Αμέτρητες μνήμες κατακλύζουν καθημερινά το μυαλό μας, τις οποίες θεωρούμε αληθείς και γι’ αυτό είναι δύσκολο να κατανοήσουμε την Παραμνησία. Με άλλα λόγια, τη δημιουργία ψευδών αναμνήσεων τις οποίες θεωρούμε καθόλα πραγματικές. Όλοι μας πιστεύουμε στην κρίση μας ως προς τα γεγονότα και θεωρούμε ότι αυτό που θυμόμαστε είναι η αλήθεια. Τι συμβαίνει ωστόσο όταν αυτή η σταθερά καταρρίπτεται; Μια ψεύτικη μνήμη είναι πιθανό να φαντάζει στο μυαλό μας ως μια πραγματική ανάμνηση. Ποτέ δεν θα φανταζόμασταν ότι ένα φαινομενικά αληθές γεγονός θα ήταν κατασκευασμένο ολοκληρωτικά ή εν μέρει από τον εγκέφαλό μας. Η Παραμνησία είναι ένα όχι και τόσο διαδεδομένο φαινόμενο αλλά με ιδιαίτερες προεκτάσεις προς διερεύνηση.
Ορισμός
Η Παραμνησία ή ψευδής μνήμη είναι το ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο ένα άτομο ανακαλεί στη μνήμη του κάτι που δεν συνέβη. Σύμφωνα και με τον ψυχολόγο M.K. Johnson μια ψευδής μνήμη είναι μια ψυχική εμπειρία η οποία θεωρείται λανθασμένα ότι είναι μια ακριβής αναπαράσταση ενός γεγονότος από το προσωπικό παρελθόν του ατόμου. Οι μνήμες μπορεί να είναι ψευδείς ως προς το ελάχιστο (π.χ. πιστεύοντας το άτομο ότι είδε τα κλειδιά στην κουζίνα ενώ ήταν στο σαλόνι). Αλλά και ως προς το μέγιστο που έχουν και σημαντικές επιπτώσεις για τον εαυτό του και τους ανθρώπους γύρω του (π.χ. πιστεύοντας εσφαλμένα ότι το άτομο ήταν σεξουαλικά κακοποιημένο ως παιδί).
Αιτίες
Παραπληροφόρηση
Αναφέροντας τους παράγοντες, οι οποίοι είτε δημιουργούν είτε επηρεάζουν την Παραμνησία, αρχικά δεν γίνεται να παραλείψει κανείς την παραπληροφόρηση. Σημαντικό ρόλο στον σχηματισμό ψευδών αναμνήσεων παίζει η λήψη ψευδών πληροφοριών είτε από αμέλεια είτε επιτηδευμένα. Επιπλέον, οι ήδη υπάρχουσες μνήμες και γνώσεις του ατόμου είναι δυνατόν να παρεμποδίσουν την κατασκευή μιας νέας μνήμης. Έτσι το άτομο σχηματίζει λάθος ή εντελώς ψευδείς αναμνήσεις. Έρευνες έδειξαν ότι είναι πιο πιθανό να υπάρξει Παραμνησία σε περιπτώσεις που έχει επέλθει η πάροδος του χρόνου. Όσο πιο σύντομα στο γεγονός ή την λήψη της πληροφορίας το άτομο προσπαθήσει να ανακαλέσει τη μνήμη, τόσο το καλύτερο. Απομακρυνόμενοι από μία πληροφορία ή ένα γεγονός, οι άνθρωποι γίνονται πιο επιρρεπείς σε ψευδείς πληροφορίες και μνήμες.
Φαινόμενο Mandela
Συνεχίζοντας την αναζήτηση των αιτιών της Παραμνησίας δεν γίνεται να μην αναφερθούμε σε ένα από τα πιο γνωστά και σχετικά φαινόμενα, το φαινόμενο Mandela. Το φαινόμενο αυτό αναφέρεται σε συλλογικές ψευδείς μνήμες και έλαβε το όνομά του από την Fiona Broome. Εκείνη περιγράφοντας ακούσια ψευδείς μνήμες της από το γεγονός του θανάτου του Nelson Mandela, συνειδητοποίησε ότι την ίδια ψευδή μνήμη δεν είχε μόνο εκείνη. Ακριβώς την ίδια ανάμνηση είχαν και πολλοί άλλοι άνθρωποι.
