Ο μύθος της γοργόνας είναι αρκετά δημοφιλής στη λαϊκή κουλτούρα πολλών πολιτισμών συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής ήδη από την αρχαιότητα. Υπάρχουν μάλιστα μαρτυρίες για θεάσεις γοργόνων την εποχή του Χριστόφορου Κολόμβου. Θα δούμε την ιστορία της γοργόνας στην λαϊκή κουλτούρα από την αρχαιότητα έως σήμερα.
Στην αρχαία ελληνική μυθολογία και την βυζαντινή λαογραφία
Στην ελληνική μυθολογία, οι γοργόνες ήταν γνωστές ως σειρήνες. Αυτά τα μυθικά πλάσματα ήταν ένα μείγμα γοητείας και κινδύνου, πολύ μακριά από την πιο ήπια εικόνα των γοργόνων σε άλλους πολιτισμούς. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή απεικόνιση μισού ανθρώπου, μισού ψαριού, οι ελληνικές σειρήνες συχνά απεικονίζονταν ως όντα με συνδυασμό ανθρώπινων και πτηνών χαρακτηριστικών. Είχαν γυναικεία κεφάλια και σώματα πουλιών με φτερά.
Ήταν διαβόητες για τις σαγηνευτικές και μελωδικές φωνές τους. Χρησιμοποιούσαν τα μαγευτικά τραγούδια τους για να δελεάσουν ναυτικούς και ταξιδιώτες. Αυτές οι μελωδίες ήταν ακαταμάχητες, τραβώντας τους ναυτικούς προς ύπουλους βράχους και αναπόφευκτη καταστροφή. Η δύναμη της φωνής τους ήταν τέτοια που κανένας άνθρωπος δεν μπορούσε να αντισταθεί στο κάλεσμά τους, οδηγώντας σε πολλές ιστορίες ναυαγίων και χαμένων ζωών. Διάσημοι Έλληνες ήρωες, όπως ο Οδυσσέας από την «Οδύσσεια» του Ομήρου, συνάντησαν αυτά τα μυθικά όντα. Ο Οδυσσέας προειδοποίησε για τη θανάσιμη γοητεία των σειρήνων και έδωσε εντολή στους συντρόφους του να βουλώσουν τα αυτιά τους με κερί και να τον δέσουν στο κατάρτι του πλοίου του. Μπορούσε να ακούσει το τραγούδι τους με ασφάλεια, ξεπερνώντας τις σειρήνες χωρίς να υποκύψει στα μάγια τους.
Επίσης, στην βυζαντινή λαογραφία η γοργόνα ήταν ένας θαλάσσιος δαίμονας που άρπαζε από τα πλοία τους ναύτες και μετά τα βύθιζε, ενώ ταυτόχρονα προκαλούσε ανεμοστρόβιλους στη θάλασσα. Ήταν αδελφή του Μέγα-Αλέξανδρου που ήπιε το αθάνατο νερό και εμφανίζονταν σε ανθρώπους μεσάνυχτα Σαββάτου. Όταν η γοργόνα συναντούσε στον δρόμο της κάποιο πλοίο, ρωτούσε το πλήρωμα : «Ζει ο βασιλιάς Αλέξανδρος;», αν οι ναύτες απαντούσαν καταφατικά τους άφηνε να φύγουν τραγουδώντας με τη λύρα της. Αν οι ναύτες όμως απαντούσαν αρνητικά τους βύθιζε στη θάλασσα. Έπειτα η γοργόνα μετανιώνοντας για το χαμό των ναυτών έκλαιγε και μοιρολογούσε, ξεσηκώνοντας τρικυμία.
Στην κελτική μυθολογία
Η κελτική μυθολογία, ιδιαίτερα από τις ιρλανδικές, σκωτσέζικες και ουαλικές παραδόσεις, είναι πλούσια σε ιστορίες γοργόνων. Γνωστές και ως «selkies» ή «σειρήνες», αυτά τα πλάσματα συχνά απεικονίζονται ως όμορφες γυναίκες που μπορούν να μεταμορφωθούν σε φώκιες.
Στις παράκτιες και νησιωτικές κοινότητες της Σκωτίας και της Ιρλανδίας, οι selkies κατέχουν ξεχωριστή θέση στην τοπική παράδοση. Αυτά τα όντα δεν είναι τυπικές γοργόνες. Είναι μαγικά πλάσματα που ζουν ως φώκιες στη θάλασσα, αλλά ρίχνουν το δέρμα τους για να γίνουν άνθρωποι στη στεριά. Οι ιστορίες τους είναι συχνά ρομαντικές και τραγικές, που περιλαμβάνουν selkies που ερωτεύονται τους ανθρώπους και την πολυπλοκότητα που προκύπτει από τη διπλή ζωή τους.
Στην ουαλική λαογραφία, οι γοργόνες παίρνουν μια ελαφρώς διαφορετική πτυχή. Γνωστές ως «morgens» ή «morwynion», αυτές οι γοργόνες είναι γνωστές για την ομορφιά και τη γοητεία τους. Οι ουαλικές ιστορίες γοργόνας μερικές φορές περιλαμβάνουν προειδοποιήσεις ή προφητείες, αποκαλύπτοντας μια πιο μυστικιστική και μαντική πτυχή αυτών των θαλάσσιων όντων. Αυτό που ξεχωρίζει τις κελτικές γοργόνες από άλλες πολιτιστικές απεικονίσεις είναι η απεικόνισή τους ως ευγενείς, μυστηριώδεις και βαθιά συνδεδεμένες με τον φυσικό κόσμο. Συχνά θεωρούνται φύλακες της θάλασσας και των πλασμάτων της, ενσαρκώνοντας τον κελτικό σεβασμό για τη φύση και την πίστη στην ιερότητα όλων των μορφών ζωής.
