“Μέσα πέτρα” της Μαρίας Μανωλέλη: Ένα θαμμένο έγκλημα στην Κρητική γη

Το συγκλονιστικό μυθιστόρημα της Μαρίας Μανωλέλη με τίτλο «Μέσα πέτρα», που κυκλοφόρησε το 2020 από τις εκδόσεις Ποταμός, φαντάζει, δυστυχώς, πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς στο επίκεντρό του βρίσκεται η έμφυλη βία κι ένα ατιμώρητο έγκλημα, θαμμένο για τριανταπέντε ολόκληρα χρόνια στα χώματα της Κρητικής γης. Η ιστορία ξεκινά με έναυσμα τον θάνατο του Ηλία Καλογεράκη, ο οποίος θα πεθάνει, πέφτοντας στο προαύλιο του παλιού του σχολείου, λίγα μέτρα από τον γιατρό του χωριού και το ασθενοφόρο που εκείνος είχε καλέσει για να σώσει τον ηλικιωμένο άνδρα. Ο νεαρός γιατρός θα συνοδέψει την σωρό του στο πλησιέστερο νοσοκομείο και, προσπαθώντας να τακτοποιήσει τα τη κηδείας, θα ξετυλίξει άθελά του το κουβάρι της ιστορίας μιας οικογένειας που σημάδεψε την περιοχή με το δράμα που βίωσε.

 

«Τα παιδιά είχαν βρεθεί στην καρδιά ενός ανεμοστρόβιλου, και άβουλα στροβιλίζονταν προς όποια κατεύθυνση τα πήγαινε η δίνη. Όταν ο άνεμος σταμάτησε να τους περιστρέφει σαν φύλλα, είχαν μοιραστεί ήδη σε συγγενείς μακριά από την Πέτρα και μπήκαν πια στην μοναχική πορεία επιβίωσής τους υπό τις νέες συνθήκες.»

 

Η οικογένεια Καλογεράκη

Ο γάμος του Ηλία και της Δέσποινας Καλογεράκη ήταν ένας γάμος συμφερόντων. Ο μεν Ηλίας εποφθαλμιούσε την προίκα της πλούσιας Δέσποινας, οι δε γονείς της, να την παντρέψουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα για να «μην τους μείνει στο ράφι» όσο πενθεί για τον χαμένο της έρωτα, τον Ανδρέα που την εγκατέλειψε, όπως την έκαναν -μια σειρά από μηχανορραφίες- να πιστέψει. Η Δέσποινα δε ρωτήθηκε ποτέ αν ήθελε να ζήσει όλη την υπόλοιπη ζωή της δίπλα σε έναν μονόχνοτο άνδρα που δεν συμπαθούσε κανέναν και τρόμαζε τους πάντες με την άγρια όψη και συμπεριφορά του. Ο γάμος έγινε, τα στόματα έκλεισαν, η περιουσία του Καλογεράκη διπλασιάστηκε και, για την Δέσποινα, αυτή ήταν η αρχή του τέλους της. Μετά από σειρά ετών λεκτικής και σωματικής κακοποίησης και τρία παιδιά που λάτρευαν τη μάνα τους κι έτρεμαν τον πατέρα τους, η Δέσποινα θα βρεθεί νεκρή μέσα στο υπόγειο κελάρι του σπιτιού της, με μια λίμνη αίματος να περιβάλλει το άλλοτε κατάλευκο φόρεμά της. Ο θάνατός της θα αποδοθεί σε «ατύχημα», ο ένοχος δεν θα τιμωρηθεί ποτέ και οι μόνοι αθώοι της ιστορίας, τα τρία τους παιδιά, πριν καν προλάβουν να πενθήσουν την αδικοχαμένη μητέρα τους, θα δοθούν σε ανάδοχες οικογένειες συγγενών, μακριά από την Κρήτη, σε μια προσπάθεια της γιαγιάς τους να αποφύγουν τη ρετσινιά. Εκεί, θα ζήσουν ολομόναχα, χωρίς να ξέρουν τι έχουν απογίνει τα αδέρφια τους, χωρίς να ξέρουν πώς να διαχειριστούν το πένθος που βιώνουν, το οποίο θα γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ύπαρξής τους για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής τους. Ο Καλογεράκης θα ζήσει ολομόναχος  μέχρι το τέλος του, σε ένα σπίτι γεμάτο από τα φαντάσματα της οικογένειάς του, συσσωρεύοντας χρήματα αντί για αναμνήσεις με εκείνους. Ο θάνατός του, θα φέρει ξανά στην Κρήτη τα τρία αδέρφια και στο φως τις παθογένειες μιας ολόκληρης κοινωνίας, η οποία έγινε αυτήκοος μάρτυρας ενός στυγερού εγκλήματος, το οποίο αποσιωπήθηκε, απλώς γιατί αυτό επιτάσσαν οι νόρμες της εποχής και της περιοχής, κυρίως, όμως, επειδή το θύμα ήταν γυναίκα.

