Οι Μυκήνες και η πυρκαγιά στο μικροσκόπιο
“Το πολύ πολύ που θα βλέπουν οι επισκέπτες τις αμέσως επόμενες ημέρες είναι λίγο μαύρο στο χώμα.”
Οι δηλώσεις αυτές της υπουργού πολιτισμού κ. Μενδώνη εξοργίζουν, τόσο γιατί φανερά υποτιμούν το μέγεθος της καταστροφής στις Μυκήνες, όσο και γιατί υποτιμούν τη σημασία της καταστροφής που υπέστη το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Σε αυτό το σημείο, πρέπει να κατανοήσουμε καλά, πως υπάρχει άρρηκτη σχέση μεταξύ ιδεολογίας και περιβάλλοντος, πολιτισμού και οικοσυστήματος.
Βλέπουμε να χύνονται άφθονα δάκρυα για την πύλη των λεόντων και το ταφικό μνημείο, αλλά όχι για τα δέντρα και τους θάμνους που κατασπάραξε η φωτιά. Λόγος γι’ αυτό είναι πιθανόν, το ότι βλέπουμε πως οι Μυκήνες ενσαρκώνουν το συλλογικό μύθο της προέλευσης του δυτικού πολιτισμού, τα θεμέλια της Ευρώπης. Ωστόσο δεν τις βλέπουμε ως αυτό που πραγματικά είναι, ένα «φυσικό μνημείο», το ζωτικό χώρο που εκφράζει την βαθιά αλληλεπίδραση ενός συγκεκριμένου πολιτισμού με το φυσικό του χώρο και το μνημείο του πώς συνδιαμόρφωσαν το ένα το άλλο. Οι Μυκήνες είναι αναπόσπαστο μέρος του τοπίου τους, γέννημα του φυσικού τους χώρου, του λόφου τους, γεγονός που μαρτυρούν οι χαμένες, ως επί το πλείστον, τοιχογραφίες με ζώα και φυτά, οι κυνηγετικές σκηνές πάνω στα μαχαίρια και τα ιερά άλση, που κάποτε έχαιραν σεβασμού.
Όταν μικρός ακόμη είχα επισκεφθεί το χώρο, ένα από τα πρώτα πράγματα που μου έκανε εντύπωση στις Μυκήνες, ήταν το πόσο μικρές είναι, το πως στη μέση της κοιλάδας ανάμεσα στα βουνά ξεπρόβαλε, μισοκρυμμένος, ο λόφος των Μυκηνών, σχεδόν παιχνιδιάρικα. Αντίθετα, δηλαδή, με τη βαριά μεγαλοπρέπεια και το μέγεθος που τους είχε αποδώσει η φαντασία μου. Η πύλη τον Λεόντων φυσικά απέπνεε δέος και μεγαλείο, αλλά ταυτόχρονα η γλυκιά καμπυλότητα των μεγάλων βράχων, που έμοιαζαν να ριζώνουν βαθιά στο λόφο, σου έφερνε την ηρεμία ενός φυσικού γαλήνιου υψώματος. Κι ομολογώ πως, πέρα από την πύλη και το ταφικό μνημείο, άλλο δε θαύμασα στις Μυκήνες, καθώς μικρός όπως ήμουν, τα άλλα μου φαίνονταν απλά χαλάσματα (εδώ να σημειωθεί ότι σημαντική αναστύλωση δεν έχει γίνει, ο χώρος έχει αναδειχθεί μόνο κατά το ήμισυ της αξίας του, μία έστω οπτική ανοικοδόμηση μεγαλύτερου τμήματος μαζί με αναπαραστάσεις και αντίγραφα, θα μπορούσαν να αναπλάσουν πολύ όμορφα τη ζωή του παλατιού, μία ευκαιρία που ακόμα δεν έχουμε εκμεταλλευτεί), πέρα από αυτά όμως η άλλη εικόνα που εντυπώθηκε γερά στη μνήμη μου ήταν η θέα. Από το ύψος του λόφου μπορούσε κανείς να αγναντέψει τον αργολικό κάμπο μακριά μέχρι την θάλασσα, κατάσπαρτο με πορτοκαλιές και μικρά χωράφια, και αυτή η θέα όχι μόνο συμπλήρωνε την εμπειρία, αλλά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την λέξη Μυκήνες για εμένα. Αυτή η θέα που τώρα είναι σπαρμένη μαύρο χώμα, το χώμα που είναι ο τόπος μας, το χώμα που είναι η ζωή, η ζωή μας.
