Η 25 Μαρτίου, εκτός από μια μεγάλη θρησκευτική γιορτή, αποτελεί και μια από της σημαντικότερες ημέρες για το Ελληνικό Έθνος. Σηματοδοτεί την έναρξη του ένοπλου αγώνα των επαναστατημένων Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Την σημασία της ημέρας αυτής την μαθαίνουν τα παιδιά μας από το νηπιαγωγείο ακόμα. Ωστόσο, την σημερινή εποχή, που ακόμα και τα αυτονόητα διεκδικούνται και αλλάζουν όνομα, ίσως θα έπρεπε να στραφούμε στην ιστορία μας. Να μάθουμε από αυτή και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε ορισμένα πράγματα. Για την σημερινή μέρα λοιπόν διαλέξαμε 5+1 ιστορικά βιβλία για την Ελληνική Επανάσταση. Βιβλία που τεκμηριωμένα προσπαθούν να αποδώσουν την Ελληνική ιστορία έξω από τα στεγανά των σχολικών βιβλίων.
Ο Θάνος Βερέμης φωτίζει, επιλέγοντας και σχολιάζοντας τα λόγια των ίδιων των αγωνιστών, δύο κομβικά γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης: την πτώση στα χέρια των Ελλήνων της διοικητικής πρωτεύουσας των Οθωμανών, της Τριπολιτσάς, και την πτώση του Μεσολογγίου στα χέρια των Οθωμανών, που σήμανε το τέλος της Επανάστασης στη δυτική Στερεά Ελλάδα. Ο ξεσηκωμός του 1821 υπήρξε κυρίως έργο Ελλήνων στην υπηρεσία του οθωμανού επικυρίαρχου: των προκρίτων του Μοριά ως μέρους της φοροεισπρακτικής μηχανής του κράτους, των αρματολών της Ρούμελης ως φυλάκων των στενών περασμάτων της ενδοχώρας, του ανώτατου κλήρου ως πολιτικού και πνευματικού εκπροσώπου του Γένους υπόλογου στην Υψηλή Πύλη. Η μακραίωνη τουρκική κυριαρχία δεν αλλοίωσε την ελληνική γλώσσα και την ορθόδοξη πίστη. Έτσι στάθηκε δυνατόν τα γεγονότα της Τριπολιτσάς και του Μεσολογγίου να εξιστορηθούν από πλήθος μεγάλων και μικρών λογίων. Στην κατηγορία των μορφωμένων ανήκουν οι Τερτσέτης και Σπηλιάδης, ενώ στους λίγο πολύ αυτοδίδακτους οι Αινιάν, Κασομούλης και Φωτάκος. Οι συλλογές μαρτυριών για την Τριπολιτσά και το Μεσολόγγι μάς γνωρίζουν τους αγωνιστές που κρατούσαν και το καλαμάρι εκτός από τα όπλα.
Πόσα γνωρίζουµε για την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Ελληνικής Επανάστασης; Τα µεγάλα και ένδοξα γεγονότα, οι µάχες και οι αγώνες των ραγιάδων µάς είναι γνωστά. Στις σελίδες της Ιστορίας ωστόσο υπάρχει πλήθος από άγνωστα περιστατικά, µαρτυρίες και διηγήσεις για τα καθηµερινά προβλήµατα των απλών ανθρώπων, τον τρόπο που ζούσαν, που σκέφτονταν, τον αγώνα τους για επιβίωση, αλλά και πολλές αφανείς πράξεις σπουδαίων ανδρών, που φωτίζουν τον χαρακτήρα, τη δράση και το ήθος τους. Το βιβλίο αυτό, µέσα από σύντοµα κείµενα, κάποια σε µορφή ανεκδότων, προσεγγίζει την Ιστορία από ένα διαφορετικό πρίσµα· ρίχνει «αδιάκριτες» µατιές σε σηµεία που η έρευνα συχνά αποσιωπά ή αντιπαρέρχεται, προβάλλοντας το άγνωστο, το περίεργο, το «ασήµαντο» – που όµως είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα και γοητευτικά.