«Αλίμονο, κορίτσι μου, κανένας ντων δε θα μιλήσει. Θα μου το δεις πως θα τόνε συγκαλύψουν, όχι γιατί δεν κατέγουν, μα για να μη μπλέξουν με ανακριτές και χωροφύλακες. Αν τον είχενε όμως σκοτωμένο η Δέσποινα, θα την πετροβολούσαν καταμεσής της πλατείας.»

 

Τα θύματα της έμφυλης βίας

Ο αντίκτυπος που είχε ο θάνατος της μητέρας τους στην διαμόρφωση της μετέπειτα ζωή τους, είναι ένα από τα βασικά θέματα του βιβλίου, καθώς εκτός από την εκλιπούσα μητέρα τους, τα παιδιά ήταν τα μεγαλύτερα θύματα αυτής της τραγικής ιστορίας. Η έλλειψη εμπιστοσύνης, το αδιαχείριστο τραύμα και η αδυναμία δημιουργίας δεσμών με άλλους ανθρώπους, η ντροπή που κουβαλούσαν και τα τρία παιδιά για τον τόπο και το επώνυμό τους, προσεγγίζονται με μεγάλη ευαισθησία από την συγγραφέα και συγκινούν. Η άμεση, τρυφερή γραφή της Μανωλέλη, φέρνει στα χέρια των αναγνωστών μια ιστορία πόνου και λύτρωσης που αγγίζει τις πιο ευαίσθητες χορδές τους, ενώ παράλληλα τους γεμίζει θυμό και οργή για την διαιώνιση πατριαρχικών αντιλήψεων που οδηγούν, ακόμα και σήμερα, σε εγκλήματα με θύματα γυναίκες που αποφάσισαν να ζήσουν ελεύθερες και βρέθηκαν νεκρές.

Το «Μέσα πέτρα», είναι μια ιστορία έμφυλης βίας, που μας ταξιδεύει στην κρητική γη, τρεις δεκαετίες πριν, για να αναδείξει ένα ατιμώρητο έγκλημα που συγκαλύφθηκε. H συγγραφέας προχωρά σε μια ρεαλιστική απεικόνιση του τόπου, αναδεικνύοντας τις ομορφιές του νησιού, αλλά και τις βαθιά ριζωμένες παραδόσεις, που ήθελαν τις γυναίκες υποχείρια των γονιών τους κι έπειτα των συζύγων τους, άβουλα όντα χωρίς δικαίωμα επιλογής, καταδικασμένες να σιωπούν και να υπομένουν, γνωρίζοντας πως οι διαφορές σε αυτό τον τόπο, λύνονται μόνο με αίμα. Η Μανωλέλη, πολύ εύστοχα τοποθετεί στην ιστορία της και τρεις γυναικείες φιγούρες, γειτόνισσες του κεντρικού- αποθανόντα- πρωταγωνιστή, για να καταδείξει με τον πλέον ρεαλιστικό τρόπο, τις παθογένειες των κλειστών κοινωνιών και τα στόματα που κλείνουν εκεί που θα έπρεπε να μιλήσουν, την υποκρισία των «καλών χριστιανών» που επιδίδονται σε νηστείες και προσευχές για να εξαγνιστούν από αμαρτίες που έπραξαν, αποσιωπώντας την αλήθεια.

Η λιτή γραφή της Μανωλέλη, τέλος, δεν επιφορτίζει το ήδη βεβαρυμμένο κλίμα του βιβλίου, προσδίδοντάς του έτσι έναν ρυθμό που κρατά τους αναγνώστες σε εγρήγορση και τους κάνει κι εκείνους συνοδοιπόρους των τριών αδερφών στο οδυνηρό ταξίδι τους στο παρελθόν.  Οι κινηματογραφικές σκηνές του βιβλίου «Μέσα πέτρα», συμβάλλουν επίσης αισθητά στην οπτικοποίηση αυτής της δραματικής ιστορίας που γεννά στον αναγνώστη μια πληθώρα εναλλασσόμενων συναισθημάτων, χωρίς να τα εκβιάζει.  Προσωπικά, το κατατάσσω στα καλύτερα βιβλία σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας που διάβασα τελευταία και το προτείνω ανεπιφύλακτα. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ποταμός. Βρείτε το εδώ.