Τηνιακή Μαρμαροτεχνία: «Οι νέοι γητευτές του μαρμάρου»

Εμένα το πουλάκι μου δε σπέρνει, δε θερίζει, μόνο το μαντρακά βαστεί και μάρμαρα σκαλίζει

Στον τόπο της Παναγίας, στον Άγιο αυτό τόπο, στο νησί της Τήνου, η τέχνη του μαρμάρου έχει άλλη αξία για τους ανθρώπους της. Η Τηνιακή Μαρμαροτεχνία, ορόσημο της πολιτισμικής ιστορίας αυτού του τόπου, έχει καταφέρει να ενταχθεί στον κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco. Η μακραίωνη αυτή λαϊκή τέχνη έχει μεγάλη σημασία για τη συλλογική μνήμη και την ταυτότητα των ίδιων των Τηνίων. Τα έργα τους, καρπός απαράμιλλης μαστοριάς και αισθητικής, παραμένουν διαχρονικά και αποδεικνύουν την διεθνή αυτή τιμή, όπως αναφέρει το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.

24 χιλιόμετρα από την πόλη της Τήνου, στον Πύργο της Τήνου, βρίσκεται το Προπαρασκευαστικό και Επαγγελματικό Σχολείο Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου, βασικό προπύργιο για την εκμάθηση της μαρμαροτεχνίας σε καλλιτεχνικό επίπεδο, και την μετέπειτα πορεία των φοιτητών στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Στα 52 χρόνια λειτουργίας του, αποφοίτησαν από τη Σχολή 362 μαθητές, 74 από τους οποίους συνέχισαν τις σπουδές τους στην ΑΣΚΤ, και σήμερα είναι καταξιωμένοι στο είδος τους.

Τηνιακή Μαρμαροτεχνία (Φωτογραφία: http://ayla.culture.gr/)

Advertising

Ένας από τους πλέον απόφοιτους της σχολής, ο Στέλιος Παναγιωτόπουλος μού περιγράφει την εμπειρία του στο περιοδικό:

«Σπούδασα στην αρχή συντήρηση έργων τέχνης. Μέτα έδωσα εξετάσεις στην Σχολή Καλών Τεχνών του Πύργου της Τήνου και σπούδασα εκεί τρία χρόνια. Με πολλή εργασία και μεθοδικότητα, κατάφερα και πέρασα με υποτροφία στην ΑΣΚΤ . Στην ΑΣΚΤ επέλεξα να ακολουθήσω τον τομέα γλυπτικής. Δάσκαλο είχα τον Γ. Χουλιαρά. Το γνώριζα από τα 12 μου χρόνια πως θα γίνω ζωγράφος μέσα από διάφορες συγκυρίες. Το “γλυπτής” ήρθε μετά την επαφή μου με τις τρεις διαστάσεις στην σχολή της Τήνου και το μάρμαρο. Αυτή τη στιγμή, εδώ και σχεδόν δέκα χρόνια, εργάζομαι ως γλυπτής-συντηρητής αρχαιοτήτων στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης.

(Φωτογραφία: Μαρία Μαρκέζη)

Οι εμπειρίες που αποκόμισα από την σχολή της Τήνου είναι μοναδικές. Είναι ένα βίωμα ξεχωριστό, καθαρά προσωπικό. Ρούφηξα μέχρι το μεδούλι την κάθε στιγμή, κάτι που με βοήθησε στο μέλλον σε ανύποπτο χρόνο. Η σχολή είναι εκτός από επαγγελματική και προπαρασκευαστική! Στην ΑΣΚΤ , επειδή το έζησα στο εργαστήριο, οι πρωτοετείς φοιτητές γλυπτικής, ρωτούσαν εμάς πως θα στήσουν την αρματούρα για την σπουδή προτομής. Πέρα από αυτό όμως η σχολή είναι σημαντική γιατί δίνει εφόδια μοναδικά όσον άφορα την μαρμαρογλυπτική και οι απόφοιτοι απορροφούνται σχεδόν όλοι σε αναστηλώσεις -συντηρήσεις μνημείων, μουσείων κλπ. Το αντικείμενο δεν μπορώ να πω αν είναι εύκολο ή δύσκολο. Είναι βιωματικό για μένα. Ένα έργο γεννιέται επειδή υπάρχει εσωτερική ανάγκη έκφρασης. Δεν εξηγείται με μια απάντηση του τύπου εύκολο-δύσκολο.»

