Είναι γεγονός πως όλοι οι κάτοικοι μεγαλουπόλεων, λόγω της γεμάτης άγχος καθημερινότητας και του γενικότερου ομοιόμορφου και γκρίζου τοπίου, αναζητούν ήσυχα μέρη όπως πάρκα και κήπους, διότι ικανοποιούν την ανάγκη τους να πλησιάσουν τη φύση. Στην Αθήνα συγκεκριμένα, ο Εθνικός Κήπος αποτελεί μια τέτοια διέξοδο για τους κατοίκους κυρίως λόγω της εύκολης προσβασιμότητας σε αυτόν, καθώς βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Στην ουσία, δίνει μια ανάσα σε όσους ασφυκτιούν από τους γρήγορους ρυθμούς ζωής.
Το ιστορικό της δημιουργίας του κήπου
Η έμπνευση για τη δημιουργία του Εθνικού Κήπου οφείλεται στον βασιλιά Λουδοβίκο, πατέρα του Όθωνα. Ο Δημήτριος Σκουζές αναφέρει πως, όταν ο Λουδοβίκος ήρθε για πρώτη φορά στην Αθήνα το φθινόπωρο του 1835, είπε στον στρατηγό Σκαρλάτο – Σούτσο, ότι η Αθήνα έχει ανάγκη από πολλά δένδρα. Ωστόσο, δεν αρκέστηκε μόνο στις υποδείξεις, αλλά φρόντισε και έγιναν, υπό την επίβλεψή του, τα σχέδια του πρώτου Βασιλικού Κήπου, με βάση το σχέδιο στο Μόναχο, δηλαδή με περισσότερα δένδρα και φυτά.
Η απόφαση για τη θέση του Κήπου πάρθηκε λαμβάνοντας υπ’ όψιν διάφορους παράγοντες, όπως την παρουσία νερού και τη μορφολογία του εδάφους. Έτσι αποφασίστηκε να φτιαχτεί δίπλα στα ανάκτορα του βασιλιά. Αρχικά, ο Εθνικός Κήπος σχεδιάστηκε το 1836 από τον Βαυαρό αρχιτέκτονα Φρειδερίκο Γκέρτνερ, ο οποίος είχε σχεδιάσει και τα ανάκτορα του Όθωνα, τη σημερινή Βουλή, σε μία έκταση 500 περίπου στρεμμάτων και σε ημικύκλιο σχήμα με τη βάση προς τη δύση, παράλληλα με την αντίστοιχη πλευρά του μεγάρου, το οποίο περιέβαλλε, καταλήγοντας σε δύο επιμήκη ορθογώνια. Επειδή, όμως, σύμφωνα με το σχέδιο αυτό η έκταση του κήπου θα απέκλειε το δρόμο Αθήνας -Αμαρουσίου – Κηφισιάς, που λειτουργούσε από την αρχαιότητα, το 1839 ο μηχανικός Χοχ συνέταξε νέο σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο περιοριζόταν η έκτασή του.
Η διαμόρφωση του κήπου, η οποία περιλάμβανε την επιλογή των φυτών, που θα τον κοσμούσαν, καθώς και τη φύτευσή τους, ανατέθηκε στον Βαυαρό γεωπόνο Σμάρατ, απεσταλμένο του Λουδοβίκου, ο οποίος κατέβαλε και τη δαπάνη αναθέτοντας του και την κατασκευή θερμοκηπίου, άγνωστο στη μεταχριστιανική Ελλάδα. Οι εργασίες έγιναν σταδιακά και τμηματικά, καθώς έπρεπε να προηγηθεί η απαλλοτρίωση ορισμένων ιδιοκτησιών και να γίνουν τεχνικές εργασίες αποκατάστασης, όπως απομάκρυνση βράχων, ισοπεδώσεις, επιχωματώσεις, κ.ά.
Το πρώτο τμήμα του κήπου, που φυτεύτηκε, περιλάμβανε 15.000 καλλωπιστικά φυτά από τη Γένοβα και καταλάμβανε μία έκταση 30 περίπου στρεμμάτων. Σε αυτά τα φυτά προστέθηκαν ακόμη μερικά αυτοφυή είδη, που μετέφερε ο γεωπόνος Φρίντριχ Σμιτ, βοηθός του Σμάρατ από το Σούνιο και την Εύβοια. Το 1846, η επιτροπή αρχιτεκτόνων-πολεοδόμων του ρυμοτομικού σχεδίου Αθηνών αποφάσισε την επέκταση του κήπου στο τμήμα, που περικλείεται από τις λεωφόρους Βασιλίσσης Όλγας, Βασιλίσσης Αμαλίας, Βασιλίσσης Σοφίας και Ηρώδου Αττικού. Τότε, καθώς θεωρήθηκε απαραίτητο να αναλάβει τον περαιτέρω σχεδιασμό κάποιος ειδικός στην αρχιτεκτονική κήπων, κλήθηκε από την Κωνσταντινούπολη ο Γάλλος κηποτεχνίτης Φρανσουά Λουί Μπαρό. Ο Μπαρό ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την επιλογή των καλλωπιστικών φυτών και την τοποθέτηση τους με βάση τις ανάγκες αισθητικής αρμονίας και λειτουργικότητας του κηποτεχνικού σχεδίου και τα χαρακτηριστικά τους (μορφή, φύλλωμα, άνθη, άρωμα, τελικές διαστάσεις, χρώματα, κ.ά.). Έτσι, ο Εθνικός Κήπος άρχισε να παίρνει τη μορφή του, εκεί όπου κατά τον 5οαι π.Χ. εκτεινόταν το διαρρυθμισμένο άλσος του Λυκείου.
