Έχεις νιώσει ποτέ να μη σε χωράει ο τόπος; Να θες να εξαφανιστείς από προσώπου γης, χωρίς να ρίξεις ούτε βλέφαρο πίσω; Να κοιτάς το ταβάνι αποσβολωμένος και να σκέφτεσαι “τι κάνω με τη ζωή μου;”. Τότε πιθανότατα πάσχεις από Weltschmerz (απαιτείται βαριά βαυαρική προφορά). Όχι, δεν είναι κάποια ανίατη ασθένεια τύπου Τακαμούρι, αλλά είναι ό,τι πιο κοντά στο “θέλω να κλάψω σε εμβρυακή στάση ακούγοντας Μποφίλιου” κι είναι μια λέξη-δώρο από τους Γερμανούς ρομαντικούς συγγραφείς προς όλους εμάς. Πώς, όμως, προέκυψε το Weltschmerz και πόσο συχνό φαινόμενο είναι στη καθημερινότητα;
Τι εστί Weltschmerz;
Αν και προσωπικά δε θεωρώ τα γερμανικά μια ιδιαίτερα εύηχη γλώσσα, οφείλω να αναγνωρίσω ότι οι Γερμανοί μπορούν να αποδώσουν μια ολόκληρη φιλοσοφία με μια μόνο λέξη (τουλάχιστον 10+ χαρακτήρων). Μια από αυτές τις περιπτώσεις είναι και το Weltschmerz – η κατάσταση στην οποία η ζωή μοιάζει κουραστική, βαρετή και μη ιδανική, με αποτέλεσμα να νιώθεις απόγνωση και να πέφτεις σε “κατάθλιψη”. Ο πιο σύντομος και περιεκτικός ορισμός του Weltschmerz είναι ο “πόνος του κόσμου”. Συγκεκριμένα ο πόνος που δημιουργείται από τις ανεπάρκειες που υπάρχουν στον κόσμο, όπως τον αντιλαμβανόμαστε εμείς. Ο όρος Weltschmerz χρονολογείται από το 1827 κι οφείλεται στον Γερμανό συγγραφέα Jean Paul Friedrich Richter, εφευρέτη και της λέξης Doppelgänger (=σωσίας). Το Weltschmerz, όχι μόνο εντάχθηκε στο γερμανικό λεξικό από τους αδερφούς Γκριμ, αλλά αποτέλεσε έμπνευση για πολλούς συγγραφείς/ποιητές του κινήματος της Παρακμής – γνωστό αλλιώς κι ως Ντεκαντάνς.
Μπορεί το Weltschmerz να μην είναι ένας ευρύτερα γνωστός όρος, ωστόσο πρόκειται για ένα συναίσθημα που οι άνθρωποι βιώνουμε συχνά-πυκνά κι αποτυπώνεται τόσο στη λογοτεχνία, όσο στη μουσική και το σινεμά. Είναι λίγο στη φύση του ανθρώπου να έχει το ανικανοποίητο και να αισθάνεται ότι η ζωή του δεν είναι ακριβώς έτσι όπως θα έπρεπε να είναι. Πολλές φορές αυτό το συναίσθημα μπορεί να σε καταβάλλει τόσο που να νιώθεις πως έχεις χάσει τη μπάλα και να ψάχνεις διάφορους τρόπους διαφυγής από την πραγματικότητα. Οι πιο σύνηθεις μέθοδοι είναι η απομόνωση, η ονειροπόληση ή ο αναστοχασμός ενός ένδοξου παρελθόντος, όταν το τώρα είναι ανιαρό και το αύριο αβέβαιο. Φαινομενικά το να βρίσκεσαι σε μια κατάσταση Weltschmerz δεν είναι πολύ ευχάριστο, όμως πιστεύω ότι ενίοτε είναι αναγκαίο και βοηθητικό, εφόσον βέβαια γίνεται με μέτρο.