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 υπήρξε ένα γεγονός μεγάλης πολιτικής σημασίας για τους κατακτημένους ελληνικούς πληθυσμούς, γεωπολιτικής εμπλοκής και ιδεολογικών κινητοποιήσεων για την Ευρώπη. Οι πρώτες μάχες την άνοιξη και το καλοκαίρι του ’21, αν και ελάχιστης στρατιωτικής σημασίας, εμπέδωσαν την πεποίθηση ότι οι Έλληνες μπορούσαν να νικήσουν τους Οθωμανούς. Αλλά η νίκη εξαρτιόταν από την πολιτική τους στρατηγική. Στο εσωτερικό πολεμούσαν και συγκροτούσαν κράτος και τους πρώτους θεσμούς αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Στην Ευρώπη με τη βοήθεια του φιλελληνικού κινήματος αρχικά, και με τη διπλωματία αργότερα, εκμεταλλεύτηκαν περίτεχνα τις προϋπάρχουσες γεωπολιτικές αντιθέσεις τις οποίες η ίδια η Επανάσταση είχε παροξύνει στο έπακρο.
Το 1821 είναι η πράξη δημιουργίας του ελληνικού εθνικού κράτους. Ιστορία ελληνική και ταυτοχρόνως ευρωπαϊκή, όπως άλλωστε και ο ελληνικός Διαφωτισμός από τη γέννησή του, ογδόντα περίπου χρόνια νωρίτερα. Η επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης, όπως κάθε άλλης, δεν μπορεί να νοηθεί με στρατιωτικούς όρους και ατομικούς ηρωισμούς, όπως γίνεται συνήθως μέσω μιας λαϊκίστικης εκτροπής της ιστορίας. Η επικράτηση των Ελλήνων έναντι ενός ασυγκρίτως ισχυρότερου εχθρού οφείλεται πρωτίστως σε ιδιαιτέρως ευφυείς πολιτικές στρατηγικές που αναπτύχθηκαν μέσα από έντονες, ακόμη και εμφύλιες συγκρούσεις μεταξύ των Ελλήνων. Η νικηφόρα έκβαση της Επανάστασης οφείλεται ακόμη στην υψηλή διακινδύνευση που επωμίστηκαν πολλά μέλη ποικίλων ηγετικών ομάδων των ελληνικών πληθυσμών. Επρόκειτο για διακεκριμένα άτομα, τα οποία ξεκινώντας την Επανάσταση είχαν πολλά να χάσουν.
Η συλλογική αυτή έκδοση αποτελεί συμβολή στην ιστορία του ελληνικού Διαφωτισμού και της Επανάστασης τηρώντας μια σταθερά: τη ρεαλιστική σχέση με αυτήν την τόσο κρίσιμη περίοδο της ιστορικής μας πραγματικότητας, χωρίς απόκρυψη του θαυμασμού μας για όλους αυτούς που αγωνίστηκαν.
Το βιβλίο αναδεικνύει ένα γεγονός που δεν είναι ευρέως γνωστό, την ευρεία συμμετοχή των Μικρασιατών στην Επανάσταση του 1821 και τη σημαντική συμβολή τους στην απελευθέρωση της κοινής πατρίδας. Η έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης σήμανε συναγερμό σε όλους τους Έλληνες, όχι μόνο της κυρίως Ελλάδας αλλά και σε αυτούς που συγκροτούν το μείζονα Ελληνισμό.
