Η συγχώρεση ορίζεται ως η σκόπιμη και εθελοντική διαδικασία με την οποία κάποιος που αισθάνεται αρχικά θύμα μπορεί να μεταβάλλει τα αρνητικά συναισθήματά του προς τον άλλον. Ο εκνευρισμός, το αίσθημα εκδίκησης, η δυσαρέσκεια και ο θυμός δίνουν τη θέση τους στη συγχώρεση. Ετυμολογικά η λέξη σημαίνει να χωράς μαζί με κάποιον άλλον (συν+χωρώ). Να δίνεις χώρο στον εαυτό σου και στους άλλους, ώστε να δημιουργείται ένας κοινός τόπος. Από την άλλη η συγχώρεση του άλλου ενέχει σε μεγάλο βαθμό και την συγχώρεση του εαυτού μας. Ίσως καμιά φορά να είναι και πιο εύκολο να συγχωρέσουμε τους άλλους, γιατί οι άλλοι πάντα θα φέρονται όπως θέλουν να φερθούν και αυτό είναι κάτι που αφορά τους ίδιους. Η συναναστροφή μας με κάποιους όμως, είναι δική μας επιλογή και φέρει το ανάλογο βάρος και ευθύνη.
Η κατανόηση του κακού
Σε έναν κόσμο όπου το καλό συνυπάρχει με το κακό, η κατανόηση της ύπαρξης του κακού είναι βασική προϋπόθεση για την συγχώρεση. Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που θα φέρονται άσχημα και θα πράττουν αντίθετα από τις δικές μας αρχές. Το να έχουμε γνώση αυτής της κατάστασης μπορεί να μας ωφελήσει και να απαλύνει γρηγορότερα τα αρνητικά συναισθήματα. Επιπλέον οι άνθρωποι πάντα έχουν προαποφασίσει το πως θα αντιδράσουν σε μια κατάσταση ασυνείδητα. Φράσεις όπως ‘’αν με εγκαταλείψει δεν θα τον/την συγχωρέσω ποτέ’’, δηλώνουν την εκ των προτέρων σκέψη για την αντίδραση σε ένα γεγονός. Και πράγματι οι ίδιοι είμαστε προάγγελοι των καταστάσεων και τις εκπληρώνουμε. Απεναντίας, αν κάποιος σκεφτεί και αποφασίσει με τον εαυτό του ότι σε κάθε γεγονός θα προσπαθεί να συγχωρέσει τον άλλον, ήδη έχει διανύσει μεγάλη πρόοδο. Μπορεί πρακτικά να δυσκολευτεί στην αρχή, αλλά σίγουρα θα είναι πιο εύκολα τα πράγματα μετά.
Μπορούμε να συγχωρέσουμε τα πάντα;
Ο καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Commonwealth της Virginia, Everett Worthington, ερευνούσε το θέμα της συγχώρεσης για μια δεκαετία. Όταν η μητέρα του δολοφονήθηκε έπειτα από εισβολή στο σπίτι της, ο ίδιος δήλωσε «Όπως αποδείχτηκε μπόρεσα να συγχωρέσω αυτόν τον άνθρωπο γρήγορα, αν σκεφτεί κανείς ότι στη σχολή είχα έναν καθηγητή που μου έβαλε Β και μου ήρε περίπου δέκα χρόνια να τον συγχωρέσω». Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι ένα τόσο μεγάλο γεγονός, όπως μια δολοφονία είναι πολύ δύσκολο να συγχωρεθεί. Ο θάνατος εμπίπτει στο γενικότερο ζήτημα της απώλειας και σίγουρα όλοι μας έχουμε βιώσει πολλές μικρές ή μεγάλες απώλειες. Συνεπώς η συγχώρεση ξεκινάει από τα μικρά πράγματα και εφόσον την έχουμε εξασκήσει μπορούμε να την εφαρμόσουμε και σε κάτι φαινομενικά αδύνατον να συγχωρεθεί.
Η συγχώρεση είναι ελευθερία
Η συγχώρεση υποτίθεται ότι μας ελευθερώνει. Όταν λέμε ‘’σε συγχωρώ’’, λέμε ‘’ξέρω τι έκανες. Δεν είναι ωραίο, αλλά αναγνωρίζω ότι είσαι περισσότερα από αυτό που έκανες’’. Διότι πολλές φορές, όταν συμβαίνει κάτι κακό, ταυτίζουμε την κακή συμπεριφορά κάποιου με το ίδιο το πρόσωπο. Γίνονται ένα, σαν να μην υπάρχει άλλη πλευρά αυτού του ατόμου, παρά μόνο το πόσο άσχημα φέρθηκε. Πολλοί πιστεύουν πως η εκδίκηση είναι ελευθερία, αλλά είναι το ακριβώς αντίθετο, φυλακή. Για να συγχωρέσουμε ωστόσο, πρέπει να ξέρουμε τι ακριβώς συγχωρούμε, γιατί δεν μπορούμε να συγχωρέσουμε κάτι που δεν συνέβη σε εμάς.