Δεν ιεραρχώ τις απώλειες, αλλά υπενθυμίζω πως η ίδια αμέλεια που άφησε τα αρχαία να καούν αφήνει και την φύση να καταστρέφεται. Οι Μυκήνες είναι μνημείο και σύμβολο μαζί ιθαγένειας, του άρρηκτου δεσμού δηλαδή με την γη και την φύση, τμήμα ενός πολιτισμού εναρμονισμένου με τον φυσικό κύκλο. Η αντιφυσική και αφύσικη στάση του πολιτισμού που επικρατεί σήμερα είναι η πρώτη και η σημαντικότερη αιτία αυτής της καταστροφής, ας το σκεφτεί αυτό πρώτα ο καθένας και ας επιρρίψει μετά πολιτικές ευθύνες.
Παραθέτω ένα απόσπασμα παλαιότερου για να δειχθεί ότι το εν λόγω πρόβλημα στις Μυκήνες είναι στην ουσία παγκόσμιο και πανανθρώπινο.
Δεν είναι τόσο το δίπολο άνθρωπος-φύση αλλά το δίπολο άνθρωπος-γη που έρχεται στο προσκήνιο – μια έννοια που περιλαμβάνει, τόσο το περιβάλλον όσο και τον άγριο και τον γηγενή, καθετί δηλαδή το φυσικό, αυτό που δεν υπάγεται στο πρακτικό, το συμφέρον, στην επικράτηση του λόγου και της τάξης. Είναι μια ιδεολογία απομάκρυνσης από την γη και αποκοπής από την φύση. Προτιμά την εκμετάλλευση αντί της συνύπαρξης. Απέναντι στην ελευθερία και την πολυπλοκότητα του φυσικού κόσμου, προάγει την τάξη και την ανισότητα. Με τον ίδιο τρόπο αρνείται τόσο το φυσικό τοπίο όσο και τον άνθρωπο που συμβιώνει με αυτό, τον άνθρωπο που ζει σε συμφωνία με την φύση αντί να επιβάλλεται σε αυτήν σαν κυρίαρχος.
Καλό είναι και να θυμηθούμε πόσο βαθιά έχουν εισχωρήσει οι Μυκήνες στο ασυνείδητο μας όσο και στην εθνικής μας ταυτότητα μέσα από τους στίχους του Σεφέρη από το ποίημα «Μυκήνες»:
Βουλιάζει όποιος σηκώνει τις μεγάλες πέτρες·
τούτες τις πέτρες τις εσήκωσα όσο βάσταξα
τούτες τις πέτρες τις αγάπησα όσο βάσταξα
τούτες τις πέτρες, τη μοίρα μου.
Πληγωμένος από το δικό μου χώμα
τυραννισμένος από το δικό μου πουκάμισο
καταδικασμένος από τους δικούς μου θεούς,
τούτες τις πέτρες.Ξέρω πως δεν ξέρουν, αλλά εγώ
που ακολούθησα τόσες φορές
το δρόμο απ’ το φονιά στο σκοτωμένο
από το σκοτωμένο στην πληρωμή
κι από την πληρωμή στον άλλο φόνο,
ψηλαφώντας
την ανεξάντλητη πορφύρα
το βράδυ εκείνο του γυρισμού
που άρχισαν να σφυρίζουν οι Σεμνές
στο λιγοστό χορτάρι—
είδα τα φίδια σταυρωτά με τις οχιές
πλεγμένα πάνω στην κακή γενιά
τη μοίρα μας.
Πηγές άρθρου:
Ιθαγενείς: Ιδεολογία εναντίον περιβάλλοντος. Ανακτήθηκε από www.maxmag.gr
Αυτοψία Μενδώνη στις Μυκήνες, μετά τη φωτιά. Ανακτήθηκε από www.lifo.gr