Στο κάλεσμα της πατρίδας προσέτρεξαν και οι Έλληνες της πέραν του Αιγαίου ελληνικής γης και εντάχθηκαν στους στρατιωτικούς σχηματισμούς των οπλαρχηγών, ενώ στη συνέχεια συγκρότησαν ιδιαίτερο στρατιωτικό σχηματισμό, τη Φάλαγγα των Ιώνων. Το έργο αυτό, το οποίο αποτελεί προϊόν διεξοδικής έρευνας του συγγραφέα σε πηγές και αρχεία, εξιστορεί την κατάσταση που επικρατούσε στη Μικρά Ασία πριν αλλά και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης: τη μύηση των Μικρασιατών στη Φιλική Εταιρεία, τα συνταρακτικά γεγονότα που ακολούθησαν, όπως η καταστροφή των Κυδωνιών και οι σφαγές της Σμύρνης, αλλά και την ένταξη των Μικρασιατών στις μονάδες των αγωνιστών. Παρουσιάζεται επίσης η περιπέτεια της διάσωσης και της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα. Το βιβλίο περιέχει εκτενή κατάλογο με ονόματα Μικρασιατών αγωνιστών (με τις περιοχές καταγωγής τους), ενώ δημοσιεύονται έγγραφα που πιστοποιούν τη συμμετοχή και την προσφορά τους στον εθνικό αγώνα.
Στο παρόν βιβλίο η Αθηνά Κακούρη εξηγεί συνοπτικά το πώς και γιατί διατηρήθηκε ο ελληνισμός ζωντανός στα τετρακόσια χρόνια της τουρκοκρατίας και αφηγείται τα κύρια γεγονότα, –πολεμικά, πολιτικά και διπλωματικά– των δέκα ετών από την Επανάσταση του 1821 ως τη δολοφονία του Καποδίστρια το 1831. Αυτόν βλέπει ως κυρίαρχη μορφή, και επισημαίνει τις δυνάμεις εκείνες που τον εμπόδισαν τότε να δημιουργήσει κράτος, φτάνοντας ως και στη δολοφονία του. Η εικονογράφηση στόχο έχει κυρίως την καλύτερη κατανόηση της στρατηγικής. Ο τρόπος της γραφής είναι απλός και άμεσος, τα ονόματα και οι ημερομηνίες περιορισμένες, ενώ γίνονται αναφορές και συσχετισμοί που βοηθούν τον αναγνώστη –παιδί ή ενήλικα– να συναισθανθεί το πόσο αυτό το παρελθόν επηρεάζει τη σημερινή ελληνική πραγματικότητα, άρα τη ζωή του. Ο Πίνακας Περιεχομένων φανερώνει την απλή διάρθρωση του βιβλίου. Για όποιον θα ήθελε να διαβάσει περισσότερα, υπάρχει στο τέλος ένας κατάλογος με καλά βιβλία διαφόρων ειδών.
Το μέγα γεγονός της Ελληνικής Επανάστασης Μια ισχυρή αφορμή για περαιτέρω εντρύφηση στη νεότερη ιστορία μας. Ο Σπυρίδων Τρικούπης, ο πρώτος πρωθυπουργός της ελεύθερης Ελλάδας (1828-29), καταγράφει τα γεγονότα που οδήγησαν στην Ελληνική Επανάσταση, από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας ως την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας, μιλώντας με τη βεβαιότητα του αυτόπτη και με μιαν αντικειμενικότητα τιμητική για τον ίδιο. Η έκδοση έχει εμπλουτιστεί από το μεταγλωττιστή με σημειώσεις για ονόματα, τοπωνύμια κ.λπ. στη σελίδα που αναφέρονται, ενώ οι σημειώσεις του συγγραφέα βρίσκονται συγκεντρωμένες κατά κεφάλαια στο τέλος του κάθε τόμου. Η Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του Σπυρίδωνος Τρικούπη εκδίδεται σε δύο τόμους. Ο πρώτος τόμος ιστορεί τα γεγονότα από την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας ως την άφιξη του Δημητρίου Υψηλάντη στην Ελλάδα και από την εισβολή του Ομέρ Βρυώνη στην Αττική ως και την πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου. Ο δεύτερος τόμος περιλαμβάνει τα συμβάντα από το θάνατο του Δράμαλη ως και τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου και αναφέρεται στην περίοδο από την Γ΄ Εθνική Συνέλευση στην Επίδαυρο ως την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας.
