Ήδη από την παιδική ηλικία είναι πολύ πιθανό το άτομο να εκδηλώσει σημάδια που δείχνουν τον δρόμο για ψυχικές διαταραχές στην ενήλικη ζωή. Οι επιστήμονες χωρίζουν αυτές τις συμπεριφορές σε δύο αρχικές κατηγορίες, διαταραχές εσωτερίκευσης και εξωτερίκευσης. Η παιδική ψυχή συχνά κρύβει βαθιά συναισθήματα και εμπειρίες που μπορεί να παραμένουν αθέατα για τους γύρω. Καλό, λοιπόν, είναι να μπορούμε να αναγνωρίζουμε έγκαιρα τα σημάδια που μας δίνουν τα παιδιά. Και μέσα από αυτή την αναγνώριση, να μπορέσουμε να τους παρέχουμε τη βοήθεια που χρειάζονται.
Τί είναι οι διαταραχές εσωτερίκευσης;
Τις διαταραχές εσωτερίκευσης (internalizing disorders) εισήγαγε για πρώτη φορά ο Thomas Achenbach. Αποτελούν μια κατηγορία ψυχολογικών διαταραχών που σχετίζονται με συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες στην παιδική και εφηβική ηλικία. Ο Achenbach, μέσω του Child Behavior Checklist (CBCL) και άλλων εργαλείων του, διαχώρισε τις διαταραχές εσωτερίκευσης από τις εξωτερικευμένες (externalizing disorders), με έμφαση στις διαφορές των εκδηλώσεων και των αιτιών τους.
Η κατηγοριοποίηση του Achenbach
Οι διαταραχές εσωτερίκευσης στην παιδική ηλικία, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του Achenbach, περιλαμβάνουν τρεις κύριες υποκατηγορίες. Η πρώτη είναι οι συναισθηματικές διαταραχές. Για παράδειγμα, το άγχος, η κατάθλιψη και το κοινωνικό άγχος, που εκδηλώνονται μέσα από έντονες ανησυχίες, έλλειψη αυτοπεποίθησης και μειωμένο ενδιαφέρον για καθημερινές δραστηριότητες. Η δεύτερη κατηγορία αφορά τις διαταραχές σωματοποίησης. Εκεί τα παιδιά εκφράζουν τη συναισθηματική τους ένταση μέσα από σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκεφάλους ή στομαχόπονους, χωρίς εμφανή οργανική αιτία. Τέλος, η κοινωνική απόσυρση περιλαμβάνει παιδιά που αποφεύγουν κοινωνικές επαφές, προτιμούν την απομόνωση και δυσκολεύονται να δημιουργήσουν σχέσεις με συνομηλίκους. Αυτές οι κατηγορίες βοηθούν τους ειδικούς να κατανοήσουν και να αναγνωρίσουν τις διαφορετικές πτυχές της εσωτερικευμένης δυσφορίας στα παιδιά, οδηγώντας σε πιο στοχευμένη παρέμβαση.
Αιτίες εκδήλωσης των διαταραχών εσωτερίκευσης
Οι διαταραχές εσωτερίκευσης σε παιδιά και εφήβους, σύμφωνα με τον Achenbach, είναι μία ομάδα ψυχολογικών προβλημάτων. Αυτά εκδηλώνονται κυρίως με εσωτερική δυσφορία, όπως το άγχος, η κατάθλιψη και η κοινωνική απόσυρση. Με άλλα λόγια, τα παιδιά που επηρεάζονται από αυτές τις διαταραχές δεν εξωτερικεύουν τη δυσφορία τους με συμπεριφορές όπως επιθετικότητα ή παρορμητικότητα. Αντίθετα, στρέφουν τα συναισθήματά τους προς τα μέσα. Αυτό μπορεί να εκφράζεται με δυσκολίες στη δημιουργία κοινωνικών σχέσεων, υπερβολικές ανησυχίες, αποφυγή δραστηριοτήτων ή ακόμα και σωματοποιημένα συμπτώματα, όπως στομαχόπονους χωρίς οργανική αιτία. Η αναγνώριση αυτών των προβλημάτων στα παιδιά είναι ιδιαίτερα σημαντική. Συχνά αυτά περνούν απαρατήρητα, επηρεάζοντας αρνητικά την ανάπτυξη και τη λειτουργικότητά τους.
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση των διαταραχών εσωτερίκευσης στα παιδιά επικεντρώνεται στη συναισθηματική τους υποστήριξη. Σημαντικό ρόλο επίσης παίζει και η βελτίωση των δεξιοτήτων τους στη διαχείριση των συναισθημάτων και η ενίσχυση των σχέσεών τους με το περιβάλλον. Η Γνωσιακή- Συμπεριφορική θεραπεία (CBT) αποτελεί μια από τις πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις. Με άλλα λόγια, βοηθά τα παιδιά να αναγνωρίσουν και να τροποποιήσουν αρνητικές σκέψεις και συναισθηματικές αντιδράσεις. Παράλληλα, η θεραπεία εστιάζει στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της ικανότητάς τους να αντιμετωπίζουν αγχώδεις ή καταθλιπτικές καταστάσεις. Συμπληρωματικά, η συμμετοχή της οικογένειας είναι αναπόσπαστη. Οι γονείς μπορούν να εκπαιδευτούν να παρέχουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον και να αναγνωρίζουν έγκαιρα τα σημάδια δυσφορίας.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, χρησιμοποιούνται και φαρμακευτικές παρεμβάσεις, κυρίως για σοβαρές εκδηλώσεις άγχους ή κατάθλιψης, σε συνδυασμό με θεραπευτικές μεθόδους. Τέλος, η ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών μέσα από ομάδες ή προγράμματα υποστήριξης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της κοινωνικής απόσυρσης και στην ανάπτυξη θετικών κοινωνικών σχέσεων.
Τέλος…
Οι διαταραχές εσωτερίκευσης αποτελούν μια σύνθετη πρόκληση, καθώς συχνά παραμένουν σιωπηλές, τόσο για τα παιδιά που τις βιώνουν όσο και για το περιβάλλον τους. Το να αναγνωρίσουμε και να κατανοήσουμε αυτά τα «μη λεγόμενα» είναι το πρώτο βήμα για την ουσιαστική υποστήριξη των παιδιών. Μέσα από τη σωστή διάγνωση, τις κατάλληλες θεραπευτικές παρεμβάσεις και τη δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος, μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά να εκφραστούν, να διαχειριστούν τις δυσκολίες τους και να αναπτύξουν υγιείς τρόπους συναισθηματικής διαχείρισης. Η έγκαιρη παρέμβαση και όχι η αμέλεια είναι ο σωστός δρόμος προς την ψυχική υγεία των παιδιών.