(Φωτογραφία: Γύψος: Σπουδή κορμού της Αφροδίτης-έργο Στέλιου Παναγιωτόπουλου)

Μια εικόνα, χίλιες λέξεις…

Ο Πύργος, έδρα του Δήμου Πανόρμου, περιβάλλεται από ένα τοπίο φυσικού κάλλους, στο οποίο πρωταγωνιστές είναι η πέτρα και το μάρμαρο των παλαιών λατομείων. Η μοναδική αρχιτεκτονική του χωριού με τα κάτασπρα σπίτια, τα μαρμάρινα υπέρθυρα και οικόσημα, και τις περίτεχνες πορτοσιές , καταφέρνει και διατηρεί αναλλοίωτη την παράδοση μέχρι και σήμερα. Η μεγάλη πλατεία, τα πλακόστρωτα δρομάκια, και το αιγαιοπελαγίτικο φως, στοιχειοθετούν την ταυτότητα ενός νησιού, το οποίο κάθε χρόνο συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών. Από τις εκκλησίες, τις μαρμάρινες βρύσες, τα έργα λαϊκής τέχνης, το κοιμητήριο, μέχρι και τα μουσεία της περιοχής, όλα έργα μεγάλων Νεοελλήνων καλλιτεχνών, σμιλεμένα από άκρη σε άκρη μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια.

Μερικοί από τους σπουδαιότερους καλλιτέχνες της Τήνου είναι οι εξής: Γιαννούλης Χαλεπάς, ο Δημήτρης Φιλιππότης, ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Λουκάς Δούκας, ο Ιωάννης Βούλγαρης, οι Σώχοι, οι Βιτάληδες, καθώς και οι σύγχρονοι, όπως ο Γιάννης Γαΐτης, ο Λάζαρος Λαμέρας, ο Γιώργης Βαρλάμος και πολλοί άλλοι.

(Φωτογραφία: https://tinos.gr/)

Ο Γλύπτης- Καθηγητής Α.Σ.Κ.Τ. , Αντιπρύτανης, Γιώργος Χουλιαράς, αναφέρει χαρακτηριστικά για την σχέση των δυο σχολών:

“Ξέρω ότι η συνεργασία των δύο σχολών μπορεί και πρέπει να πάρει μια πιο ουσιαστική σχέση, χωρίς όμως να χάσει η Σχολή της Τήνου τη φυσιογνωμία της, που πρέπει να είναι η παραγωγή μαρμαροτεχνιτών με γνώση και ευαισθησία γι’ αυτό που κάνουν, πράγμα πολύ σημαντικό για τον τόπο και να αποτελεί το σκαλοπάτι για τη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, γι’ αυτούς που πραγματικά θέλουν να συνεχίσουν την περιπέτεια της γλυπτικής”

Στη Σχολή γίνονται δεκτοί απόφοιτοι Λυκείου, ακόμα και Γυμνασίου από όλη την Ελλάδα. Ο αριθμός των εισακτέων καθορίζεται ετησίως και περιλαμβάνει 10-15 σπουδαστές. Το πιο βασικό πλεονέκτημα της σχολής είναι ότι: Οι δύο πρώτοι στη βαθμολογία απόφοιτοι κάθε έτους εισάγονται χωρίς εξετάσεις στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Η φοίτηση είναι τριετής και το εβδομαδιαίο πρόγραμμα περιλαμβάνει 32 ώρες διδασκαλίας. Η φοίτηση, τα υλικά που χρησιμοποιούνται στα εργαστήρια, και η σίτιση παρέχονται δωρεάν. Μόνο η στέγαση γίνεται υπ’ευθύνη των φοιτητών σε ενοικιαζόμενα δωμάτια της περιοχής.

