Πηγή εικόνας: eleftherostypos.gr

Σύμφωνα με τον Ευάγγελο Παπαναστασίου, η επανάσταση αποτελεί μοναδική διέξοδο μιας κοινωνικής τάξης προς την ευημερία καθώς και μια κρίσιμη φάση των αγώνων όλων των τάξεων, σύνολο των οποίων αποτελεί την ιστορία μιας χώρας ή μιας κοινωνίας. Το δίπτυχο των επαναστάσεων που επηρέασαν την Ευρώπη και οδήγησαν στην Παρισινή Κομμούνα, δεν ήταν άλλο από τη Βιομηχανική και τη Γαλλική Επανάσταση. Οι επαναστάσεις αυτές έφεραν από τη μια πλευρά την απελευθέρωση των παραγωγικών μέσων από τα δεσμά τους, την επιχειρηματικότητα, το κεφάλαιο και την εκμετάλλευση, ενώ από την άλλη πλευρά κατοχυρώθηκαν η έννοια της ελευθερίας, της ήττας της αριστοκρατίας και της διεκδίκησης των δικαιωμάτων από τις αστικές και λαϊκές τάξεις.

Το προλεταριάτο, καθώς δεν μπορούσε να συμμετέχει στην αστική πλέον ελίτ που συσσώρευε τον παραγωγικό πλούτο, δεν είχε άλλη επιλογή από το να συνδικαλιστεί και να συσπειρωθεί. Οι έννοιες  του κομμουνισμού και του σοσιαλισμού είχαν ήδη αρχίσει να διατυπώνονται. Ταυτόχρονα, η ανάγκη της δημοκρατίας απέναντι στις αυταρχικές μοναρχίες που είχαν επανέλθει μετά την πτώση του Ναπολέοντα (1815) είχε αρχίσει να κινητοποιεί όλες τις τάξεις. Στην κινητοποίηση αυτσυμμετείχαν οι γνωστοί πρωτεργάτες του κομμουνισμού Φρίντριχ Ένγκελς και Καρλ Μαρξ. Όλες αυτές οι ανακατατάξεις οδήγησαν στις επαναστάσεις του 1848, τη λεγόμενη «άνοιξη των λαών», όπου τα περισσότερα κράτη, ακολουθώντας το παράδειγμα της Γαλλίας, κατέστησαν τη Δημοκρατία. Η επιτυχία των επαναστάσεων ήταν βραχύβια. Όμως, το πρώτο βήμα για την λαϊκή κινητοποίηση είχε επιτευχθεί.

Ήδη από το 1830, σε ένα πνεύμα εθνικισμού, τελείως διαφορετικού απ’ ότι τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα, τα περισσότερα κράτη, ανάμεσα τους και η Ελλάδα, διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους ή την ενοποίηση τους. Αυτές οι κινήσεις επαναλήφθηκαν και τη δεκαετία του 1870 στην Πρωσία, με πρωταγωνιστή τον πολιτικό Όττο Φον Μπίσμαρκ. Σε μια προσπάθεια του για ενοποίηση στράφηκε εναντίον της Γαλλίας,  την οποία και νίκησε στον λεγόμενο Γαλλο-πρωσικό Πόλεμο. Η Πρωσία προσάρτησε την Αλσατία και την Λωρραίνη, καταφέρνοντας ένα ισχυρό ψυχολογικό πλήγμα στη Γαλλία και οδηγώντας στην περίφημη εξέγερση της Παρισινής Κομμούνας, το Μάρτιο του 1871.

Advertisements

Συνθήκες

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι συνθήκες που οδήγησαν στην εξέγερση υφίσταντο κατά τη Δευτέρα Αυτοκρατορία στη Γαλλία και μάλιστα κατά τη «Φιλελεύθερη», 2^η περίοδο αυτής ήταν η ήττα της Γαλλίας στον γαλλοπρωσικό πόλεμο του  ’70 και η εχθρική στάση των Πρώσων.  Φυσικά ένας πόλεμος χωρίς επιτυχία έχει βαρύτατες συνέπειες. Πείνα είχε κατακλύσει το Παρίσι, ειδικά τις εργατικές μάζες και το προλεταριάτο, που πλήττονταν από την ανεργία. Ο καταλυτικός παράγοντας για τη δημιουργία της Κομμούνας ήταν η ανάθεση της εξουσίας στα χέρια της Εθνοσυνέλευσης (750 μέλη) του Θιέρσου, δηλαδή της Προσωρινής Κυβερνήσεως της Εθνικής Αμύνης, που είχε κάνει την εμφάνιση της μετά από την επανάσταση της 4^ης Σεπτεμβρίου του 1870.

