Το ποίημα μπαίνει από νωρίς στη ζωή μας, ήδη από το νηπιαγωγείο. Στις σχολικές εορτές, με τρεμάμενη φωνή, ίσως και βροντερή (τουλάχιστον στη δική μου περίπτωση) λέγαμε με καμάρι το ποίημα που μας έδινε η δασκάλα μας. Κυρίως όμως, στα σχολικά εγχειρίδια, όπου μαθαίναμε τι είναι ο στίχος, η στροφή, οι ομοιοκαταληξίες.
Ήρθε η στιγμή να τα θυμηθούμε μαζί!
Κάποια θα τα θυμάστε, ίσως με απέχθεια και με τρόμο από τις πανελλαδικές. Άλλα ίσως να τα έχετε λησμονήσει. Για αυτό είμαι εγώ εδώ, να δούμε τα πέντε ποιήματα που αγαπήσαμε από τα μαθητικά μας χρόνια!
1) Κική Δημουλά – Σημείο αναγνωρίσεως, άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια
Η Κική Δημουλά αδιαμφισβήτητα ανήκει στις σημαντικότερες ποιήτριες μας, που έφυγε από κοντά μας μόλις το 2020. Δεκάδες τα ποιήματα που μας αγγίζουν, όμως το συγκεκριμένο αγγίζει μια ευαίσθητη χορδή μου, και πιστεύω πολλών γυναικών.
Ας αφήσουμε στην άκρη τις αναλύσεις που κάναμε στο ποίημα λόγω των πανελλαδικών εξετάσεων, και ας μείνουμε στην ουσία του έργου. Τα δεμένα χέρια του αγάλματος είναι τα ίδια δεμένα χέρια που έχουμε ανά τους αιώνες εμείς οι γυναίκες, όσο και να παλεύουμε να λύσουμε τα δεσμά μας. Ακόμα και αν όλο το ποίημα δεν καταφέρει να σας ταράξει, να σας ταρακουνήσει, έρχεται ο τελευταίος στίχος για να δώσει το τελευταίο χτύπημα: ” Σε λέω γυναίκα γιατί είσαι αιχμάλωτη”.
Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή “Το λίγο του κόσμου”, του έτους 1971. Είναι 2021 και ελπίζουμε να έρθει επιτέλους η στιγμή που αντικρίζοντας ένα άγαλμα με δεμένα χέρια δε θα νιώσουμε ότι η αιχμαλωσία είναι ταυτόσημη του φύλου μας.
Γιά τά δεμένα χέρια σου, πού ἔχεις
ὅσους πολλούς αἰῶνες σέ γνωρίζω,
σέ λέω γυναίκα.
2)Μίλτος Σαχτούρης – Ο ελεγκτής
Μέσα σε λίγες γραμμές, ο Μίλτος Σαχτούρης μας δείχνει πως ακόμα και μετά από τον πόλεμο, τις δυσκολίες και τους θανάτους, η ελπίδα υπάρχει, ακόμα και ελάχιστη. Το βάρος πέφτει στις δικές του πλάτες ως ποιητής, να δείξει στον κόσμο αυτήν την ελπίδα.
Ας μη μπερδευόμαστε, ο δρόμος που επιλέγει ο Σαχτούρης είναι δύσκολος. Ούτε ο ίδιος είναι αλώβητος από όσα συνέβησαν στην χώρα του. Πόλεμοι, πείνα, διχόνοια. Όμως, αναλαμβάνει την υποχρέωση να ανεβάσει το βλέμμα των ανθρώπων ψηλά, όπως και τις ψυχές τους.
Το ποίημα βρίσκεται στην ποιητική συλλογή Τά φάσματα ἤ ἡ χαρά στόν ἄλλο δρόμο, του 1958.
ἐγώ
κληρονόμος πουλιῶν
πρέπει
ἔστω καί μέ σπασμένα φτερά
νά πετάω
3) Κωνσταντίνος Καβάφης – Ιθάκη
“Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος”. Ένας από τους διασημότερους στίχους ποιήματος, που ακόμη και να μη γνωρίζει κανείς το ίδιο το ποίημα, σίγουρα θα έχει ξεστομίσει. Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1911 και μας παρουσιάζει το ταξίδι μας προς την Ιθάκη.
Ποια είναι η Ιθάκη αυτή; Όχι, δεν είναι απλώς η πατρίδα του Οδυσσέα, που με τόσο κόπο κατάφερε να φτάσει. Είναι το κίνητρό μας, ο στόχος που έχουμε στη ζωή μας, ώστε να απολαύσουμε το ταξίδι που λέγεται ζωή. Και από μια Ιθάκη ξεπετιούνται πολλές, για να μας συνοδεύουν, να μας παρακινούν.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
4) Μαρία Πολυδούρη – Μόνο γιατί μ’ αγάπησες
Η Μαρία Πολυδούρη μέσα από τους στίχους των ποιημάτων της μεταφέρει με έναν μοναδικό τρόπο τα δικά της συναισθήματα για την αγάπη, τον έρωτα και την απώλειά του. Ίσως από τις πιο αδικημένες ποιήτριες, αφού περισσότερο γίνεται αναφορά στη σχέση της με τον Κωνσταντίνο Καρυωτάκη, παρά στο έργο της.