Σκοπό του διδακτικού προγράμματος αποτελεί η συνεχής εκπαίδευση των φοιτητών μέσω κατάλληλων εργαλείων και εμπειριών που προσφέρει η σχολή, ώστε να θεωρηθούν άξιοι τεχνίτες μαρμάρου. Με την παράλληλη στήριξη των καθηγητών της σχολής, προσπαθούν να αποκτήσουν τις γνώσεις του αντικειμένου και να γίνουν άξιοι προασπιστές μιας ποιοτικής παράδοσης. Πολλοί από τους αποφοίτους της σχολής προσλαμβάνονται στις αναστηλωτικές εργασίες της Ακρόπολης, στις αποκαταστάσεις αρχαίων μνημείων, και σε διάφορα μουσεία της χώρας. Τα πάσης φύσεως εφόδια θα καθορίσουν και την πορεία τους σε κάθε είδους μαρμαρογλυπτική εργασία. Ο νέος διευθυντής της σχολής Καλών Τεχνών Πάνορμου Τήνου είναι ο Λεωνίδας Χαλεπάς.

(Φωτογραφία:Two Empty Spaces Divided By A Wall-Marble, 2012, 155×139×269cm / 61×54.6×106”-Λεωνίδας Χαλεπάς)

Άνθρωποι της τέχνης…

Ομολογουμένως, μεγάλη παρακαταθήκη για το νησί είναι η ζωή του πιο διακεκριμένου γλύπτη της νεότερης Ελλάδας, του Γιαννούλη Χαλεπά. Γόνος οικογενείας μεγάλων μαρμαρογλυπτών της Τήνου, γεννιέται στις 14 Αυγούστου του 1851 στο χωριό του Πύργου. Αν κανείς προσηλώσει το βλέμμα του πάνω στα έργα του Χαλεπά, θα θαυμάσει την μοναδικότητα της έκφρασης των προσώπων και των σωμάτων. Αυτό που πετυχαίνει είναι να συνδυάσει την αρχαιοελληνική γλυπτική με τα ρεύματα του ρομαντισμού και του ρεαλισμού. Πράγματι, με πόση γλαφυρότητα να εκφραστεί κανείς για αυτήν την σπουδαία προσωπικότητα. Πόσο μάλλον αν κοντοσταθεί στον εσωτερικό περίγυρο του Α΄Νεκροταφείου Αθηνών και με μεγάλη παρατηρητικότητα γυρίσει προς την “Κοιμωμένη”,

ένα από τα πιο γνωστά και φιλοτεχνημένα έργα του. Στις 15 Σεπτεμβρίου του 1938 μια μεγάλη προσωπικότητα σιγεί, και ένα νησί είναι έτοιμο να μεγαλουργήσει…Πλέον, οι «σειρήνες της μαρμαρογλυπτικής» αντηχούν σε παγκόσμια εμβέλεια και η Τήνος γράφει με μεγάλα γράμματα το όνομα της ως το “Νησί της Μαρμαρογλυπτικής”.

(Η Κοιμωμένη του Χαλεπά-ekefalonia.gr)

Πόσο δύσκολη ή εύκολη είναι όμως η μαρμαρογλυπτική και κατά πόσον οι κρατικοί φορείς παρέχουν αφειδώς την κατάλληλη τεχνογνωσία και τα λοιπά χρειώδη για την βελτίωση της;

Ο Στέλιος, γεμάτος πάθος για το αντικείμενο του, απαντά στην απορία μου έχοντας δανειστεί κάποια από τα λόγια που είπε κάποτε ο σπουδαίος ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης: Αν θέλουμε να απαντήσουμε με ειλικρίνεια, στήριξη δεν υπάρχει. Μόνοι μας παλεύουμε με κύματα πελώρια. Η αγάπη και η πίστη στην τέχνη μας, πιστεύω ακράδαντα πως θα εκτιμηθεί, και όπως είπε ο Τσαρούχης: Σε πείσμα όλων θα τους κάνουμε να σέβονται την τρελά μας!

(Αντίγραφο κυκλαδικού ειδωλίου-Ο Στέλιος Παναγιωτόπουλος το συντηρεί στο εργαστήριο του)