Συνεπώς, το παράδειγμα του φαινομένου Mandela μας βοηθάει στην κατανόηση των αιτιωδών παραγόντων της Παραμνησίας. Η εξήγηση αυτή τη φορά έχει να κάνει με το αντικείμενο της νευροεπιστήμης. Η ψευδής μνήμη μπορεί να κωδικοποιηθεί σε μια περιοχή του εγκεφάλου στην οποία ομαδοποιούνται και αποθηκεύονται και άλλες μνήμες παραπλήσιου και όχι ακριβώς όμοιου θέματος. Έτσι, η στενή σύνδεση μεταξύ δύο αναμνήσεων ακόμα και όταν δεν συνδέονται πανομοιότυπα μπορεί να ανακαλέσει τη λάθος μνήμη. Η προσπάθεια για ανάκληση πυροδοτεί τους νευρώνες που βρίσκονται σε στενή σύνδεση και ανακαλείται ακόμα και η λάθος πληροφορία.
Συναισθήματα και τραυματικές εμπειρίες
Τέλος, η συναισθηματική επιρροή που μπορεί να δεχθεί το άτομο κατά τη διάρκεια ενός τραυματικού γεγονότος, μπορεί να έχει αποτελέσματα Παραμνησίας. Εμφανίζεται λοιπόν και εδώ η Παραμνησία, καθώς ο εγκέφαλός μας τείνει να συμπληρώνει τα κενά με την αλληλουχία που πιστεύει ο ίδιος ότι είναι η σωστή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ανακρίβειες και λάθος κατανομή των αναμνήσεων και των γεγονότων.
Παραμνησία στην παιδική ηλικία
Παραμνησία ή ψευδής μνήμη σε αρκετές περιπτώσεις συναντάται σε παιδιά που μπορεί να είναι θύματα κάποιου τραυματικού γεγονότος. Συχνά, οι περιπτώσεις αυτές αφορούν παιδιά που έχουν υποστεί σεξουαλική ή άλλου είδους κακοποίηση. Σύμφωνα με τους επιστήμονες κατά την προσπάθεια ανάκλησης μνήμης από το παιδί, υπάρχει ο κίνδυνος σύγχυσης. Το παιδί προσπαθώντας να ανακαλέσει μνήμες, μπορεί να οδηγηθεί σε σύγκρουση των πηγών από τις οποίες προέρχονται οι αναμνήσεις. Η πηγή της μνήμης μπορεί να προέρχεται από ένα γεγονός που συνέβη όντως ή από ένα φανταστικό ή υποκινούμενο, κατασκευασμένο γεγονός. Έπειτα το άγχος που βιώνει εκείνη τη στιγμή, κάνει πιο δύσκολο το έργο των ψυχολόγων. Όσο μικρότερη είναι η ηλικία ενός παιδιού τόσο δυσκολότερο είναι για εκείνο να ξεχωρίσει τις πραγματικές από τις ψευδείς αναμνήσεις.
Αποκατάσταση της μνήμης
Η αποκατάσταση και η επαναφορά μιας μνήμης είναι ένα εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα. Οι επιστήμονες χρησιμοποιούν στρατηγικές όπως η υπνοθεραπεία, οι συνεχόμενες ερωτήσεις και η βιβλιοθεραπεία. Αυτές οι στρατηγικές είναι πιθανό να προκαλέσουν την ανάκτηση ανακριβών αναμνήσεων ή απλώς ανύπαρκτων γεγονότων. Η μνήμη που αποκαθίσταται μέσω της θεραπείας, είναι δύσκολο να κατανοηθεί αν ήταν απλώς μία καταπιεσμένη μνήμη. Η αποκατάσταση της μνήμης μέσω της σχετικής θεραπείας αποτελεί μία κατηγορία της μνημονικής ανάκλησης που συνδέεται με την Παραμνησία. Αν και η Παραμνησία δεν συγκαταλέγεται στο DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental disorders), ωστόσο μπορεί να θεωρηθεί σύνδρομο. Για να εξαχθεί αυτό το συμπέρασμα είναι αναγκαίο κατά τη διάγνωση να υπάρχει το στοιχείο της μεγάλης επίδρασης της Παραμνησίας στη ζωή του ατόμου. Έτσι, φαίνεται ότι η Παραμνησία είναι ικανή σε κάποιες περιπτώσεις να αλλοιώσει την προσωπικότητα και τις συνθήκες ζωής ενός ανθρώπου.
Κλείνοντας…
Φαίνεται πως η πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου δεν θα σταματήσει ποτέ να γεννά ιδιαίτερα φαινόμενα προς αναζήτηση και μελέτη. Η Παραμνησία ως φαινόμενο βρίσκεται ακόμα υπό διερεύνηση από την επιστημονική κοινότητα καθώς δεν υπάρχουν ακριβείς θεραπευτικές μέθοδοι. Η έμφυτη τάση του ανθρώπου να συνδυάζει ευφάνταστα πραγματικά και μη γεγονότα χρήζει με βεβαιότητα περαιτέρω αποσαφήνισης.