Η αγγλικού τύπου κατασκευή του κήπου άρχισε το 1840 και χρειάστηκε μία δεκαετία, για να λάβει τη βασική του μορφή. Το 1852 ανακαλύφθηκε στο τμήμα του κήπου προς της λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας και σε βάθος ενός μέτρου το μωσαϊκό δάπεδο ρωμαϊκής βίλας «ψηφιδωτόν λαμπρότατον και ικανού μεγέθους» όπως αναφέρει ο Μ. Βρεττός. Το 1860 συγκροτήθηκε επιτροπή ειδικών με σκοπό, να συντάξει το οριστικό πολεοδομικό σχέδιο των Αθηνών. Η επιτροπή αυτή ανέτρεψε το σχέδιο της επιτροπής του 1846 και καθόρισε τα όρια του κήπου όπως είναι σήμερα, δηλαδή δίπλα από τη Βουλή των Ελλήνων και με έκταση προς τα νότια, όπου βρίσκεται το Ζάππειο Μέγαρο απέναντι από το Παναθηναϊκό Στάδιο. Εξάλλου, μέχρι εκείνο το σημείο είχε πραγματοποιηθεί φύτευση εκείνη την εποχή.
Το 1854 ο Μπαρό επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και τη διεύθυνση του Κήπου ανέλαβε ο Φρίντριχ Σμιτ, ο οποίος διατήρησε αυτή τη θέση για 30 χρόνια. Ο Σμιτ πραγματοποίησε ταξίδια στο εξωτερικό και μετέφερε πολλά φυτά, κατάλληλα για τις συνθήκες της Αττικής. Παράλληλα, και η βασίλισσα Αμαλία, η οποία επέβλεπε τις κηποτεχνικές εργασίες μετέφερε ποικιλία φυτών από διάφορες περιοχές τόσο της Ελλάδας όσο και του εξωτερικό.
Η σημερινή μορφή του κήπου
Το παλιό κτίριο τη διεύθυνσης του Κήπου, το οποίο βρίσκεται δεξιά της εισόδου από τη λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας μετατράπηκε σε Παιδική Βιβλιοθήκη. Το νέο κτίριο βρίσκεται δίπλα στην Ευζωνική Φρουρά. Επιπλέον, τόσο στο κέντρο του Κήπου όσο και προς τη νότια πλευρά τοποθετήθηκαν κατά καιρούς οι μαρμάρινες προτομές άξιων ανδρών. Μπαίνοντας στον Κήπο ο επισκέπτης θα συναντήσει τις προτομές του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια με την επιγραφή «Ι. Καποδίστριας Κυβερνήτης της Ελλάδας» και του Ελβετού τραπεζίτη Ιωάννη Εϋνάρδου, που φιλοτεχνήθηκαν το 1866 από τον κλασικιστή γλύπτη Ιωάννη Κόσσο (1832-1878), αλλά και τις προτομές των ποιητών Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και Διονυσίου Σολωμού, η πρωτοβουλία ανέγερσης των οποίων ανήκε στον Κώστα Ελευθερουδάκη -ιδρυτή του ομώνυμου εκδοτικού οίκου-, ο οποίος κάλυψε και τη σχετική δαπάνη στα μέσα της δεκαετίας του 1920. Την προτομή του Διονυσίου Σολωμού φιλοτέχνησε ο γλύπτης και καθηγητής του Πολυτεχνείου Θωμάς Θωμόπουλος, ενώ αυτή του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη ο Φωκίων Ρωκ μαθητής του Θωμόπουλου και του Κώστα Δημητριάδη.
Κοντά στην είσοδο αυτή θα συναντήσει κανείς και την προτομή του μουσουργού και συνθέτη του Ολυμπιακού Ύμνου Σπύρου – Φιλίσκου Σαμάρα, έργο φιλοτεχνημένο από τον ακαδημαϊκό Μιχαήλ Τόμπρο. Κοντά στην έξοδο προς τον κήπο του Ζαππείου τον αποχαιρετά η νεότερη ορειχάλκινη προτομή του λογοτέχνη Ζαν Μωρεάς. Την προτομή του συγγραφέα του «Μανιφέστου του Συμβολισμού» επιμελήθηκε ο διακεκριμένος Γάλλος γλύπτης Eμίλ Aντουάν Mπουρντέλ, προσωπικός φίλος του Μωρεάς.
Πηγές:
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CE%B8%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CE%9A%CE%AE%CF%80%CE%BF%CF%82
- http://www.athensinfoguide.com/gr/wtsgardens.htm
- http://www.discovergreece.com/el/mainland/attica/athens/athens-national-garden
- http://praktikesidees.gr/v2/apodraseis/ethnikos-khpos/
Σύνταξη κειμένου: Κωνσταντίνα Κοντογιάννη
Επιμέλεια κειμένου: Ελευθερία Σακελλαρίου