Το αντικείμενο της συγχώρεσης
Στον Ιουδαϊσμό, οι οικογένειες δεν μπορούν να συγχωρέσουν τον δολοφόνο, γιατί δεν έχουν σκοτωθεί οι ίδιες. Μπορούν μόνο να συγχωρέσουν τον θυμό, την λύπη και τον θρήνο που έχει προκληθεί σε αυτούς από τον θάνατο. Για παράδειγμα ο καθηγητής που δολοφόνησαν την μητέρα του, δεν είναι αντιμέτωπος με αυτό που έγινε στην μητέρα του, αλλά με τα συναισθήματα που αυτό το γεγονός προκάλεσε στον ίδιο. Δεν μπορείς να συγχωρέσεις τον πατέρα σου, που χτυπάει τη μητέρα σου. Μπορείς να τον συγχωρέσεις για το πόσο λυπημένο και θυμωμένο σε κάνει να νιώθεις. Οι μετέπειτα απώλειες μιας κατάστασης είναι αυτές που πρέπει να συγχωρέσουμε. Ακόμα και σε κάτι που συμβαίνει άμεσα σε εμάς, όπως το να μας προδώσει κάποιος, ή να μας φερθεί άσχημα, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μέσα μας ποια είναι η απώλεια που υφιστάμεθα, ώστε να επέλθει η συγχώρεση.
Μήπως αποφεύγουμε την συγχώρεση;
Πολλοί από εμάς αποφεύγουμε τη συγχώρεση γιατί δεν θέλουμε να κοιτάξουμε τις πληγές μας. Καμιά φορά είναι πολύ πιο εύκολο να πάρουμε όλο αυτό το συναίσθημα και να το μετατρέψουμε σε οργή απέναντι σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Κι αυτό βέβαια είναι ένα σημαντικό στάδιο, καθώς μέσα από τον θυμό αναρτιόμαστε τι μας συνέβη. Κι αν δεν ξέρουμε τι ακριβώς συνέβη, τι μας πλήγωσε, δεν μπορούμε να συγχωρέσουμε. Μπορεί λοιπόν το κλάμα και η απελπισία να μην είναι πάντα παρόντα ως ένδειξη μιας πληγής. Οι πληγές ντύνονται και με θυμό, με οργή, με νεύρα, ακόμα και με χαρά. Και μας περιμένουν να τις κοιτάξουμε κατάματα. Τότε μόνο θα μπορέσουμε και να συγχωρέσουμε.
Η εκδίκηση
Στον αντίποδα της συγχώρεσης βρίσκεται η εκδίκηση. Είναι τα δύο άκρα θα έλεγε κανείς. Τι θα γινόταν όμως αν δεν επιλέγαμε αμιγώς έναν από τους δύο πόλους; Ίσως όλοι οι άνθρωποι να έχουν μια στάλα εκδικητικότητας μέσα τους και να την εξαπολύουν κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες. Και συνάμα να είναι και σε θέση να συγχωρέσουν κάποιον. Η εκδίκηση άλλωστε δεν είναι πάντα ένα καλά οργανωμένο σχέδιο που εμφορείται από θυμό. Σίγουρα ο θυμός είναι πρωτεύον χαρακτηριστικό αλλά μπορεί να εκδηλώνεται και με συμπεριφορές ασυνείδητες. Ο καταναγκασμός της επανάληψης για παράδειγμα, όρος που προέρχεται από την ψυχανάλυση θα μπορούσε να θεωρείται ως μια έμμεση εκδίκηση. Τα παιδιά ξαναγράφουν την οικογενειακή τους ιστορία, ξαναπαίζουν το σενάριο, ώστε να αλλάξουν το τέλος. Συνήθως αυτό το τέλος είναι καλό, αλλά στο βωμό της δικής τους καλής αλλαγής χρεώνουν μια συνθήκη σε ένα τρίτο πρόσωπο, ενώ στην πραγματικότητα ο κύριος στόχος είναι οι γονείς.
Η συγχώρεση του εαυτού
Όλα φυσικά ξεκινούν από τον εαυτό. Αν δεν συγχωρέσουμε τον εαυτό μας για αυτά που μας συνέβησαν και για το πως αισθανθήκαμε γι’ αυτά, δεν θα μπορέσουμε να συγχωρέσουμε και τους άλλους. Η εύλογη απορία που γεννιέται είναι, γιατί να πρέπει να συγχωρέσω τον εαυτό μου για κάτι που μου συνέβη; Αναπόφευκτα, όμως, όλοι πέφτουν στην παγίδα να θεωρήσουν ότι με κάποιον τρόπο φταίνε για μια κατάσταση που υφίστανται. Κάποιες φορές είναι τόσο δύσκολο να καταλάβουμε τις πράξεις των άλλων, που καταφεύγουμε στο να θεωρήσουμε πως κάτι κάνουμε εμείς λάθος. Γιατί άλλωστε, το να αλλάξουμε τις δικές μας πράξεις είναι πιο εύκολο από το να αλλάξουμε τους άλλους. Και αυτό μπορεί να είναι πράγματι σωτήριο σε μερικές στιγμές, στον βαθμό που δεν μας εγκλωβίζει, ώστε να θυματοποιούμαστε.
Η συγχώρεση ξεκινά από μέσα προς τα έξω. Ξεκινά από την αναγνώριση των πληγών μας και από την κατανόηση των πληγών των άλλων. Οι πληγές είναι το μέρος από όπου εισέρχεται το φως.
