Η τέχνη ως εργαλείο στην υπηρεσία της πολιτικής είναι ένα φαινόμενο με βαθιές ιστορικές ρίζες. Ανέκαθεν οι πολιτικοί ηγέτες αξιοποιούσαν την τέχνη, κατασκευάζοντας οι ίδιοι το κοινωνικό τους φαίνεσθαι. Η βασίλισσα Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας – η Παρθένα Βασίλισσα- αποτέλεσε σύμβολο της ανόδου της Αγγλικής Αυτοκρατορίας, παραμένοντας στην ιστορία ως μία από τις πιο εμβληματικές φιγούρες της αγγλικής μοναρχίας. Η Ελισάβετ, αναγνωρίζοντας την δύναμη της τέχνης για την «χειραγώγηση» της κοινής γνώμης, διαμόρφωσε την εικόνα της με τρόπο μοναδικό. Η προπαγάνδα γύρω από την φιγούρα της, έλαβε μορφή μέσω των απεικονίσεων της, άλλοτε θυμίζοντας την ισχυρή, ηγεμονική φιγούρα ενός βασιλιά και άλλοτε την τρυφερή και αγνή φιγούρα μίας βασίλισσας.
Η Ελισάβετ Α’ ως διάδοχος του Ερρίκου Η’
Τα πορτρέτα της την παρουσιάζουν να στέκεται αγέρωχα, με βλέμμα αυστηρό και αποφασιστικό, στοιχεία που εντοπίζονται και στα πορτραίτα του πατέρα της, ενώ ο τρόπος που προβάλλεται τονίζει την εξουσία της ως απόλυτης μονάρχη και άξιας διαδόχου του Ερρίκου Η’.
Τα βαριά και επιβλητικά ρούχα της συχνά θυμίζουν τις επίσημες ενδυμασίες του Ερρίκου, με έντονα χρώματα και περίτεχνα κοσμήματα, όπως οι πέρλες που ήταν σύμβολο του πλούτου και της αριστοκρατίας. Η επιμονή στην έννοια της διαδοχής ήταν κρίσιμη, καθώς μέσα από αυτήν ενίσχυε τη νομιμοποίησή της σε μια εποχή όπου η γυναικεία ηγεσία δεν ήταν αυτονόητη, πόσο μάλλον για μία κόρη της οποίας η γνησιότητα της καταγωγής ήταν αμφιλεγόμενη. Για τον λόγο αυτό και επιστράτευε συχνά σύμβολα τα οποία ήταν συνυφασμένα με τον οίκο των Τυδώρ, όπως το ρόδο του οίκου της και το ξίφος του ίδιου του πατέρα της.
Ο παραλληλισμός με την Παναγία
Ως γυναίκα μονάρχης, η Ελισάβετ είχε να αντιμετωπίσει όχι μόνο τη γενική δυσπιστία απέναντι στην ικανότητα των γυναικών να κυβερνούν, αλλά και τις επίμονες ερωτήσεις γύρω από την προσωπική της ζωή και την παραγωγή ενός διαδόχου – και συγκεκριμένα αρσενικού – για τον αγγλικό θρόνο. Η απόφασή της να παραμείνει ανύπαντρη και χωρίς παιδιά – η αυτοαποκαλούμενη «Παρθένος Βασίλισσα», ήταν μια επιλογή στρατηγικής σημασίας, καθώς ένας γάμος με κάποιον μονάρχη ή ευγενή θα μπορούσε να αποβεί καταστροφικός, αφού θα αποδυνάμωνε το δικαίωμα της στον θρόνο. Η Ελισάβετ λοιπόν θέλησε να ενισχύσει την βασιλική της ταυτότητα, προσθέτοντας σε αυτήν στοιχεία αγνότητας, ευσέβειας και «αγιότητας» που θυμίζουν τη φιγούρα της Παναγίας.
Συγκεκριμένα, σε πολλά πορτρέτα η Ελισάβετ παρουσιάζεται περιβαλλόμενη από συμβολισμούς αγνότητας. Το λευκό δέρμα της και οι ανοιχτόχρωμες αποχρώσεις στα ενδύματά της παραπέμπουν σε θρησκευτικές αναπαραστάσεις της Παναγίας. Αυτή η στρατηγική είχε σκοπό να την απομακρύνει από την «μέση γυναίκα», να της προσδώσει στοιχεία θεϊκής υπόστασης που θα απέκλιναν από την «γυναικεία αδύναμη φύση» της, όπως είχε μάλιστα ισχυριστεί η ίδια στον περίφημο λόγο της στα στρατεύματα του Tillbury. Μερικές φορές, απαθανατίζεται με ρούχα των οποίων ο λαιμός περικλείει το πρόσωπο της με τέτοιο τρόπο που παραπέμπει στο στεφάνι που αποδίδει η τέχνη γύρω από το πρόσωπο της Παναγίας, δίνοντας της σχεδόν ιερό χαρακτήρα.
Μέσω αυτών των συμβόλων της εικονογραφίας της, η Ελισάβετ έγινε αντικείμενο λατρείας, ανυψωμένη πάνω από τη φύση των υπολοίπων ανθρώπων και μέσα από την τέχνη έγινε σύμβολο πίστης και αφοσίωσης.
Τα πορτραίτα που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ Α’ , καθώς και οι καλλιτεχνικές επιλογές τους δεν ήταν τυχαία. Από τα διακοσμητικά στοιχεία μέχρι τα επιλεγμένα χρώματα και τις εκφράσεις του προσώπου της, όλα υπηρετούσαν έναν σκοπό: να διαμορφώσουν τον απόλυτα ηγεμονικό χαρακτήρα της νέας βασίλισσας και να την απαθανατίσουν ως ένα σύμβολο κυριαρχίας, παρά ως άνθρωπο. Η τέχνη γύρω από την Ελισάβετ Α’ παραμένει ένα από τα πιο ολοκληρωμένα παραδείγματα της χρήσης της τέχνης ως μέσου προπαγάνδας και πολιτικής χειραγώγησης. Οι εικόνες της δεν ήταν μόνο προσωπικές δηλώσεις αλλά συμβόλιζαν τη δύναμη, την αγνότητα, και την αφοσίωσή της στο έθνος. Η Ελισάβετ Α’ κατέκτησε την αιωνιότητα, δημιουργώντας ένα μύθο, ο οποίος υπήρξε το θεμέλιο – παραδεχομένως – για την άνθιση της Αγγλικής Αυτοκρατορίας.
Πηγές
