Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης (1918-1933) καλύπτει χρονικά δύο μεγάλα ιστορικά ορόσημα, ξεκινώντας από το ταπεινωτικό για τη Γερμανία τέλος του Α΄ΠΠ και ολοκληρώνοντας τον κύκλο της στην αρχή της εξουσίας του Αδόλφου Χίτλερ. Το νέο πρόσωπο της Ευρώπης σκιαγραφούσαν ανταγωνιστικές ιδεολογίες προσανατολισμένες σε έναν κόσμο που η βία και ο αυταρχισμός υπόσχονταν ένα αντίστοιχα νέο πεπρωμένο, θεραπευμένο από τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ανεπάρκειες του παρελθόντος, έναν κόσμο που θα αντιμετώπιζε δυναμικά την τραυματισμένη ευρωπαϊκή ελπίδα για το αποφασιστικό βήμα μπροστά. Ο ρόλος της λογοτεχνίας της Βαϊμάρης στην ιστορική αυτή τομή του Μεσοπολέμου είναι κρίσιμος σε επίπεδο έκφρασης του πνεύματος της εποχής.
ΜΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΕ ΑΜΗΧΑΝΙΑ
Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από τη λεγόμενη βιοτική αμηχανία, την έλλειψη, δηλαδή, ενός ενιαίου κοσμοειδώλου, ικανού να αντιμετωπίσει τα ηθικά, κοινωνικά, πολιτικά προβλήματα του παρελθόντος και παράλληλα, να εμπνεύσει, κυρίως τις νέες γενιές, ως αντίβαρο στη φασιστική και ναζιστική ρητορική που κέρδιζε ολοένα και περισσότερο έδαφος, χωρίς όμως ακόμα να ενεργοποιεί τα υγιή αντανακλαστικά μιας Δημοκρατίας που στην πραγματικότητα δεν πίστεψε στον ίδιο τον εαυτό της. Παράλληλα όμως, ιδιαίτερα την περίοδο 1924-1929 σημειώνεται εντυπωσιακή άνθηση στα γράμματα και στις τέχνες. Η Γερμανία, διχασμένη ανάμεσα στη βαθιά οικονομική και πολιτική κρίση που βίωνε και τον πνευματικό – πολιτισμικό οργασμό, καλλιέργησε το έδαφος για τη διαμόρφωση ενός κλίματος ψυχικής ευφορίας που αρκετά συχνά έφτανε στην αχαλίνωτη διασκέδαση. Μια νέα εποχή καλλιτεχνικής πρωτοπορίας και πνευματικής ελευθερίας αναδυόταν, όπου η γραφίδα του λογοτέχνη έφτασε να κορυφώσει το στίγμα της στην προσπάθειά της να θωρακίσει απέναντι στον αυταρχισμό, που μέρα με τη μέρα γινόταν όλο και πιο αισθητός και σχεδόν διαστρωματικά καλοδεχούμενος μπροστά στο δημοκρατικό όραμα που οι φασιστικές και ναζιστικές δυνάμεις παρουσίαζαν σαν χρεοκοπημένο.
Μετά, επομένως, από τα χρόνια της κρίσης (1919-1923), η καθιέρωση του μάρκου και η παρεπόμενη σχετική σταθερότητα έθεσαν τα θεμέλια της Χρυσής Δεκαετίας του΄20, με χαρακτηριστικά της την έντονη νυχτερινή ζωή από τη μια και την προσπάθεια των λογοτεχνών να υπογραμμίσουν, ο καθένας με τον τρόπο του, την ηθική και πολιτική παρακμή και να αφυπνίσουν τους πιο προνοητικούς για να την αντιμετωπίσουν, πριν γίνει όπλο τα χέρια νέων, μη δημοκρατικών δυνάμεων που θα οδηγούσαν την Ευρώπη σε μια νέα, μαζική περιπέτεια. Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1920, όπου η Γερμανία κλυδωνίζεται από πολιτική αστάθεια, ο κόσμος της διανόησης καλωσορίζει τη Νέα Αντικειμενικότητα, ως απάντηση στον Εξπρεσιονισμό, ο οποίος βρισκόταν στον αντίποδα της αντικειμενικής απόδοσης της πραγματικότητας. Στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής έκφρασης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης τίθεται πλέον ο ρεαλισμός και η προβολή της απλότητας έναντι της επιτήδευσης ως αποτέλεσμα, όπως χαρακτηριστικά θεωρεί ο ιστορικός τέχνης G.F. Hartlaub, του κυνισμού των λαϊκών στρωμάτων αλλά και της ευρύτερης επιθυμίας να εγκαταλειφθεί οτιδήποτε στην εξιδανικευμένη του εκδοχή.
Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, ο Berltot Brecht, γνωστός ήδη για την «Όπερα της Πεντάρας », γράφει αντιναζιστικά έργα, όπως το «Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ» και την «Εβραία», μια εκκωφαντική καταγγελία κατά του αντισημιτισμού, ενώ ο Alfred Doblin μέσα από το αριστούργημά του «Berlin Alexanderplatz » προβάλλει την αξία της κατανόησης που πρέπει οι άνθρωποι να έχουν μεταξύ τους σε έναν κόσμο δημιουργίας και διάλυσης μαζί. Αξιοσημείωτη η περίπτωση της Vicky Baum, η οποία ανταποκρίθηκε πλήρως στο μοντέλο της New Woman, αυτής , δηλαδή, που, έχοντας πλέον κατοχυρώσει συνταγματικά το δικαίωμα ψήφου, τολμά να κόψει τα μαλλιά της και να γράψει νουβέλες, κάποιες από τις οποίες απαγορεύτηκαν από τους Ναζί. Ωστόσο, δύσκολα μπορεί κανείς να ξεχάσει τη συμβολή των Hermann Hesse και Thomas Mann στη φιλοσοφική αναμέτρηση με την πραγματικότητα της εποχής της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, μιας δημοκρατίας που είχε εκ των προτέρων όλες τις προϋποθέσεις να αποτύχει. Και ούτε οι φωνές των λογοτεχνών της εποχής, που προσπάθησαν να υπερβούν τα όρια της απλής μυθοπλασίας και τη αισθητικής απόλαυσης, κατάφεραν, δυστυχώς, να σώσουν από τις δυνάμεις του ανορθολογισμού την τελευταία δημοκρατική διακυβέρνηση της Γερμανίας πριν από το θρίαμβο του χιτλερικού ολέθρου.
Πηγές
Μπογιατζής Βασίλης Α, Μετέωρος μοντερνισμός, Ευρασία, Αθήνα 2012
Mazower Mark, Σκοτεινή ήπειρος, ο ευρωπαϊκός εικοστός αιώνας, Αλεξάνδρεια, 1998.
Leydecker Karl, German Novelists of the Weimar Republic, Camden House, 2006.