Την Εθνοσυνέλευση αυτή αποτελούσαν ως επί το πλείστον μονάρχες, που δεν ενδιαφερόταν, ούτε είχαν εγκριθεί από τις λαϊκές μάζες. Βοηθήθηκαν, ωστόσο, από τις αγροτικές, αντεπαναστατικές, συντηρητικές μάζες που επιθυμούσαν τη ειρήνη, χωρίς βέβαια να έχουν έρθει σε επαφή με το ειρηνόφιλο -αν όχι-το περί ειρήνης κήρυγμα του Σοσιαλιστικού κόμματος. Η  κυβέρνηση του Θιέρσου άρχισε τις εχθροπραξίες εναντίον των εργατών του Παρισιού, γνωστές και υπό το όνομα «Πόλεμος και Κομμονίας». Το αποκορύφωμα ήταν η μεταφορά της πρωτεύουσας από το Παρίσι στις Βερσαλλίες από τη κυβέρνηση του Θιέρσου, αλλά και η καταδίωξη των κατοίκων για χρέη σε ανύποπτο χρόνο.

Γεγονότα

Παρίσι, 18 Μαρτίου  3  τα ξημερώματα. Η πόλη βρίσκεται υπό πρωσική πολιορκία, όταν ξαφνικά ο Θιέρσος αποφάσισε να αφοπλίσει την Εθνοφρουρά (λαϊκή δημοκρατική ένοπλη δύναμη, η άμυνα της Γαλλικής πρωτεύουσας έναντι των Πρώσων). Έκανε, όμως, δύο κρίσιμα λάθη που καθόρισαν την έκβαση της σύγκρουσης: ο επικεφαλής της επιχείρησης αφοπλισμού λησμόνησε να φέρει τα οχήματα  που θα μετέφεραν τα κανόνια και οι στρατιώτες καθυστέρησαν σέρνοντας τα με τα χέρια. Επίσης, οι στρατιώτες του Θιέρσου δεν ήταν πραιτοριανοί του Βοναπάρτη, αλλά απλοί πολίτες. Όταν ο λαός του Παρισιού ξύπνησε και ξεχύθηκε στους δρόμους, συναδελφώθηκε με το στρατό, ο οποίος με το σύνθημα του λοχία Βερταγκέρ κατέθεσε τα όπλα.

Ο στρατηγός Βιναί, επικεφαλής των δυνάμεων του Θιέρσου, έδωσε διαταγή υποχώρησης, ενώ ο Βίκτωρ Ούγκο κήδευε τον γιο του Σαρλ. Ο δήμος του Παρισιού πανηγυρικά και σε τελετή έριξε τη γιγαντιαία και περιβόητη στήλη της πλατείας Βαντώμ ως σύμβολο της τυραννίας του Ναπολέοντα.  Ταμπούρλα και σάλπιγγες ηχούσαν κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Πρωταγωνιστικές μορφές ήταν ο Θεόφιλος Φερρέ και η Λουΐζα Μισέλ.

Ο Θιέρσος αποσύρεται στις Βερσαλλίες. Η 18^η Μαρτίου βρήκε το Παρίσι με δύο οργανωμένες δυνάμεις, την Εθνοφρουρά που θα μπορούσε να έχει τον τίτλο του ένοπλου λαού και τους αντιπροσώπους των 20 Δημοτικών Διαμερισμάτων του Παρισιού που αποτελούσαν ήδη μια μορφή αυτοδιοίκησης, έτοιμη να αναλάβει την εξουσία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η οργάνωση της Κομμούνας ήταν πολυκομματική και πολυφωνική, πράγμα που προκαλούσε πολλές έριδες στους κόλπους της.

Η Εθνοφρουρά, τη νύχτα προς τις 19 Μαρτίου κατέλαβε το δημαρχείο και αποφάσισε εκλογές, προκαλώντας την αντίδραση της Επιτροπής των 20 Διαμερισμάτων που τελικά υποχώρησαν για να αποφευχθεί μια ακόμα σύγκρουση. Πραγματικά, στις 29 Μαρτίου, το πρώτο διάταγμα της Κομμούνας όριζε ότι «Η Εθνοφρουρά είναι πλέον η μόνη ένοπλη δύναμη της πόλης και η αναδιοργάνωση της θα ξεκινήσει άμεσα».  Οι εκλογές έγιναν στις 26 Μαρτίου και ο λαός του Παρισιού απέκτησε με την ελεύθερη έκφραση της θέλησης του το Συμβουλίου της Κομμούνας. Υποψήφιοι ήταν και αστοί, πρώην δήμαρχοι και αντιδήμαρχοι. Στις 28 Μαρτίου, βγήκαν τα αποτελέσματα και ο κατάλογος των εκλεγμένων πια μελών της Κομμούνας ανακοινώθηκε στις 200 χιλιάδες λαού που είχαν συγκεντρωθεί  μπροστά στο δημαρχείο.

