
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ακούσει τη λέξη πειθαρχία, αλλά γνωρίζουμε τελικά τη σημασία της;
Γενικότερα ο όρος πειθαρχία είναι μια έννοια που έχει θετικές και αρνητικές σηματοδοτήσεις με το πέρασμα του χρόνου, ανάλογες με την ιδεολογική της ένδυση που της επιφυλάσσεται κατά περίπτωση (Κυρίδης, 2006 :13).
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι, ο όρος αυτός είχε διαφορετική αντιμετώπιση από την αρχαία ελληνική γραμματεία και φιλοσοφία και διαφορετική στις μέρες μας. Στην αρχαία ελληνική γραμματεία και φιλοσοφία, λοιπόν, ο όρος πειθαρχία εννοείται ως η ευπείθεια και ως η υπακοή τους νόμους, γραπτούς και άγραφους, σε διαταγές και γενικότερα ως ο έμπρακτος ενστερνισμός του συστήματος αξιών που διέπουν τον κοινωνικό βίο και την ηθική (Κυρίδης, 2006:13).
Στις μέρες μας, η λέξη πειθαρχία δεν χάνει το αρχικό της νόημα. Αντίθετα ενσωματώνει συγκεκριμένες δομικές-κοινωνικές συσχετίσεις και πρακτικές, οι οποίες της αποδίδουν αρνητικά στοιχεία.
Για παράδειγμα, το πνεύμα της ελευθεροφροσύνης, που κληροδότησε ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός, οι πρακτικές των ολοκληρωτικών καθεστώτων του παρελθόντος, ο μιλιταρισμός της εποχής του ψυχρού πολέμου και η χρήση του όρου πειθαρχία στις παραπάνω περιπτώσεις, έχουν διαμορφώσει μια ολόκληρη διαλεκτική εννοιολογικών συσχετίσεων και σηματοδοτήσεων, οι οποίες έχουν αποδώσει πολλά αρνητικά στοιχεία σύμφυτα με απόλυτα και αναχρονιστικά ιδεολογήματα (Κυρίδης, 2006 :14 ).

Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για την πειθαρχία. Κάποιοι την υποστηρίζουν και κάποιοι την θεωρούν αρνητική. Γενικότερα, έναν ορισμό που μπορούμε να δώσουμε είναι ότι :
«Η πειθαρχία είναι εργαλείο, μια μέθοδος εξασφάλισης της επιβίωσης και της συνέχειας των κοινώς αποδεκτών συστημάτων συμβίωσης και αλληλενέργειας των ατόμων» (Κυρίδης, 2006:14).
Να τονίσουμε, σε αυτό το σημείο, ότι στο ευρύτερο κοινωνικό σύστημα, ή στα επιμέρους συστήματα, όπως το οικονομικό, πολιτικό, το εκπαιδευτικό και το θρησκευτικό, η πειθαρχία αποτελεί βασικό στοιχείο λειτουργίας και ανάπτυξης.
Ένας υποστηρικτής της πειθαρχίας είναι ο E.Durkheim(ό.π.). Ο E.Durkheim πιστεύει ότι η πειθαρχία είναι ο θεμελίωσης λίθος της κοινωνικοποιητικής διαδικασίας και προσφέρει την αίσθηση της αυθεντίας.
Για να κατακτήσει όμως κάποιος άνθρωπος τα στάδια της πειθαρχίας δεν γίνεται αμέσως, αλλά σταδιακά ,ώστε να διαμορφωθούν κατάλληλα οι στάσεις και οι χαρακτήρες των ατόμων. Έτσι, σύμφωνα με τον S.Nisbet (Κυρίδης, 2006:15) τα στάδια της πειθαρχίας είναι τέσσερα, τα οποία είναι τα εξής:
1. Το στάδιο της συναίνεσης.
