
Πολύ συχνά ακούμε ότι κάποιος είναι θύμα μιας κατάστασης και χειραγωγείται από κάποιον άλλον. Ίσως μας έρχονται στο μυαλό σκηνές από τα κουκλοθέατρα που βλέπαμε μικροί και κάποιος από πίσω κινούσε τα νήματα, ώστε να βλέπουμε την παράσταση. Κάπως έτσι, γίνεται και στην πραγματική ζωή. Κάποιος κινεί τα δικά μας νήματα και δίνει μια παράσταση για την δική του τέρψη. Θύμα γίνεται κάποιος που χάνει τον έλεγχο τη ζωής του και γίνεται έρμαιο των επιθυμιών των άλλων. Όποιος έχει βρεθεί στη θέση του θύματος με οποιονδήποτε τρόπο γνωρίζει καλύτερα από κάθε ορισμό τι σημαίνει να είσαι θύμα. Τα συστατικά της θυματοποίησης είναι η ελευθερία κι ο έλεγχος. Όταν αυτά τα δύο απουσιάζουν αναδύεται η ταυτότητα του θύματος.
Έλεγχος
Από τη βρεφική ηλικία ως την ενηλικίωση η θυματοποίηση είναι αναπόφευκτη, καθώς σαν παιδιά είμαστε αναγκασμένοι να εναρμονιστούμε με τις επιθυμίες των γονιών μας. Οφείλουμε να συμμορφωθούμε με το πρόγραμμα της οικογένειάς μας και γνωρίζουμε πως έχουμε ελάχιστη επιρροή και δύναμη πάνω στους γονείς μας. Αυτή η παντελής απουσία ελέγχου στα παιδικά χρόνια, μπορεί να είναι κακός οιωνός για την ενήλικη ζωή και κρούει τα καμπανάκια της θυματοποίησης. Όταν μάλιστα ένα παιδί ζει σε ένα περιβάλλον με πολύ ελεγκτικούς γονείς, είτε μιλάμε για έκδηλο έλεγχο, είτε για άδηλο, είναι πολύ πιθανό να εμπλακούν σε ελεγκτικές συντροφικές σχέσεις μελλοντικά. Το μήνυμα που θέλουν να περάσουν είναι ότι ‘’δεν θα με ελέγχεις εσύ πλέον, θα βρω κάποιον άλλον να το κάνει’’. Κι έτσι βρίσκουν έναν σύντροφο χειριστικό. Οι ίδιοι στην προσωπική τους ζωή μπορεί να θέλουν να έχουν τον έλεγχο με άλλες μορφές, στις σπουδές ή σε άλλες σχέσεις.
Οι σκέψεις του θύματος
Μπορείτε να καταλάβετε αν τοποθετείτε τον εαυτό σας στη θέση του θύματος αν ελέγξετε τον τρόπο που σκέφτεστε. Μερικές από τις σκέψεις που κάνει κάποιος που δεν έχει τον έλεγχο της ζωής του είναι οι εξής.
«Ξέρω πώς θα χάσω»
Με αυτή τη φράση τοποθετείτε πάντα τον εαυτό σας σε μια υποδεέστερη θέση. Υπονοείτε με κάποια σιγουριά ότι οι άλλοι είναι ανώτεροι. Κι ενώ είναι ανώτεροι σημαίνει ότι δυνητικά μπορούν να σας χειριστούν. Η σκέψη αυτή είναι προσανατολισμένη σε ατομικό επίπεδο. Αν όμως ξεκινά κανείς μειώνοντας την ατομική του υπόσταση, αυτό σίγουρα γνωστοποιείται με έναν τρόπο και στους γύρω του. Οι σκέψεις μας άλλωστε καθορίζουν και τη συμπεριφορά μας σε ένα βαθμό. Κι έτσι, το άτομο όχι μόνο σκέφτεται μειωτικά για τον εαυτό του, αλλά και συμπεριφέρεται με αντίστοιχο τρόπο. Και τότε δεν είναι καθόλου δύσκολο να θέλγει κάποιος χειριστικούς ανθρώπους που ψυχανεμίζονται αυτή την μειονεξία.
