένα μέλλον1
Advertising
Το έργο του έως σήμερα αποτελείται από τις ποιητικές συλλογές: “Ανήλικης νυκτός παρίστιον δέρμα”, Γαβριηλίδης, 2003, “Romeo and Juliet”, Δέλεαρ, 2004, “Στη γλώσσα του”, Γαβριηλίδης, 2005, “Curriculum Vitae”, “Μελάνι”, 2006, “Εισπνοές”, Ίκαρος, 2009, “Εκπνοές”, Ίκαρος, 2014 και “Διάλυσις”, Ίκαρος, 2017, “Αυτός, ο κάτω ουρανός”, Ίκαρος, 2019 και ενώ σε κάθε έργο του ο αναγνώστης νιώθει ποιοι και τι συνταξιδεύει με την ποιητική διαμαρτυρία του, δεν παύει να κρατάει την τελευταία σελίδα μετέωρη σε αναμονή μιας συνέχειας που ίσως είναι έτοιμη για τον απόπλου της ή ίσως ακόμα δεν έχει γραφτεί.
Επιμέλεια συνέντευξης για το MAXMAG: Άννα Ρω
Ο Γιάννης Αντιόχου ταυτίζεται μόνο με την ποίηση;
Θα ήταν ευτυχές να ταυτιζόμουν μόνο με την ποίηση, αν και ο Γιάννης Αντιόχου υπάρχει μόνο στην ποίηση. Ξέρετε, είναι λογοτεχνικό ψευδώνυμο το οποίο από τον καιρό που χρησιμοποιήθηκε, 30 χρόνια τώρα, ξεχώρισε σαφώς δυο πραγματικότητες οι οποίες ήταν ανέφικτο να συγκεραστούν, όχι γιατί η ποίηση είναι υπερβατική και ο νοσοκομειακός χώρος που δραστηριοποιούμαι τεχνικός και βασισμένος στα τεκμήρια της επιστημονικής έρευνας, αλλά γιατί δεν επιβάλλει κάποιος νόρμες και ροϊκά πρωτόκολλα εργασιών, τη στιγμή που η ποίηση προικοδοτεί μοναχά ελευθερίες. Όχι μόνο δεν μετάνιωσα που κράτησα εντελώς διάφορους τους χώρους που ενεργώ αλλά ίσως και να ωφελήθηκα μακροπρόθεσμα. Η ποίηση παραμένει ως και σήμερα ένας περίκλειστος τόπος: εκεί, εισέρχομαι άδειος και καθαρός· ένας τελετουργικός βωμός λατρείας και αφοσίωσης. Ωσμώσεις βέβαια, ένθεν κι ένθεν, παρατηρούνται: π.χ ο θάνατος, ο νοσοκομειακός χώρος, η μυρωδιά των καψαλισμένων ιστών από τη διαθερμία, τα φώτα ενός χειρουργείου, η πάλλουσα καρδιά, ο θάνατος ως υπέρβαση, ο νεκρός ως τελετουργία, ακόμα και η πανδημία έχουν αποτυπωθεί σφιχτά, κρυφά εντός της στιχοδομής των ποιημάτων μου.
Η πορεία σας προς την ποίηση διανύεται μέσω…;
Δεν νομίζω πως υπάρχει κάτι αξιοσημείωτο πέρα από την αφοσίωσή μου στον στόχο να μην περιγράφω ένα «αυτιστικό» μουρμουρητό, έναν ανούσιο μονόλογο, αλλά μια ποίηση που ενώ ξεκινά από μένα, διαστέλλεται τόσο, ώστε να χωράει τους αναγνώστες. Ήμουν τυχερός, μεγάλωσα λίγο πριν το διαδίκτυο κατακλύσει ολοκληρωτικά τις συναναστροφές μας και γνώρισα ποιητές που μ’ έμαθαν τον τρόπο να σφίγγω την πρωθύλη μου κάνοντας την ποίηση.