Εργασίες της Κομμούνας

Στις λίγες εβδομάδες λειτουργίας της, η Κομμούνα εκτέλεσε σημαντικό έργο, το οποίο δημοσίευσε  στην Journal Officiel της. Ενδεικτικά:

1. Διακήρυξε ότι οι υπαίτιοι του πολέμου θα πλήρωναν όλες τις ευθύνες και τα βάρη τους. Η διακήρυξη αυτή στηρίχθηκε στην αντίληψη ότι ο καπιταλισμός οδηγεί τα κράτη σε οικονομική ασυνεννοησία και στη συνεχεία σε πόλεμο.
2. Προσπάθησε να απαλλάξει τους χωρικούς από τους υπάλληλους της Κυβέρνησης με στόχο την συμμετοχή τους στα αστικά και κοινωνικά δρώμενα.
3. Επεδίωξε την αντικατάσταση των φανατικών και άμαθων δασκάλων από νέους, πρωτοπόρους και νεωτεριστές για την πνευματική χειραφέτηση του λαού και την απομάκρυνση του από την Εκκλησία. Στο τελευταίο στόχευε και ο χωρισμός του Κράτους και της Εκκλησίας, καθώς και η κατάργηση των εκκλησιών ως νομικών προσώπων.
4. Διέγραψε τα χρέη και τις υποθήκες που μάστιζαν τις λαϊκές μάζες και εξάλειψε τη τοκογλυφία.
5. Κατάργησε την νυχτερινή εργασία των εργατών, κίνηση απόλυτα λογική καθώς είναι αδιανόητο μια Εργατική Κυβέρνηση, να μην καταλαβαίνει και να μην υποστηρίζει την τάξη που εκπροσωπεί.
6. Θέσπισε την υποβολή των διοικητικών και δικαστικών αρχόντων υπό την εκλογή του λαού για την παύση της τυραννίας και της διαφθοράς των αρχόντων.

Η πτώση

Δυστυχώς η Κομμούνα δεν μπόρεσε να συνεχίσει το έργο της. Ο Θιέρσος, καθώς δεν κυνηγήθηκε από την Εθνοφρουρά, όταν έφυγε από το Παρίσι, συγκέντρωσε δυνάμεις και μπήκε στο Παρίσι στις 22 Μαΐου. Η κατάληψη του Παρισιού ολοκληρώθηκε σε μια βδομάδα («la semaine sanglante»). Η θηριωδία του στρατού της Εθνοσυνέλευσης ήταν απερίγραπτη.  Σκοτώθηκαν 17.000 Παριζιάνοι, ενώ κομμουνιστές όμηροι εκτελέστηκαν στον νεκροταφείο του Περ Λασεζ. Ακολούθησαν εξορίες, στρατιωτικός νόμος αλλά και γενική καταστολή σε πόλεις εκτός του Παρισιού που υποστήριζαν τη Κομμούνα. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι σφαγείς του Μακ Μαόν  κατάφεραν να μπουν στο Παρίσι,  γιατί η Κομμούνα είχε αφήσει αφύλακτη τη δική της Κερκόπορτα  και γιατί ο Μπίσμαρκ επέτρεψε στους πραιτοριανούς του Βοναπάρτη να περάσουν μέσα από τις πρωσικές γραμμές για να μπουν στο Παρίσι. Επίσης, η Κομμούνα δεν κατάφερε να συντονίσει τις δυνάμεις της, πράγμα που προκάλεσε τη σκληρή και γρήγορη κατάληψη του Παρισιού.

Σημασία της ήττας της Κομμούνας

Ορισμένοι ιστορικοί θεώρησαν την Κομμούνα «τελευταία επανάσταση του 19^ου αιώνα». Αντίθετα, ο Μαρξ είδε την Κομμούνα ως ανατολή των επαναστάσεων του μέλλοντος. Σύμφωνα με την Έλλη Παππά, η Κομμούνα του Παρισιού ήταν το κύκνειο άσμα του επαναστατικού κέντρου της Ευρώπης, που ήταν η Γαλλία επί έναν αιώνα. Κι η Ευρώπη δεν μπόρεσε να γεννήσει ένα καινούριο επαναστατικό κέντρο. Με λίγα λόγια, η ήττα της Κομμούνας έγινε η ήττα του ευρωπαϊκού προλεταριάτου. Στους κόλπους της Α’ Διεθνής άρχισε πλέον ανοιχτά ο πόλεμος ανάμεσα στον μαρξισμό και στον αναρχισμό, ο Μαρξ και ο Ένγκελς από τη μία πλευρά, ο Μπακούνιν από την άλλη.

