Φιόντορ Ντοστογιέφσκι : Ένα μεγάλο όνομα της λογοτεχνίας και του πολιτισμού του περασμένου αιώνα. Η ιστορία του κι εκείνη μεγάλη, κουβαλά ένα βαρύ παρελθόν, το οποίο δε διστάζει να
μοιραστεί με το αναγνωστικό του κοινό, ο Φιόντορ Ντοστογιέφσκι παραμένει διαχρονικός και αξιομνημόνευτος μέχρι και σήμερα. Δεν είναι τυχαίο πως η φήμη του Ντοστογιέφσκι ξεπέρασε τα σύνορα της Ρωσίας κι αναγνωρίστηκε από πολλούς ανθρώπους του πνεύματος και των επιστημών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Μεταξύ άλλων, ο Albert Camus αναγνώριζε στον Ντοστογιέφσκι ως τον σπουδαιότερο προφήτη του 20ού αιώνα, ενώ τόσο ο Nietzsche, όσο και ο Sigmund Freud έχουν αντλήσει από το έργο του. Ο Nietzsche αναφερόταν στον Ντοστογιέφσκι ως τον μοναδικό ψυχολόγο από τον οποίο είχε να μάθει κάτι. Εν συντομία, τα περισσότερα από τα έργα του χαρακτηρίζονται αριστουργηματικά.
Στο βιβλίο του Αναμνήσεις από το Σπίτι των Πεθαμένων καταγράφει τον εγκλεισμό του σε κατεργίτικη φυλακή και τι σήμαινε για τον ίδιο, όντας ευγενής. Πώς είχε βρεθεί στη φυλακή; Το 1849, ο Ντοστογιέφσκι -άθελα του, κατά πολλούς- συλλαμβάνεται και κατηγορείται για μια συνωμοσία για την ανατροπή του τσάρου Νικόλαου του Α’. Παρότι δήλωσε αθώος στις κατηγορίες, στις 22 Δεκέμβριου του ίδιου έτους οδηγείται στο εκτελεστικό απόσπασμα. Για καλή του τύχη και για καλή τύχη όλων μας, ο Ντοστογιέφσκι σώζεται εκ θαύματος την τελευταία στιγμή, καθώς ο τσάρος αλλάζει γνώμη και αποφασίζει να μετατρέψει τη θανατική καταδίκη σε καταναγκαστικά έργα. Με αυτόν τρόπο, βρίσκεται αλυσοδεμένος στις στρατιωτικές φυλακές στο Ομσκ της Σιβηρίας.
Ο Ντοστογιέφσκι έχει χαρακτηριστεί, επίσης, από τους σπουδαιότερους ψυχογράφους κι αυτό αναδεικνύεται μαεστρικά σε αυτό το βιβλίο του. Πιο συγκεκριμένα, στο Αναμνήσεις από το Σπίτι των Πεθαμένων ο συγγραφέας δεν καταγράφει τα βιώματά του στο κάτεργο από μια απόλυτη αυτοβιογραφική ματιά, αλλά ο σκοπός του είναι βαθύτερος: να καταλάβει τι σημαίνει το κάτεργο και οι φυλακές για τους υπόλοιπους φυλακισμένους, που είναι τρομερά διαφορετικοί από εκείνον. Να ψυχογραφήσει τους καταδίκους, να τους περιγράψει, να τους αναλύσει, πάντοτε επιχειρώντας να προσμετρήσει την κοινωνική τους τάξη, τα δικά τους βιώματα, τη δική τους ματιά. Αν μπορέσει να τους κατατάξει σε κατηγορίες για να γίνουν τα συμπεράσματά του πιο κατανοητά, θα το κάνει. Αν μπορέσει να τους πλησιάσει, να κουβεντιάσουν, να τους «ανακρίνει» για να μπορέσει να μπει στο δικό τους κόσμο, θα το κάνει.
Ήδη από αυτό το βιβλίο, ωστόσο, διαφαίνονται οι προοδευτικές -ειδικά για την εποχή του- αντιλήψεις του συγγραφέα περί τιμωρίας και αντιμετώπισης των φυλακισμένων. Ο συγγραφέας εστιάζει με επιμονή στη σημασία που έδιναν οι φυλακισμένοι στην τιμωρία τους, καθώς και στον αντίκτυπο των επιπτώσεων που έχει η τιμωρία σε αυτούς, αλλά και στον ίδιο του τον εαυτό, ανεξάρτητα αν οι ίδιοι μπορούσαν να τον αντιληφθούν. Φυσικά, η αντίληψη της τιμωρίας των ίδιων των καταδικών αντιτίθεται στην αντίληψη της τιμωρίας του συγγραφέα με τρομερή απόκλιση, εξαιτίας κοινωνικών παραγόντων και προσωπικών βιωμάτων, γεγονός που εντυπωσιάζει τον συγγραφέα. Με τον τρόπο αυτό, πίσω από το φράκτη των φυλακών, ο συγγραφέας βρίσκεται μπροστά σε μια απογυμνωμένη, απτή και αληθινή εικόνα της κοινωνίας, ώστε να μπορέσει να αντιληφθεί πόσο απόλυτη είναι η δομή της και να το καταγράψει.
