Πηγή εικόνας: wikimedia.org
Η νοσηλευτική, μαζί με την ιατρική άρχισαν σαν μια προσπάθεια των ανθρώπων από αρχαιοτάτων χρόνων να ανακουφίσουν τον πόνο και να τον γιατρέψουν. Το πρώιμο ιστορικό πλαίσιο των νοσηλευτών δεν μας είναι καλά κατανοητό και προς το παρόν έχουμε έλλειψη αρχαιολογικών ευρημάτων, εκτός από διάφορες πηγές αρχαίων συγγραφέων.
Η νοσηλευτική στην Αρχαιότητα
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (5ος π. Χ. αι.) οι Βαβυλώνιοι δεν είχαν ιατρούς ενώ για τους λαούς της Μεσοποταμίας γενικότερα, η αρρώστια ήταν τιμωρία από τους θεούς και η θεραπευτική ασκούνταν αποκλειστικα από τους ιερείς. Στην αρχαία Αίγυπτο η ιατρική ήταν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη και υπήρχαν ειδικότητες ιατρών. Στο Σάις υπήρχε γυναικεία Μαιευτική Σχολή. Την Ιατρική όμως πέρα από τους επαγγελματίες ιατρούς ασκούσαν και ιερείς ή μάγοι. Στον πάπυρο Smith (το παλαιότερο ιατρικό βιβλίο) περιγράφονται πολλές νοσηλευτικές πράξεις με λεπτομερείς οδηγίες για το διαιτολόγιο στον τέτανο, τον τρόπο που δίνεται η τροφή (άνοιγμα του στόματος με ξύλινο όργανο περιτυλιγμένο με λινό ύφασμα).
Όπως και στους υπόλοιπους πολιτισμούς η Ιατρική στην Ινδία ήταν έργο των ιερέων και των σοφών. Το Charaka Samhita (αρχαίο Ινδικό κείμενο) αναφέρει ότι η καλή ιατρική πρακτική απαιτεί έναν ασθενή, γιατρό, νοσηλευτή και φάρμακα, με τη νοσηλεύτρια να είναι γνώστρια, ικανή στην προετοιμασία φαρμάκων και δοσολογίας, συμπαθητική προς όλους και καθαρή.
Στην αρχαία Ελλάδα, ο θεός της Υγείας και της Ιατρικής ήταν ο Απόλλωνας. Από το 1300 π. Χ., σαν θεός της Υγείας λατρεύεται ο Ασκληπιός και απεικονίζεται πάντα με μια ράβδο και έναν όφη. Σύμφωνα με τον Όμηρο ο Μαχάονας και Ποδαλείριος, που συμμετείχαν στον πόλεμο της Τροίας ήταν σπουδαίοι γιατροί. Ο Μαχάων ήταν χειρουργός, επιδέξιος να αφαιρεί τα βέλη από τους τραυματισμένους πολεμιστές. Τα θεραπευτικά μέσα που εφάρμοζε η Ιατρική του πολέμου δείχνουν ότι οι Έλληνες της περιόδου αυτής γνώριζαν ανατομία, μεθόδους θεραπείας και περιποίηση τραυμάτων. Η θεραπεία των ασθενών γινόταν στα Ασκληπιεία, που λειτουργούσαν ως Νοσοκομεία Φυσικοθεραπεύτρια της εποχής. Οι ιατροί των Ασκληπιείων καλούνταν Ασκληπιάδες και ίδρυσαν κέντρα ιατρικών σπουδών «σχολές» σε συνδυασμό με νοσοκομεία και άλλα συναφή ιδρύματα σε διάφορες πόλεις.
Η πιο ξακουστή ιατρική σχολή ήταν της Κω, όπου σπούδασε ο Ιπποκράτης. Ο Ιπποκράτης έθεσε την ιατρική σε επιστημονικές βάσεις. Ο Ιπποκράτης δεν αναφέρει τη λέξη νοσοκόμος, περιγράφει όμως με λεπτομέρειες την τέχνη του «νοσηλεύειν».
Οι Ρωμαίοι φρόντιζαν ιδιαίτερα την υγεία των στρατιωτών και ίδρυσαν στρατιωτικά νοσοκομεία (Valetudinarium), που προορίζονταν για τους τραυματίες στρατιώτες. Οι Ρωμαίοι παρείχαν επίσης δωρεάν ιατρική περίθαλψη για τους φτωχούς της αυτοκρατορίας και διέθεταν μεγάλα ποσά για δημόσια έργα και για τη Δημόσια Υγιεινή.