Έμαθα να περιμένω, διδάχτηκα την υπομονή, ήξερα πως σημασία έχει η πορεία και ο τρόπος που δομεί κάποιος τη φωνή του κάνοντάς την διακριτή. Μ’ έμαθαν ν’ αντιλαμβάνομαι σημεία αναγνώρισης, τ’ άστρα και τους πλανήτες κάθε ξεχωριστού ποιητικού σύμπαντος κι έτσι ξεχώρισα: ποιοι δομούν κοσμολογικό ποιητικό σύμπαν και ποιοι, κομήτες και μετεωρίτες. Οι κομήτες στην παρατήρησή τους σημειώνουν μεγάλο αστρονομικό ενδιαφέρον, όμως περνούν κι εξαφανίζονται, οι μετεωρίτες καμιά φορά γίνονται απειλητικοί, πολλές φορές καταφέρνουν πλήγματα, όμως ποτέ δεν θ’ απειλήσουν την τροχιά ενός πλανήτη σ’ ένα ολοκληρωμένο ποιητικό σύμπαν.
Ας γίνω πιο βοηθητικός: ποιητικό σύμπαν και διακριτή φωνή έχουν ας πούμε: ο Διονύσιος Σολωμός, ο Γιώργος Σεφέρης, ο Οδυσσέας Ελύτης, ο Νίκος Γκάτσος, ο Κ.Π. Καβάφης, ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Νίκος Καρούζος, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Μίλτος Σαχτούρης, κ.ά, ενώ είναι πάρα πολλοί αντίστοιχοι ποιητές που συστήνουν τον λεγόμενο δυτικό κανόνα, όπως: ο Αρθούρος Ρεμπώ, ο Φρήντριχ Χέλντερλιν, ο Γκέοργκ Τρακλ, ο Πολ Τσελάν, ο Τ.Σ Έλιοτ, ο Χαρτ Κρέιν, η Άννα Αχμάτοβα, ο Τεντ Χιουζ, ο Σαιν-Τζον Περς, κ.ά.
Αυτή τη διάκριση στην ποίηση τη θεωρώ αξιοσημείωτη και τη διδάχτηκα από ποιητές της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς και ποιητές της γενιάς του 70. Ασφαλώς υπάρχουν και σύγχρονοί μου ποιητές, που σφυρηλατούν το σύμπαν τους και η φωνή τους είναι διακριτή, αλλά έμαθα να μην αναλαμβάνω ρόλους που δεν μου αναλογούν γιατί δεν συμπαθώ τις γραμματολογικές εγγραφές χωρίς τεκμηρίωση· υπάρχουν καταλληλότεροι και με τη φιλολογική σκευή που αναλογεί σε τέτοιους είδους αξιολογήσεις. Εξάλλου, κάποιος που διαβάζει την ποίησή μου καταλαβαίνει τους συγχρόνους που συνδιαλέγομαι, γιατί η ποίηση είναι και διάλογος.
Έχω ξαναμιλήσει λέγοντας πως για μένα ο κανόνας της ποίησης είναι ένα δέντρο, στο οποίο προσθέτει ο κάθε ποιητής κλαδιά. Και είναι ένα περίεργο δέντρο ο κανόνας, είναι και αειθαλές και φυλλοβόλο. Υπάρχουν τριών ειδών ποιητές: (α) ο ποιητής που γράφει ποιήματα και δεν πρόκειται να προσθέσει κανένα κλαδί στο δέντρο και δεν υπάρχει καμία συνδιαλλαγή με μένα, (β) ο ποιητής που πηγαίνει, βλέπει τον πατέρα με την άγκυρά του και προσθέτει στο δέντρο της ποίησης ένα φυλλοβόλο κλαδί —ομολογώ πως αγαπώ την ιδιόλεκτο που χρησιμοποιούν τέτοιοι ποιητές και κάποιες φορές υιοθετώ τα αφαιρετικά φραστικά τους σχήματα και (γ) ο ποιητής που θα ανέβει, θα δει, θα καταλάβει τι βλέπει και θα σκοτώσει τον πατέρα σαν τον Χέλντερλιν. Αυτός θα προσθέσει κλαδί αειθαλές. Υπάρχουν τρεις ταχύτητες ποιητών: στην πρώτη ταχύτητα είναι οι ελάσσονες, στη δεύτερη είναι οι ποιητές που έχουν ταλέντο και άστρο και στην τρίτη οι ποιητές που θα μείνουν. Δεν ξέρω αν ο κανόνας αναδιαμορφώνεται, πάντως όλοι φροντίζουμε —σε πλήρη αντιστοιχία με την εποχή και το περιβάλλον της— να μην μαραίνεται το δέντρο της ποίησης.