Στη λαογραφία της Ανατολικής Ευρώπης
Η λαογραφία της Ανατολικής Ευρώπης, ιδιαίτερα στους πολιτισμούς των Σλάβων και της Βαλτικής, παρουσιάζει μια σαγηνευτική παραλλαγή της μυθολογίας της γοργόνας μέσω της φιγούρας της rusalka. Στη σλαβική μυθολογία, μια rusalka είναι ένα πνεύμα ή οντότητα που ζει σε λίμνες, ποτάμια και ρέματα. Σε αντίθεση με τις ωκεάνιες γοργόνες άλλων πολιτισμών, οι rusalki συνδέονται με τις περιοχές γλυκού νερού της Ανατολικής Ευρώπης. Συχνά περιγράφονται ως αιθέρια όντα, με μια φανταστική ομορφιά να στοιχειώνει τα νερά όπου κατοικούν.
Θεωρούνται ότι είναι οι ψυχές των νεαρών γυναικών που υπέστησαν πρόωρο ή αφύσικο θάνατο, ιδιαίτερα λόγω πνιγμού ή βίαιης τραγωδίας. Αυτή η ιστορία προσθέτει ένα στρώμα μελαγχολίας και βάθους στον μύθο τους, καθώς συχνά θεωρούνται θύματα των περιστάσεων, που έχουν μετατραπεί σε απόκοσμα όντα.
Στην ιαπωνική λαογραφία
Σε αντίθεση με τις όμορφες γοργόνες της δυτικής παράδοσης, η γοργόνα ningyo απεικονίζεται συχνά στην ιαπωνική λαογραφία με μια λιγότερο ελκυστική εμφάνιση. Αυτά τα πλάσματα έχουν συνήθως ένα ανθρώπινο πρόσωπο, που μερικές φορές περιγράφεται ότι μοιάζει με πίθηκο, και ένα σώμα που μοιάζει με ψάρι, πλήρες με λέπια και ουρά.
Η ningyo συνδέεται με την καλή τύχη και τη μακροζωία. Η σύλληψη ή η κατανάλωση μιας ningyo πιστεύεται ότι χαρίζει αιώνια νεότητα και εξαιρετικά μεγάλη διάρκεια ζωής. Σύμφωνα με το μύθο, ένα νεαρό κορίτσι καταναλώνει ακούσια τη σάρκα μιας ningyo και κερδίζει την αθανασία. Ζει για εκατοντάδες χρόνια, βλέποντας τους αγαπημένους της να γερνούν και να πεθαίνουν, ενώ τελικά γίνεται βουδίστρια μοναχή που αναζητά ειρήνη στην αιώνια ζωή της.
Στην αφρικανική μυθολογία
Τα Mami Wata (“Μητέρα του Νερού”) είναι πνεύματα νερού που λατρεύονται στη Δυτική, Κεντρική και Νότια Αφρική και στην αφρικανική διασπορά στην Καραϊβική και σε μέρη της Βόρειας, Κεντρικής και Νότιας Αμερικής. Είναι συνήθως γυναίκες, αλλά μερικές φορές είναι και άνδρες. Έχουν μορφή γοργόνας, θεωρούνται διαβολικά όντα και συχνά είναι επικίνδυνα όπως οι σειρήνες, παρασύροντας τους άνδρες στο θάνατό τους.
Θεάσεις
Το 1493, πλέοντας στα ανοικτά των ακτών της Ισπανιόλας, ο Χριστόφορος Κολόμβος εντόπισε τρεις γοργόνες οι οποίες ότι δεν ήταν τόσο όμορφες όσο αντιπροσωπεύονταν λόγω των αρσενικών χαρακτηριστικών στα πρόσωπά τους. Πιστεύεται ευρέως ότι είχε δει μανάτους και όχι γοργόνες.
Κατά τη διάρκεια του δεύτερου ταξιδιού του, ο Henry Hudson στις 15 Ιουνίου 1608 και μέλη του πληρώματός του ανέφεραν ότι είδαν μια γοργόνα στον Αρκτικό Ωκεανό, είτε στη Νορβηγική είτε στη Θάλασσα του Μπάρεντς.
Ο Ολλανδός εξερευνητής David Danell κατά τη διάρκεια των αποστολών του στη Γροιλανδία το 1652-54 ισχυρίστηκε ότι είχε εντοπίσει μια γοργόνα με «ανέμελα μαλλιά και πολύ όμορφη», αν και το πλήρωμα απέτυχε να την πιάσει.
Παρόλο που δεν υπάρχουν αποδείξεις για την ύπαρξη γοργόνων εκτός της λαϊκής κουλτούρας, οι μαρτυρίες για θεάσεις γοργόνων υπάρχουν μέχρι και σήμερα.
Πηγές:
Χριστόφορος Κολόμβος: Ανακτήθηκε από: www.europeana.eu (Τελευταία πρόσβαση στις 8/12/2024)
Οι γοργόνες στον μεσαίωνα: Ανακτήθηκε από: www.justhistoryposts.com (Τελευταία πρόσβαση στις 8/12/2024)
Οι γοργόνες στη μυθολογία: Ανακτήθηκε από: www.centreofexcellence.com (Τελευταία πρόσβαση στις 8/12/2024)