όπου το άτομο ελέγχεται από διάφορες καταστάσεις πόνου και ευχαρίστησης τις οποίες και συνηθίζει. Σε αυτό το στάδιο το άτομο επιμορφώνεται στους κοινωνικούς κανόνες συνειρμικά και αντανακλαστικά. Για παράδειγμα, το νήπιο δεν τρώει το καυτό φαγητό γιατί γνωρίζει ότι πρόκειται να καεί, αν το φάει.
2. Το στάδιο της αυταρχικότητας.
Το άτομο δέχεται την ανωτερότητα κάποιων ατόμων και υπακούει στη θέλησή τους. Αυτό το στάδιο αναπτύσσεται σε αυστηρά ιεραρχημένες κοινωνικές ομάδες ,όπως είναι ο στρατός και οι γραφειοκρατικοί οργανισμοί.
3. Το στάδιο της κοινωνικής πειθαρχίας.
Το άτομο ελέγχεται μέσω κοινωνικών δυναμικών που αναπτύσσονται στις διάφορες κοινωνικές ομάδες. Σε αυτό το στάδιο εντάσσεται η σχολική πειθαρχία. Το πιο σημαντικό σημείο αυτού του σταδίου είναι ο κοινωνικός έλεγχος και οι μηχανισμοί του. Παράλληλα αναπτύσσονται δυναμικές συσσωμάτωσης ή απόρριψης, στις οποίες τείνει να συμμορφωθεί το πειθαρχημένο άτομο.
4. Το στάδιο της προσωπικής πειθαρχίας.
Το άτομο μαθαίνει να ελέγχει τον εαυτό του μέσα από τις προσλαμβανόμενες κοινωνικές παραστάσεις, τις ιδέες του, την κυρίαρχη ιδεολογία του, τους κοινωνικούς κανόνες και τις αξίες του. Σε αυτό το στάδιο το αποτέλεσμα των προηγούμενων σταδίων είναι ορατό.
5. Το τελευταίο στάδιο που έχει να κάνει με την αυτοπειθαρχία του ατόμου.
Το άτομο, πλέον, έχει παγιώσει τις πρακτικές και τις κοινωνικές καταστάσεις. Ενώ έχει αφομοιώσει τους κοινωνικούς κανόνες και μέσα από την κοινωνική τους διαδρομή. Έχει διαμορφώσει τις δικές του ιδέες, στάσεις και την δική του προσωπικότητα. Όσο πιο κοντά είναι η συμπεριφορά και οι ιδέες του στα κοινωνικά πρότυπα τόσο πιο πολύ είναι το άτομο πειθαρχημένο. Τέλος, αυτό το στάδιο το ζήτημα της πειθαρχίας αποτελεί προσωπική υπόθεση του ατόμου.

Σε μεγάλο βαθμό, βέβαια, εξαρτάται και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει το κάθε άτομο και επηρεάζεται. Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν το όνομα άσκησης της πειθαρχίας, ως πράξη ‘’δικαίου’’. Είτε αυτό εννοείται ως κοινό αίσθημα είτε ως νόμιμη κατασκευή (Κυρίδης, 2006:16). Σε αντίθεση με τον M.Foucault (Κυρίδης, 2006:18), ο οποίος υποστηρίζει ότι η πειθαρχία μετασχηματίζεται από την ευρύτερη εννοιολογική ενότητα του δικαίου σε αντι-δίκαιο.
Με λίγα λόγια, ο M.Foucault θέλει να πει ότι η πειθαρχία δρα ως ‘’διορθωτικό ‘’ ως προς την καθολικότητα και την ουδετερότητα του δικαίου. Σκοπός είναι να μην υπάρχουν ανισότητες και αδικίες κατά την άσκηση της πειθαρχίας. Ακόμη, ο M.Foucault, υποστηρίζει ότι η εξουσία συνδέεται άμεσα με την πειθαρχία, καθώς, η εξουσία είναι ένα μέσω με το οποίο η πειθαρχία μπορεί να διατηρηθεί και να αναπαραχθεί.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Α. Κυρίδης ”Η πειθαρχία στο σχολείο-Θεωρια και Πράξη”. Αθήνα 1999. Εκδόσεις Gutenberg