Η νοσηλευτική στην Χριστιανική εποχή
Σύμφωνα με το “αγαπάτε αλλήλους” του Χριστιανισμού, υπήρχε μια αγάπη προς τον πάσχοντα συνάνθρωπο και μια βοήθεια. Οι γυναίκες επίσης, στο χριστιανισμό απέκτησαν υψηλή θέση και τους ανοίχτηκε ο δρόμος για το κοινωνικό έργο της νοσηλείας των ασθενών. Η νοσηλευτική φροντίδα επίσης, παρέχεται κατ’ οίκον και σε ιδρύματα μονών ή ιδιωτικά.
Η πρώτη γνωστή Χριστιανή νοσοκόμα, η Φοίβη, αναφέρεται στη Επιστολή προς Ρωμαίους 16:1 πως ο Άγιος Παύλος έστειλε μια διάκονη με το όνομα Φοίβη στη Ρώμη ως την πρώτη επισκεπτόμενη νοσηλεύτρια. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού ως επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας μετά το Πρώτο Συμβούλιο της Νίκαιας το 325 μ.Χ, οικοδομήθηκαν πάρα πολλά νοσοκομεία.
Η νοσηλευτική στην Βυζαντινή εποχή
Το Βυζάντιο χαρακτηρίζεται για την εξειδικευμένη παροχή φροντίδας. Είχαν ιδρυθεί πολλά νοσοκομεία-ξενώνες, βρεφοκομεία, γηροκομεία , κ.α. τα περισσότερα άνοικαν σε μονές, συντηρούνταν από εκκλησιαστικές επιχορηγήσεις και δέχονταν δωρεές αυτοκρατόρων και ιδιωτών σε χρήμα και ακίνητα. Διοικούνταν από ηγουμένους των μονών ή κληρικούς και αργότερα από πρόσωπα του δημόσιου βίου, κατά κανόνα επιφανών ανδρών της Βυζαντινής κοινωνίας. Αυτοί έφεραν τίτλους ανάλογα με τα Ιδρύματα που διηύθυναν όπως ξενοδόχος, ορφανοτρόφος, νοσοκόμος, κ.α.
Το νοσηλευτικό έργο εξάλλου, ασκούσαν:
- Διακόνισσες: Η νοσηλεία που παρείχαν περιελάμβανε τη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών και την ανακούφιση τους με λόγια παρηγοριάς και αγάπης. Οι επιφανέστερες διακόνισσες ήταν η Ολυμπιάδα, η Μακρίνα (αδελφή του Μ. Βασιλείου), η Θεοσέβεια (σύζυγος του Γρηγορίου Νύσσης), κ.α.
- Νοσοκόμοι: Ήταν κλινικοί νοσηλευτές ή διοικητικοί διευθυντές των νοσοκομείων.
- Παρανοσοκόμοι: Ήταν βοηθοί των νοσοκόμων.
- Υπουργοί: Ήταν οι επαγγελματίες νοσηλευτές στα Βυζαντινά νοσοκομεία.
- Εξκουβίτορες: Ήταν οι νυκτερινοί υπουργοί των βυζαντινών νοσοκομείων.
- Φλεβοτόμοι: Έκαμαν αφαιμάξεις
- Ξενοδόχοι: Ασκούσαν νοσηλευτικά καθήκοντα στα ξενοδοχεία.
- Παραβολανείς ή Παραβαλανείς: Ήταν επιφορτισμένοι με τα λουτρά των αρρώστων. Υπήρχαν και οι πριβατάριοι, οι οποίοι ήταν διευθυντές ιδιωτικών λουτρών «βαλανείων»
- Σκρίβωνες και Δεπουτάτοι: Ήταν οι τραυματιοφορείς του στρατού. Στη μάχη βρίσκονταν πίσω από το τάγμα, σε απόσταση 30 μέτρων. Έπαιρναν 1 χρυσό νόμισμα για κάθε τραυματία που κατάφερναν να μεταφέρουν από το πεδίο μάχης.
- Μαίες: Έφεραν εις πέρας τον τοκετό και φρόντιζαν το νεογέννητο.