Έτσι, οι ηγέτες της Α’ Διεθνούς, θέλοντας να την προστατεύσουν, μετέθεσαν την έδρα της στις Ηνωμένες Πολιτείες, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Αντίθετα, το κέντρο του επαναστατικού κινήματος (ειδικά μετά τον αποκλεισμό του Μπακούνιν από την Ά Διεθνή) μεταφέρθηκε στην Τσαρική Ρωσία, εγκαινιάζοντας το «ρωσο-ευρωπαϊκό» ιδεολογικό πόλεμο. Φυσικά, τα λάθη της Κομμούνας έγιναν μάθημα από την εργατική τάξη της Ρωσίας, η οποία παρουσιάστηκε πιο ώριμη και κατάφερε να πατάξει την Δικτατορία της Μπουρζουαζίας. Και τα λάθη της Κομμούνας δεν ήταν άλλα πέρα από την αναπόφευκτα αποτυχημένη προσπάθεια να γίνει ο Δήμος  Κράτος σοσιαλιστικό και η χριστιανική αγαθότητα με την οποία αντιμετώπισαν τους εχθρούς της. Έτσι, η δόξα δεν ανήκει μόνο στην Μπολσεβίκικη Ρωσία, αλλά και στην Κομμούνα.

Είναι προφανές ότι τα συμβάντα του 1871 και η Κομμούνα άφησαν το στίγμα τους και στην Ελλάδα. Οι εφημερίδες της Αθήνας πληροφορούνται τα γεγονότα, παρακολουθώντας εφημερίδες του Παρισιού, της Αγγλίας, της Γερμανίας και των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Μέσω ανταποκριτών, πρεσβειών, ταξιδιωτών και ναυτιλιακών γραφείων, ο λαός έχει ακριβείς ειδήσεις. Ο τύπος αντιμετωπίζει τις ειδήσεις με αντικειμενικότητα, καθώς δεν είναι προϊδεασμένος σε τέτοια φαινόμενα, όπως η Κομμούνα. Ωστόσο, καθώς προχωρούν τα γεγονότα όλο και περισσότερες εφημερίδες τάχθηκαν εχθρικά στην Κομμούνα και τελικά μόνο μία βρέθηκε να την υπερασπίζεται. Πρόκειται για την εφημερίδα «Μέλλον» του Δήμου Παπαθανασίου. Ο Παπαθανασίου για τις απόψεις του σχετικά με την Κομμούνα εισέπραξε καχυποψία και εχθρότητα από τις άλλες εφημερίδες και λίγο έλειψε να απειληθεί η ζωή του επειδή έβλεπε θετικά το κίνημα στο Παρίσι.

Πρέπει να τονιστεί ότι, όταν ξεσπούσε η προλεταριακή επανάσταση στο Παρίσι, η Ελλάδα περνούσε πολιτική κρίση. Η πολιτική συναλλαγή που επικρατούσε μεταξύ των κομμάτων, του παλατιού και της εκκλησίας δημιουργούσε σύγχυση, που με τη σειρά της προκάλεσε αγανάκτηση. Μετά την Παρισινή Κομμούνα, τομές όπως «η αρχή της δεδηλωμένης» (1875) υπό τον Χαρίλαο Τρικούπη, σοσιαλιστικές κινήσεις, αλλά και ανανεωμένες πνευματικές  προσπάθειες όπως η «Νανά» του Ζολά κάνουν την εμφάνιση τους. Οι αριστεροί διανοούμενοι αναλαμβάνουν να διαδώσουν κομουνιστικές και σοσιαλιστικές ιδέες, να δείξουν στους εργάτες το δρόμο της οργάνωσης και της ταξικής πάλης, δηλαδή της ταξικής συνειδητοποίησης τους.

Δυστυχώς, όμως, μετά τη δεκαετία του 1870, η κυριαρχία του δικομματισμού και η προσήλωση της χώρας στην απελευθέρωση των αλύτρωτων περιοχών του Ελληνικού κράτους, κοινώς στην Μεγάλη Ιδέα, δεν επέτρεψε τον μετασχηματισμό σημαντικών εργατικών και κομμουνιστικών οργανώσεων τουλάχιστον μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο… Αδιαμφισβήτητα, όμως, η Παρισινή Κομμούνα υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές επαναστάσεις, σημαδεύοντας όχι μόνο την ιστορία της αριστεράς, αλλά και το ευρύτερο πολιτικό προσκήνιο της εποχής.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:

Ευάγγελος Παπαναστασίου ,Η Κομμούνα των Παρισίων, Αθήνα ,1972.

Έλλη Παππά ,Κομμούνα του1871..Η Επανάσταση του 21^ου αιώνα, εκδόσεις: Δελφίνι.

Μ.Μ. Παπαϊωάννου , Η Παρισινή Κομμούνα και η Ελλάδα, εκδόσεις: Σύγχρονη Εποχή Αθήνα, 1995.