Μουσική, Νύχτα, Αλήθεια, Θεός, Θάνατος και πίσω από την Αχλή ένα Φως… Αυτός, ο κάτω ουρανός. Πείτε μας για το έργο σας.
Η αλήθεια είναι πως ιχνηλατώ μια βαθιά χαραγμένη πίστη, εικασία ή πεποίθηση που βρίσκω βαθιά εντός μου και την ονομάζω «προσωπική» αλήθεια. Θεωρώ πως υπάρχουν σημαντικά πλέον δοκίμια για τα βιβλία μου που ως έναν βαθμό με αποκαλύπτουν. Οι διαπιστώσεις της Αγγελικής Κορρέ για τα δύο τελευταία μου βιβλία νομίζω πως τακτοποιούν όλη την αλληλουχία που αναφέρετε παραπάνω. Συλλογίζομαι πως καθομολογώ την ιδιαίτερη πίστη μου που είναι συνυφασμένη με την αισθητική μου αλήθεια.
Εντωμεταξύ το σκεπτικό της επιτροπής κρατικών βραβείων νομίζω πως δεν θα μπορούσε να ήταν πιο πλήρες, απ’ όσα αναφέρει για την ποίησή μου και το βιβλίο «Αυτός, ο κάτω ουρανός». Σ’ αυτό, που το παραθέτω όπως δημοσιεύθηκε, διέκρινα πως αυτή η ιδιότυπη αλήθεια μου είναι καταληπτή κι από τους άλλους. Το παραθέτω:
Το Βραβείο Ποίησης απονέμεται κατά πλειοψηφία στον Γιάννη Αντιόχου για τη συλλογή του Αυτός, ο κάτω ουρανός (εκδ. Ίκαρος), καθώς αποτελεί ένα έργο που, όπως σημειώθηκε κατά τη συζήτηση, αποτελεί «κατορθωμένη ποίηση». Ο Γιάννης Αντιόχου, στην έβδομη συλλογή του (συν μία εκτός εμπορίου), αφορμάται από τον Άλλο για να βυθιστεί στον εαυτό, σε μία ολοκληρωμένη και συνεπή μοντερνιστική γραφή, η οποία περιλαμβάνει την έννοια του σώματος ως θεού, του ονείρου ως ύπαρξης και του θανάτου ως εξήγησης που καταυγάζει τη ζωή, με μία αισθητική ποιητική που πηγαινοέρχεται από τον Μέλανα Δρυμό της σκοτεινής Γερμανίας στη δυστοπία των Radiohead. Ο καλά φιλτραρισμένος και ομογενοποιητικός ―άλλοτε απλώς ομφαλοσκοπικός— στοχασμός του συνομιλεί με τα γερμανικά παραθέματα και τα σχέδια που συνοδεύουν την έκδοση, εντάσσοντας, παράλληλα, τον απόηχο του Σολωμού, του Χέλντερλιν, του Τρακλ, του Έλιοτ και του Καρυωτάκη για να τραγουδηθεί το «κύκνειο άσμα του σώματος».
Ας σημειώσω επιπλέον, πως οι Radiohead είναι κύρια επίδραση στο ποιητικό μου έργο, όσο και οι μείζονες ποιητές που προανέφερα. Ο Thom Yorke —προσωπικά— είναι ένας Σοπέν ή ένας Μπαχ του 21ου αιώνα, αλλά και ποιητής. Οι στίχοι του, ήδη από το 2006, είναι κύριο motto σε όλες τις ποιητικές μου συνθέσεις. Ο Μπαχ, ο Σοπέν, ο Βάγκνερ, ο Ραχμάνινοφ και ο Μάνος Χατζιδάκις με έχουν προικοδοτήσει με έναν εσωτερικό ρυθμό τον οποίο μεταφέρω στον πυρήνα των ποιημάτων μου.