Για μένα το Weltschmerz είναι ένα είδος reality check το οποίο δεν προκύπτει τόσο από τη λογική, αλλά από το συναίσθημα. Είναι ένα “καμπανάκι” που χτυπάει το ένστικτο σου, όταν κάτι δεν πάει καλά. Γι’ αυτό και τις περισσότερες φορές που βρισκόμαστε σε μια τέτοια συνθήκη μελαγχολίας είναι λίγο δύσκολο να προσδιορίσουμε την προέλευση του συναισθήματος, αλλά και να βρούμε τις κατάλληλες λέξεις για να το περιγράψουμε. Το να είσαι φάση Weltschmerz δε σημαίνει ότι είσαι κι απαισιόδοξος. Αντιθέτως, παραείσαι αισιόδοξος και σε θλίβει, όταν οι ελπίδες σου δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Η απαισιοδοξία από την άλλη βασίζεται στη ψυχρή λογική και στη παραδοχή της ματαιότητας των πάντων. Συνεπως, ο απαισιόδοξος δεν καταβάλλεται τόσο συναισθηματικά, εφόσον θεωρεί τη δυστυχία μια de facto κατάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Μιμείται η τέχνη τη ζωή ή το αντίστροφο;
Ως κατεξοχήν μιμητικά όντα, οι άνθρωποι ψάχνουμε τους εαυτούς μας σε αντανακλάσεις άλλων άνθρωπων, στην προσπάθεια μας να παρηγορηθούμε για τα όσα μάς βασανίζουν. Ευτυχώς για εμάς υπάρχει κι η τέχνη, όταν οι πραγματικοί άνθρωποι αδυνατούν να μάς προσφέρουν αυτή την παρηγοριά. Όταν είσαι στα κάτω σου και νιώθεις αποκομμένος από την πραγματικότητα, τι καλύτερο από το να διαβάσεις ένα βιβλίο ή να δεις μια ταινία με ανθρώπους που θα μπορούσαν να σε νιώσουν; Αν, λοιπόν, θες να ανακουφίσεις το Weltschmerz σου με λίγη ομοιοπαθητική, σού προτείνω να ρίξεις μια ματιά στα εξής:
Βιβλία:
- “Το Πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι” (Oscar Wilde)
- “Έγκλημα και Τιμωρία” (Fyodor Dostoevsky)
- “Η Μεταμόρφωση” (Franz Kafka)
- “Η Αβάσταχτη Ελαφρότητα του Είναι” (Milan Kundera)
- “Τα Απομεινάρια μιας Μέρας” (Kazuo Ishiguro)
- “Όχι Πια Άνθρωπος” (Osamu Dazai)
Ταινίες:
- Eternal Sunshine of a Spotless Mind (2004)
- Amélie (2001)
- Fight Club (1999)
- Her (2013)
- Requiem for a Dream (2000)
- Taxi Driver (1976)
- Manchester by the Sea (2016)
- The King of Comedy (1982)
- Lars and the Real Girl (2007)
Με λίγα λόγια αποδέξου το Weltschmerz σου, αγκάλιασε το και δώστου λίγο χρόνο – θα περάσει. Άλλωστε, οι άνθρωποι επαναρυθμιζόμαστε από μόνοι μας, τελείως ασυνείδητα. Το πρόβλημα δεν είναι ότι πάει κάτι λάθος με εσένα, αλλά το ότι σκέφτεσαι πως πάει κάτι λάθος με εσένα. Αντί να τα σκαλίζεις όλα και να δίνεις νόημα σε κάθε αχρείαστα αρνητική σκέψη που παράγεις, πέτα ό,τι είναι περιττό στον κάδο των αχρήστων, roll with it and stay hydrated, γιατί έρχονται γερές ζέστες. Και ψυχολογικά και 40 βαθμοί, όσο να πεις πάει πολύ – ξεφορτώσου κάτι.
Εσύ από Weltschmerz πώς τα πας;