«Ταράζομαι κάθε φορά που χρειάζεται να συγκρουστώ με κάποιον/α»
Συνεπακόλουθο της προηγούμενης σκέψης, με πιο ειδικό περιεχόμενο. Σε αυτή τη σκέψη υπονοείται επίσης ότι εξασφαλίζετε μια κατώτερη θέση για τον εαυτό σας. Ωστόσο, λανθασμένα έχουμε στο μυαλό μας πολλές φορές ότι το να εκφράσουμε λ.χ. την δυσαρέσκειά μας συνεπάγεται σύγκρουση. Ίσως, αν αρχικά μετατρέπατε την αρνητική προκατάληψη του ‘’θα τσακωθούμε’’, σε ‘’ θα προσπαθήσουμε να επικοινωνήσουμε ο ένας στον άλλον τις ανάγκες του’’, να αποκτούσατε ένα κίνητρο. Η ποιότητα των σκέψεων μας επηρεάζει και το πως αισθανόμαστε. Συνεπώς, αν αφιερώνετε τη σκέψη σας σε ένα σενάριο συζήτησης που κυλά χωρίς λογομαχία, είναι πολύ πιθανό να νιώσετε περισσότερο σίγουροι γι’ αυτή την συζήτηση.
«Θα τους δείξω ότι δεν μπορούν να μου τη φέρουν»
Οποιαδήποτε σκέψη/ φράση περιέχει την επίκληση άλλων ως αποδεκτών μιας πράξης, ανοίγετε τον δρόμο στους άλλους να σας ελέγχουν. Πίσω από αυτή τη σκέψη ελλοχεύει μια κρυμμένη αλληλουχία χειρισμού. Κάποιος ασκεί επιρροή πάνω σας, η οποία αποκτά τόση σημασία για εσάς, ώστε καθορίζετε την δράση σας με στόχο να δείξετε κάτι στους άλλους. Και κάπου εκεί χάνετε τον δικό σας εαυτό, τις ανάγκες σας και τις επιθυμίες σας. Το κέντρο των πράξεων σας, είστε μόνο εσείς.
«Ελπίζω να μη θυμώσουν μαζί μου που το ζήτησα»
Σε οποιοδήποτε πλαίσιο σχέσης σκεφτόμαστε να ζητήσουμε κάτι, κινούμαστε στα όρια μεταξύ θάρρους και θράσους. Υπάρχουν άτομα που θεωρούν σχεδόν δεδομένο ότι πρέπει να ζητούν πράγματα, ότι είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους, χωρίς να συνυπολογίζουν τον άλλον. Από την άλλη, υπάρχουν και μερικοί πολύ διστακτικοί στο να ζητήσουν πράγματα. Ίσως γιατί φοβούνται την άρνηση. Ίσως γιατί θεωρούν ότι δεν το αξίζουν κλπ. Σε κάθε περίπτωση, το να σκέφτεστε μονίμως την αντίδραση των άλλων, προμηνύει την θυματοποίηση σας. Αυτό βέβαια, είναι προβληματικό στην περίπτωση που η ανησυχία είναι δυσανάλογη του αιτήματος και οδηγεί πολλές φορές σε αναστολή δράσης. Κι αυτό που συμβαίνει είναι οι άλλοι να αντιλαμβάνονται τον φόβο σας και να τον χρησιμοποιούν για να σας ελέγξουν. Με αποτέλεσμα να μην ικανοποιείται κανένα σας αίτημα και μάλιστα να νιώθετε και ενοχές που τολμήσατε να ζητήσετε κάτι!
«Τι θα σκεφτεί για μένα, αν του/της πω τι έκανα;»
Αν είχαμε μια ζυγαριά για να ζυγίσουμε την δική σας γνώμη και των άλλων, σε αυτή την περίπτωση θα κέρδιζε η γνώμη των άλλων. Αναλογιστείτε όμως ότι αν τοποθετείτε την γνώμη των άλλων πάνω από τη δική σας, θα το χρησιμοποιήσουν αυτό για να σας ελέγξουν και να σας αποδυναμώσουν.
«Φοβάμαι πως θα τους πληγώσω αν κάνω αυτό που θέλω»
Ας σκεφτούμε αυτή τη σκέψη λίγο αντίστροφα, από τη μεριά του θύτη. Ένα άτομο που έχει καταλάβει την ευαισθησία σας απέναντι στα πληγωμένα αισθήματα κάποιου, αν έχει χειριστικές τάσεις, θα επιστρατεύσει αυτή τη στρατηγική. Οι θύτες είναι βαθιά εξαρτημένα από τους άλλους άτομα. Έτσι, κάθε φορά που εσείς θα διακηρύσσετε την ανεξαρτησία σας, ο ‘θύτης’ θα βάζει μπροστά το κόλπο των πληγωμένων αισθημάτων. Εσείς με τη σειρά σας, μετανιώνετε αμέσως που πράξατε όπως πράξατε γιατί πληγώσατε κάποιον. Κι ο κύκλος διαιωνίζεται κάθε φορά που φοβάστε να εκπληρώσετε τα θέλω σας, με πρόσχημα τον φόβο μήπως ο άλλος πληγωθεί. Ο άλλος πάντα θα πληγώνεται, όταν φοβάστε. Και θα σταματήσει να πληγώνεται, όταν αντιληφθεί ότι τα πληγωμένα αισθήματα δεν έχουν πια επιρροή. Το κλειδί σε αυτή την ιστορία είναι ότι εσείς δεν πληγώνετε κανέναν.