Η νοσηλευτική από την Αναγέννηση μέχρι σήμερα
Η Αναγέννηση, χαρακτηρίζεται από πρόοδο στις επιστήμες και τις τέχνες, επηρεάζοντας την ιατρική και τη Νοσηλευτική. Στην Αναγέννηση, δημιουργήθηκε μια από τις σημαντικότερες οργανώσεις, η οποία δραστηριοποιείται και στη σύγχρονη εποχή, είναι οι Αδελφές του Ελέους υπό τον Βικέντιο Παύλο (St Vincent De Paul 1576-1660). Δραστηριοποιήθηκαν στη Γαλλία στην οποία την εποχή εκείνη επικρατούσαν πόλεμοι, πολιτικές αναταραχές, φτώχεια και αρρώστιες.
Η «βιομηχανική» επανάσταση του 19ου αι. κατ’ αρχάς ωφέλησε την Ιατρική με την επινόηση και χρήση νέων «διαγνωστικών» και «θεραπευτικών» αλλά παράλληλα αναζωπυρώθηκε στην Προτεσταντική Εκκλησία το έργο παροχής φροντίδας και νοσηλείας στους έχοντες ανάγκη. Κορυφαία όλων ήταν η συμβολή του πάστορα Θεοδώρου Φλίντερ (1800 -1864) στη Γερμανία το 18ου αιώνα, ο οποίος ίδρυσε την πρώτη Σχολή Διακονισσών – Νοσηλευτικής στο Κάιζερσβερθ (1825).
Η προσωπικότητα όμως που επηρέασε τη Νοσηλευτική και την ανέδειξε σε επιστήμη, ήταν της Αγγλίδας Φλώρενς Ναϊτινγκέιλ (1820-1910). Αντιμετώπισε με επιτυχία τις ανάγκες των Άγγλων στρατιωτών στον Κριμαϊκό πόλεμο (1854) μειώνοντας τη θνησιμότητα από 42% σε 2%. Συχνά επισκεπτόταν τους τραυματίες και ασθενείς και τη νύχτα, κρατώντας μια λάμπα. Γι’ αυτό οι τραυματίες την αποκαλούσαν η «κυρία με τη λάμπα».
Στην Αγγλία επέστρεψε το Σεπτέμβριο του 1856 και χρησιμοποίησε τη δωρεά που της δόθηκε για την ίδρυση Σχολής Αδελφών Νοσοκόμων στο Νοσοκομείο του Αγίου Θωμά του Λονδίνου(1860). Αυτός είναι και ο λόγος που την φέρει πρωτοπόρο και γιορτάζεται κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο η 12η Μαΐου (ημέρα της γέννησης της) ως η ημέρα της νοσηλεύτριας.
To 1898 ιδρύθηκε το Διεθνές Συμβούλιο Νοσηλευτών (I.C.Ν.) μετά από προσπάθειες της Mrs. Fenwick. Είναι διεθνές συντεχνιακό κίνημα και κατάφερε στα χρόνια που ακολούθησαν να συντονίσει τα συμφέροντα, τους σκοπούς και τα ιδανικά των νοσηλευτριών όλου του κόσμου, με τακτικές επικοινωνίες, συνέδρια, εκδόσεις, εισηγήσεις σε διεθνείς οργανισμούς κλπ.
Στις ΗΠΑ επίσης, από το 1873 έγινε νοσηλευτική μεταρρύθμιση και εφαρμογή του συστήματος Σχολή – Οίκος της Fl. Nightingale στο Νοσοκομείο Belle Vue της Ν. Υόρκης, από την Bowden που φέρεται σαν ιδρύτρια της πρώτης λαϊκής Σχολής Νοσηλείας στην Αμερική. Ενώ από το 1924 εφαρμόζεται 5ετή πανεπιστημιακή νοσηλευτική εκπαίδευση.
Η Νοσηλευτική, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα άλλαξε και θα συνεχίσει να αλλάζει. Από τις “μάγισσες” στο εξειδικευμένο προσωπικό του σήμερα, ο στόχος παραμένει ο ίδιος η προαγωγή του αγαθού της υγείας.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
- Η ιστορία της νοσηλευτικής με λίγα λόγια, ανακτήθηκε από https://armonia-zoi.gr/%CE%B7-%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BD%CE%BF%CF%83%CE%B7%CE%BB%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%BC%CE%B5-%CE%BB%CE%AF%CE%B3%CE%B1-%CE%BB%CF%8C%CE%B3/
- Κελέση, Φασόη, Παπαγεωργίου. Εισαγωγή στην επιστήμη της Νοσηλευτικής. Κωνσταντάρας Ιατρικές Εκδόσεις. σελ. 1-35.
- Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ: Η σπουδαία νοσοκόμος με το φως στα χέρια., ανακτήθηκε από https://maxmag.gr/afieromata/florens-naitingkeil/
