Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Γράφει ο Διονύσιος Σολωμός στο Β Σχεδίασμα από τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» του, προσπαθώντας να περιγράψει τα δεινά αλλά και τον ηρωισμό των Μεσολογγιτών σε μια από τις πιο επώδυνες στιγμές του ελληνικού επαναστατικού αγώνα. Ο Σολωμός έγραφε αυτό το ποίημα ακούγοντας τις τουρκικές οβίδες που έπεφταν με λύσσα στο Μεσολόγγι όπου 12.000 ψυχές αντιστέκονταν γενναία στην οθωμανική πολιορκία για έναν ολόκληρο χρόνο. Είχε προηγηθεί στα 1822 αποτυχημένη πολιορκία από τον Κιουταχή πασά και τον Ομέρ Βρυώνη. Άλλωστε, το Μεσολόγγι ήταν προπύργιο της Στερεάς Ελλάδας. Στα 1825, ο Εμφύλιος είχε εξουθενώσει τους Έλληνες με αποτέλεσμα να μην μπορέσουν να αναχαιτίσουν την προέλαση του Ιμπραήμ πασά στην Πελοπόννησο. Έτσι, ξεκίνησαν τα δεινά των Μεσολογγιτών.
Η πρώτη και η δεύτερη φάση της πολιορκίας
Μόλις έφτασε ο Κιουταχής πασάς τον Απρίλιο του 1825, η Κάστος και η Κάλαμος, δύο νησιά στα παράλια της Στερεάς Ελλάδας λειτούργησαν ως καταφύγιο για να φυγαδευτούν τα γυναικόπαιδα και οι αδύναμοι. Οι άντρες έμειναν εντός των τειχών και αντιστάθηκαν σθεναρά με αξιοσημείωτη τη συμβολή του στόλου. Άλλωστε, σημείο κλειδί ήταν η διατήρηση της μπούκας της λιμνοθάλασσας ώστε να υπάρχει οδός ανεφοδιασμού για την πόλη, την οποία υπερασπίστηκαν γενναία οι Υδραίοι. Στην εκπνοή του Σεπτέμβρη, το Μεσολόγγι φαινόταν να έχει θριαμβεύσει αφού ο Κιουταχής φανερά προβληματισμένος ξεκίνησε να αποσύρει τα στρατεύματα του. Οι Μεσολογγίτες μέσα στη χαρά τους έκαναν το μεγαλύτερο τους λάθος: σίγουροι για την επιτυχία τους, έσπευσαν να φέρουν πίσω τα γυναικόπαιδα. Ο Κιουταχής βλέποντας αυτήν την κίνηση, έσφιξε τον κλοιό εγκλωβίζοντας ακόμα περισσότερους ανθρώπους μέσα στην πόλη. Σύντομα, έφτασε ο Ιμπραήμ πασάς με ενισχύσεις ενώ οι Έλληνες από την πλευρά τους συγκάλεσαν Εθνοσυνέλευση για να οργανώσουν σχέδιο διαχείρισης της κρίσης. Ως αρχηγός των δυνάμεων της Στερεάς ορίστηκε ο Μάρκος Μπότσαρης ενώ ο Γεώργιος Καραϊσκάκης βρισκόταν έξω από το Μεσολόγγι, έτοιμος να δώσει την ψύχη του παρότι η ασθένεια του βρισκόταν σε έξαρση.
Η πολιορκία μπήκε στη δεύτερη φάση τον Δεκέμβρη του 1825. Τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά, οι Υδραίοι καπετάνιοι που προφύλατταν την μπούκα παραπονιούνταν ότι δεν πληρώνονταν επαρκώς με αποτέλεσμα οι Οθωμανοί να καταλάβουν αυτό το τόσο σημαντικό πέρασμα. Το Μεσολόγγι πλέον απομονώθηκε και πάλευε να επιβιώσει με ηρωικούς ανθρώπους που προσπαθούσαν από μυστικές διαδρομές της λιμνοθάλασσας να φέρουν πολεμοφόδια. Οι άνθρωποι αυτοί όμως σύντομα έγιναν αντιληπτοί από τους Οθωμανούς και βασανίστηκαν. Οι πολιορκητές κατέκτησαν μέχρι και τα νησάκια της λιμνοθάλασσας με αποτέλεσμα οι πολιορκημένοι να μείνουν μόνοι τους και να μάχονται. Μέχρι τον Απρίλιο, ήταν φανερό ότι η πόλη δεν θα αντέξει. Οι πολιορκημένοι είχαν ξεμείνει από προμήθειες, τρέφονταν με ρίζες και ποντίκια ενώ μέσα στην απόγνωση προέβησαν σε νεκροφαγίες.