Αυτός, ο κάτω ουρανός/ hatte eine blaue Blume/ein blaues Blut/eine blaue Liebe/einen blauen Gott/aber/er war (nicht) mit uns… Αχ πως βλασταίνουν οι νεκροί!2 Τι νιώθετε ή ποιοι νιώθετε ότι βλασταίνουν μέσα στα ποιήματά σας; Πνευματικοί σας πρόγονοι ή μη.
Αν κι αναφέρθηκα προηγουμένως στους προγόνους, θέλω να ξεκαθαρίσω ένα σημείο: δεν βλασταίνουν οι ποιητικοί μου πρόγονοι, αλλά τα υποκείμενα των καθημερινών μου συναναστροφών. Απλά, ο τρόπος με τον οποίο διαστέλλω τα ποιήματά μου καταπίνουν τα υποκείμενα και τα μεταστοιχειώνουν σε αντικείμενα για τους αναγνώστες.
Οι στίχοι στα γερμανικά από το ποίημα «Τα πουλιά» που έχετε παραθέσει, αποτελούν μια ομολογημένη πύκνωση της γλώσσας μου. Κάποια στιγμή δεν μου έφθασαν τα ελληνικά ή ίσως ο κύριος πυρήνας της ποιητικής σύνθεσης που είναι η Μάχη των Εθνών και αναδύεται στο ποίημα: «Βαλχάλα 16.10.1813», περιγράφει τη χωροχρονική ρωγμή της συνάντησης δυο στρατιωτών στο σήμερα. Μαζί τους κουβαλούν φυσικά γραμματολογικά στοιχεία της γερμανικής λογοτεχνίας, τα οποία επεξηγεί υπαινικτικά η δοκιμιογράφος και ποιήτρια, Αγγελική Κορρέ, στο δοκίμιο της με τίτλο: La Tragédie d’un Faune. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι διακειμενικές αναφορές και αφορμές, αποτελούν χοές στους προγόνους ποιητές και στα φάσματά τους επικαλούμενα σε έναν ποιητικό ouija board.
Και ήρθε αυτό το Βραβείο Ποίησης. Μαζί με μια ευχάριστη αύρα αποδοχής από τους ομότεχνούς σας. Διπλή χαρά;
Δεν ξέρω αν είναι διπλή χαρά, αν είναι λάθος η διαχείριση μου, ωστόσο ένα Κρατικό Βραβείο Ποίησης αποτελεί μια αναγνώριση ή μια δικαίωση ή ίσως μια απλή κατανόηση πως δεν είσαι τελικά στη σκιά. Βέβαια ξεκαθαρίζω πως για μένα κύρια λειτουργεί ως καταλογογράφηση και τεκμήριο και δευτερευόντως, ως ένα εργαλείο προώθησης, αναζωογονώντας το βιβλίο μου και δίνοντάς του μια νέα ευκαιρία δυο χρόνια μετά την κυκλοφορία του να φτάσει σε ακόμα μεγαλύτερο κοινό. Ταυτόχρονα ελπίζω να επιστρέψει και κάποια χρήματα στον εκδότη μου, που γνωρίζοντας a priori το: ίσα βάρκα-ίσα νερά του εγχειρήματός του, το χρηματοδότησε και χρηματοδοτεί κάθε βιβλίο μου τα τελευταία 13 χρόνια. Δεν κρύβω πως από τη μεριά του αναγνώστη διαβάζω, σχεδόν πάντα, όσους εμπίπτουν στα γλωσσικά και αισθητικά μου κριτήρια κι ας μην έχουν ποτέ αξιολογηθεί ως δόκιμοι σε λίστα, πόσο μάλλον να έχουν κιόλας βραβευτεί. Αυτό δεν σημαίνει πως τους διαβάζω ή τους αναγνωρίζω όλους. Ας μην κοροϊδεύουμε τους εαυτούς μας, είναι τόσοι πολλοί οι εξαφανισμένοι βραβευμένοι, ζωντανοί και νεκροί. Ίσως να έχετε σαφέστερες ενδείξεις σχετικά με τους ομότεχνους μου, αλλά ναι, χάρηκαν όσοι υπηρετούν την ποίηση. Άλλωστε, είναι αξίωμα: δεν μπορούν να είναι όλοι ικανοποιημένοι.