Η Πολυδούρη τραγουδά επειδή εκείνος την αγάπησε. Δε μας ενδιαφέρει ποιος είναι αυτός (δεν είμαστε μεσημεριανή εκπομπή), αλλά το τι βιώνει μέσα από τον έρωτά του για αυτόν. Έναν έρωτα που ανήκει στο παρελθόν, όμως ο νους της δεν μπορεί να τον διαγράψει. Πώς να σβήσεις έναν έρωτα που σε ορίζει, που θεωρείς ότι για αυτόν ακριβώς τον λόγο ήρθες στη ζωή;
Ας μη ξεχνάμε ότι το ποίημα δημοσιεύτηκε δύο χρόνο πριν τον χαμό της ποιήτριας, το 1928, στο έργο “Οι τριλιες που σβήνουνε”. Ακόμα περισσότερο, ο Καρυωτάκης αυτοκτονεί αυτήν τη χρονιά. Ναι ναι, είπαμε δε μας αφορά το πρόσωπο αφού δεν είμαστε μεσημεριανή εκπομπή, όμως όταν χάνει μια τόσο ευαίσθητη ψυχή έναν μεγάλο έρωτα, ίσως καθίσταται κατανοητή η ανάγκη να γραφτεί αυτό το ποίημα. Η Πολυδούρη τραγουδά, είναι όμορφη, τρέμει, γεννήθηκε, έζησε ακριβώς γιατί εκείνος την αγάπησε. Την κοίταξε στα μάτια, τη φίλησε. Κι έτσι θα πεθάνει, με την ανάμνηση της γλυκιάς αγάπης.
Το ποίημα έχει μελοποιηθεί από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, με τη φωνή της Ελευθερίας Αρβανιτάκη να μας συνεπαίρνει. Επίσης εκπληκτική είναι και ερμηνεία της Μάγδας Πένσου, με τη μελοποίηση του Βασίλη Δημητρίου για την σειρά “Καρυωτάκης”.
κι ἔχω ἕνα ρῖγος στήν ψυχή μου ἀκόμα,
μόνο γιατί μέ κράτησες στά χέρια σου.
5) Γιάννης Ρίτσος – Η σονάτα του σεληνόφωτος
Το πρώτο ποίημα που με έκανε να κλάψω, από τον αγαπημένο μου ποιητή. Ίσως και να μη το διδαχτήκαμε. Ούτε εγώ. Όμως, δεν μπορούσα να το προσπεράσω όταν ήμουν 17 ετών και είχα μπροστά μου το εγχειρίδιο της λογοτεχνίας κατεύθυνσης.
Επηρεασμένος από το εκπληκτικό κομμάτι του Μπετόβεν με τον ομώνυμο τίτλο, ο Ρίτσος περιγράφει την αγωνία μιας ηλικιωμένης γυναίκας να ζήσει. Να ζήσει πραγματικά, όχι απλώς να υπάρχει σαν ένα έπιπλο στο σπίτι. Να πάρει λίγη από τη νεότητα του νεαρού συνομιλητή της. Να μην είναι άλλο μόνη της, μέσα στο βουβό σπίτι, με τα χαλασμένα έπιπλα.
“Άφησέ με να ρθω μαζί σου”. Αυτό επαναλαμβάνει η γυναίκα. Αυτό μονάχα ζητά, ανάμεσα στις αφηγήσεις περασμένων μεγαλείων, όπως κάνουν όλοι οι ηλικιωμένοι. Η θλιβερή διαπίστωση; Η μοναξιά που βιώνουμε όλοι και που κορυφώνεται στα γεράματα.
Ίσως δε φταίει μόνο το γήρας. Ίσως τελικά ούτε εμείς να ζούμε, και απλώς στο τέλος της γραμμής, αναπολώντας το παρελθόν, να νιώθουμε νεκροί, γιατί δεν προσφέραμε τίποτα. Αυτό δείχνει και η γυναίκα, καθώς εξέδωσε δυο τρεις ποιητικές συλλογές με θρησκευτικό περιεχόμενο, απλώς ενδιαφέρουσες, όχι κάτι σπουδαίο. Έτσι, θέλει να απολαύσει απλά πράγματα, για να ζήσει έστω και τώρα, έστω και λίγο πριν το τέλος.
Το ποίημα εκδόθηκε το 1956. Απαιτώ από όλους σας (κι όμως απαιτώ) να ακούσετε την Μελίνα Μερκούρη να διαβάζει αυτό το ποίημα.
Το ξέρω πως καθένας μοναχός πορεύεται στον έρωτα,
μοναχός στη δόξα και στο θάνατο.
Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί.
Άφησε με να’ρθω μαζί σου.