Η τελευταία πράξη
Η κατάσταση έφτασε σύντομα στο απροχώρητο και οι Μεσολογγίτες αποφάσισαν Έξοδο τα ξημερώματα του Σαββάτου του Λαζάρου προς Κυριακή των Βαΐων (9-10 Απριλίου). Το σχέδιο όμως πρόδωσε ένας Έλληνας ιερέας που είχε βγει ντυμένος ουλεμά (μουσουλμάνος ιερέας) για να πει στον Καραϊσκάκη το σχέδιο. Οι Οθωμανοί τον συνέλαβαν, τον βασάνισαν με αποτέλεσμα εκείνος να ομολογήσει. Ο Κασομούλης στα απομνημονεύματα του περιγράφει παραστατικά τις ύστατες ώρες πριν την Έξοδο. Όλο το βράδυ, έζωναν τους γέρους και τους ασθενείς με εκρηκτικά και εύχονταν ο ένας στον άλλον καλή αντάμωση στον άλλον κόσμο. Ήξεραν ότι δεν θα μπορέσουν να γλυτώσουν όλοι και ο σκοπός ήταν ένας: κανείς στους Τούρκους. Οι γυναίκες ντύθηκαν ανδρικά, αρματώθηκαν και έδωσαν όπιο στα μωρά για να μην κλαίνε. Οργανώθηκαν 3 σώματα και δόθηκε ραντεβού σε ένα μοναστήρι λίγο έξω από το Μεσολόγγι. Η ηρωική Έξοδος του Μεσολογγίου έλαβε χώρα στις 10 Απριλίου του 1826 με αμέτρητα θύματα ενώ όσοι έμειναν στην πόλη σφαγιάστηκαν. Ο Καψάλης, κλείστηκε μαζί με άλλους στην εκκλησία και ανατινάχθηκαν. Πάνω από 3.500 γυναικόπαιδα συνελήφθησαν ενώ άνδρες άνω των 15 κομματιάστηκαν. Το πρωί της 10ης Απριλίου, το Οθωμανικό μισοφέγγαρο κυμάτιζε στο ηρωικό Μεσολόγγι.
Έξοδος του Μεσολογγίου: Η μέγιστη θυσία
Οι Μεσολογγίτες στο τέλος ένιωθαν μοναξιά και αυτή η μοναξιά γεννούσε απόγνωση. Έξω από το Μεσολόγγι, Έλληνες πολεμιστές αγωνιούσαν και προσπαθούσαν να βοηθήσουν όμως οι προσπάθειες της κεντρικής κυβέρνησης δεν ήταν αρκετές για να σωθεί η πόλη. Η Έξοδος του Μεσολογγίου διαδόθηκε στην Ευρώπη και κινητοποίησε τόσο έντονα τα φιλελληνικά ένστικτα ενώ οι μεγαλύτεροι ποιητές εμπνεύστηκαν και έγραψαν για το Μεσολόγγι. Σήμερα, οφείλουμε να κοιτάμε πίσω με θαυμασμό και να περικυκλώνουμε νοερά το Μεσολόγγι σκεπτόμενοι αυτούς τους ήρωες που, όπως είπε ο Βρεττάκος, από την πείνα, όταν βάδιζαν στην Έξοδο είχαν σχεδόν αγγελοποιηθεί.
Πηγές:
Κασομούλης, Νικόλαος, Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων, Αθήνα: 1939.
Μίχος, Αρτέμιος, Απομνημονεύματα της Δευτέρας Πολιορκίας του Μεσολογγίου, Αθήνα: 1883
Αινιανός, Δ, Η βιογραφία του στρατηγού Γ. Καραϊσκάκη, Αθήνα:1903
Τρικούπης, Σπυρίδων, Η ιστορία της ελληνικής Επαναστάσεως, Λονδίνο
Χέρτσβεργ, Γουσταύος, Η ιστορία της ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήνα:1916