Η ποίηση όμως, εντυπώνεται μόνο στο χαρτί και κοινωνείται μόνο μέσω αυτού;
Η παραδοσιακή μορφή της που υπηρετώ, ναι. Σήμερα υπάρχουν πλείστα εκφραστικά μέσα και υβρίδια που υποκρίνονται την ποίηση και ίσως να είναι, αλλά δεν εμπίπτουν στον ορίζοντα της παρατήρησής μου. Μπορεί και να κάνω λάθος, αλλά πιστεύω στις αντικειμενικές κατασκευές που αν έχουν τη δύναμη μπορούν να μεταστοιχειώσουν τον αναγνώστη και όχι το αντίθετο. Θαυμάζω τους περφόμερ αλλά δεν μπορείς να έχεις έναν περφόμερ στο κρεβάτι σου, αντίθετα το βιβλίο, μπορείς.
Επιμένετε στην άποψη που είχατε διατυπώσει σε μια συζήτησή σας με τον Βασίλη Βασιλικό ότι είναι καθαρά εγκεφαλική λειτουργία;
Έχουν περάσει πολλά χρόνια από αυτή τη δήλωση, ωστόσο πιστεύω πως το ποίημα ακόμα κι αν εξορύσσεται από το βαθύτερο είναι μας, τελικά θα κατεργαστεί λέξη-λέξη με καθαρά διανοητική λειτουργία. Όταν θα τελειοποιηθεί, ο εγκέφαλός μας θα εκκρίνει τέτοιες ποσότητες ενδογενών κατεχολαμινών που θα διαπεράσουν κάθε κύτταρο της ύπαρξής μας, χαρίζοντάς μας ηδονή και ευχαρίστηση. Αυτή η πλήρωση δεν περιγράφεται, μόνο νιώθεται και είναι προϊόν έκκρισης αυτών των ενδορφινών που προανέφερα. Ο εγκέφαλος μας νιώθει.
Μια σκέψη που ακροβατεί για το μέλλον της ποίησης; Και του κόσμου ίσως;
Η πανδημία αλλάζει τις ισορροπίες και είναι το κύριο θέμα που με απασχολεί. Επιστρέφοντας από το νοσοκομείο 18 μήνες τώρα, ασχολούμαι ελάχιστα με την ποίηση, αλλά σίγουρα μαζεύω τις εικόνες ενός ανθρώπου που προσπαθεί να σταθεί όρθιος. Ξέρετε, είναι αστείο να έχουμε ξεκινήσει τα διαστημικά ταξίδια, αλλά να αντιστεκόμαστε στα εμβόλια. Η πανδημία αποκαλύπτει τις τεράστιες ανισότητες του πλανήτη. Αν δεν υπήρχε ο ιός, ίσως να σας μιλούσα για την ποίηση και το μέλλον της. Μέχρι τότε επιτρέψτε μου να σας ευχαριστήσω με ένα τετράστιχο από τον κάτω ουρανό, μοιάζει καταλληλότερη απάντηση στο ερώτημά σας:
Ανεπαίσθητα
ήρθε ο αφανισμός·
είχε μια κλίση
ο κόσμος μας
—καθώς άδειαζε.
Ευχαριστούμε κι εμείς βαθιά
Ο Γιάννης Αντιόχου διαδικτυακά: https://yiannisantiochou.wixsite.com/poetry/about & https://www.facebook.com/yiannis.antiochou
1. Ποίημα “ἐν γῇ Σενναάρ” στο: «Αυτός, ο κάτω ουρανός», Γιάννης Αντιόχου, Εκδόσεις Ίκαρος 2019, σελ. 69
2. Ποίημα «Τα πουλιά» στο: «Αυτός, ο κάτω ουρανός», Γιάννης Αντιόχου, Εκδόσεις Ίκαρος 2019, σελ. 59
Αυτός, ο κάτω ουρανός/ είχα ένα γαλάζιο λουλούδι/’ένα γαλάζιο αίμα /μια γαλάζια αγάπη/έναν γαλάζιο Θεό/αλλά/ο Θεός (δεν) ήταν μαζί μας. Αχ πως βλασταίνουν οι νεκροί