«Δεν μπορώ να το αντιμετωπίσω μόνος μου. Θα βρω κάποιον να το κάνει για μένα.»
Άλλη μια φράση που σας βοηθά να χτίσετε τη θυματική προσωπικότητα, καθώς απεκδύεστε τις ευθύνες και τις μεταθέτετε στους άλλους. Εδώ είναι σχεδόν συνειδητή και εκούσια η πράξη του να δώσετε σε άλλους τον έλεγχο της ζωής σας.
«Αυτό δεν έπρεπε να το κάνουν, δεν είναι δίκαιο»
Με αυτή τη σκέψη σίγουρα σκεφτόμαστε με τον τρόπο που θα θέλαμε να είναι τα πράγματα. Ωστόσο, οι άλλοι δεν συμπεριφέρονται όπως θα θέλαμε εμείς. Και τέτοιου είδους σκέψεις μας τοποθετούν απέναντι στον άλλον με έναν τρόπο άνισο. Μπορούμε να τις αντικαταστήσουμε σκεπτόμενοι ότι οι άλλοι πράττουν όπως κρίνουν εκείνοι σωστό, κι εμείς με τη σειρά μας συμπεριφερόμαστε, όπως ορίζουμε το σωστό. Επίσης το να νιώθουμε αδικημένοι από κάτι που εκ των πραγμάτων δεν έχει κοινή γραμμή πλεύσης μας τοποθετεί άδικα σε μια θέση θύματος. Δεν υπάρχει αντικειμενικό κριτήριο για το ποιος πράττει σωστά ή όχι. Μπορούμε κάλλιστα να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τα κίνητρα της συμπεριφοράς κάποιου. Και σίγουρα δεν μπορούμε να ορίσουμε αν πράττει σωστά ή όχι, αφού έχουμε διαφορετικές αφετηρίες του σωστού και του λάθους.
Ο κύκλος της θυματοποίησης
Η λίστα με τις σκέψεις και τις φράσεις που μας καθιστούν θύματα χωρίς να το καταλαβαίνουμε, είναι ατελείωτη. Σε πρώτο επίπεδο, ας επικεντρωθούμε το πως σκεφτόμαστε εμείς για τον εαυτό μας, όταν αλληλοεπιδρούμε με τους άλλους. Το συναίσθημα είναι ένας βασικός οδηγός για να καταλάβουμε αν έχουμε τοποθετηθεί στη θέση του θύματος. Ο φόβος και οι ένοχές είναι κυρίαρχα συναισθήματα. Η συμπεριφορά μας μπορεί επίσης να μας διδάξει πολλά. Αν πιάσετε τον εαυτό σας να κάνει πίσω, τότε κάτι χρήζει διερεύνησης.
Εμείς και οι άλλοι
Ας φανταστούμε ότι υπάρχει μια νοητή γραμμή μεταξύ ημών και των άλλων. Κάθε πλευρά μπορεί ανά πάσα στιγμή να άρει αυτή τη γραμμή. Κάποια στιγμή, ένας από την αντίπερα όχθη σας βομβαρδίζει με άσχημους χαρακτηρισμούς. Αρχίζετε και νιώθετε άβολα. Σκεφτείτε: τι σας κάνει εκείνη τη στιγμή; Τι σας προκαλεί; Η απάντηση είναι, τίποτα! Δεν έχει καμία απολύτως επίδραση πάνω σας, εάν εσείς δεν το επιτρέψετε. Αν αποφασίσετε ότι αυτός ο κάποιος εκείνη την στιγμή σας προσβάλλει και σας στενοχωρεί, τότε θα νιώσετε προβεβλημένοι. Συμβαίνει όμως πράγματι κάτι τέτοιο; Έχουν τόση επίδραση πάνω σας οι άλλοι. Θαρρώ πως όχι. Στην προσπάθειά τους κάποιοι να κόψουν τη νοητή γραμμή που σας χωρίζει, με έναν τρόπο μη αρεστό, δείξτε ότι κι εσείς έχετε τα εργαλεία για να κόψετε τη γραμμή χωρίς να φερθείτε με τον ίδιο τρόπο, αλλά απλώς με το να απομακρυνθείτε. Εσείς αποφασίζετε αν κάποιος σας επηρεάζει ή όχι!
Πηγές:
- Γουαίην Ντύερ, (1987). Να κινείς τα δικά σου νήματα. εκδ. Γλάρος