Οπότε, δεν είναι ένα βιβλίο αυτοβιογραφικό για τον συγγραφέα, αλλά αυτοβιογραφικό για τον κάθε φυλακισμένο σε εκείνες τις φυλακές στην άκρη της Σιβηρίας. Ο Ντοστογιέφσκι στις 362 σελίδες του βιβλίου δεν επιχειρεί να χωρέσει όλα τα χρόνια που πέρασε στις φυλακές ή να συνεχίσει την ιστορία ως και το δεύτερο μέρος της ποινής του, τη στρατιωτική του θητεία. Πάντοτε φροντίζει να κρατήσει τους αναγνώστες συντονισμένους, χωρίς να τους αφήσει να υποπέσουν σε σύγχυση, αλλά πρωταρχικός στόχος του είναι να αναπαραστήσει ζωντανά τον τρόπο που οι εξευτελισμοί, οι βασανισμοί, η εξορία, η φυλακή λειτουργεί στην ανθρώπινη ύπαρξη. Καθώς κάθε άνθρωπος είναι ιδιαίτερος και μοναδικός, το κέντρο της παρατήρησης είναι ο τρόπος αντιμετώπισης της αναμονής: αναμονή για την τιμωρία -που αντιστοιχούσε σε ξυλοδαρμό, ατελείωτη αναμονή μπροστά στην έκτιση της ποινής, καθώς και ο συνδυασμός της αναμονής με την αθέλητη συνύπαρξη με άλλους φυλακισμένους και την υπακοή σε ανωτέρους που μπροστά σε κάθε ευκαιρία είχαν τη δυνατότητα να εξευτελίσουν και να βασανίσουν. Όμως, όλοι -ανεξαιρέτως- είχαν την υποχρέωση να υπομείνουν την ίδια κα μέχρι και την τελευταία στιγμή που θα βρισκόταν πίσω από το φράκτη.
Περιγραφή από το οπισθόφυλλο
Ρουφήχτηκε κι αυτός μέσα στην κατασκότεινη δίνη, με ξουρισμένο κεφάλι κι αλυσοδεμένος, γύριζε κι αυτός το μαγκανοπήγαδο του κάτεργου, πέρα στο βάθος της Aνατολής, χωρίς να ’χει το δικαίωμα να γράψει, ενώ το μόνο βιβλίο που του επιτρεπόταν να διαβάσει –και μόνο λίγες στιγμές την ημέρα κατάφερνε να διαβάζει– ήταν το Eυαγγέλιο. Ήταν κατάμονος, παρόλο που δεν μπορούσε ν’ απομονωθεί από τα γύρω· ήταν, γιατί είχε μιαν απέραντη ψυχή, μια ψυχή που χωρούσε το άπαν. Eίναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί, μονάχα εκείνος, που έχει τη δύναμη να ζει τα μαρτύρια όλων των άλλων που βασανίζονται γύρω του, είναι ταυτόχρονα κι ο πιο μόνος απ’ όλους! Kι όμως, έτσι ήταν. Ποιος θα μπορούσε να νιώσει το μαρτύριο ενός ανθρώπου που βρίσκεται στο κέντρο όλων των μαρτυρίων; Eκείνου, που βλέποντας τον ασπρομάλλη, τον ίδιο αξιολύπητο γερο-στρατιώτη να χτυπάει ανελέητα με το κνούτο το δυστυχισμένο κατάδικο αδερφό του, ένιωθε να ξεσκίζεται και να καίει κι η δική του σάρκα; Kανένας άλλος δεν ξέρει τώρα, όσο αυτός, ότι στα κατάβαθα κάθε δυστυχισμένου κρυφοκαίει μια σπίθα ελπίδας, που του δίνει τη δύναμη να σηκώνει το κεφάλι πάνω απ’ τη δυστυχία του και ν’ αγναντεύει την απεραντοσύνη της ελπίδας ως πέρα, στο βάθος του ορίζοντα.
Περισσότερα άρθρα για τον Ντοστογιέφσκι:
Ο Παίχτης του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι
Φιόντορ Ντοστογιέφσκι – Το υπόγειο
Ο σοσιαλισμός του Ντοστογιέφσκι
Πηγή: tvxs.gr
