
Στο παρόν άρθρο θα επιχειρηθεί η προσέγγιση της Υγείας σαν Δημόσιο αγαθό. Ας θέσουμε σαν παράδειγμα, ένα νοσοκομείο που δεν δίνει ιδιαίτερη προσοχή στη χορήγηση αντιβιοτικών ή τον έλεγχο των λοιμώξεων, μπορεί να είναι δεξαμενή ατόμων που έχουν αποικιστεί με ανθεκτικούς μικροοργανισμούς και αυτά τα άτομα μπορεί να αποτελέσουν πηγή μόλυνσης για άλλους σε άλλες δομές όπως σε εγκαταστάσεις μακροχρόνιας περίθαλψης. Ο ασθενής που έχει πραγματοποιήσει αυτή τη διαδικασία σε νοσοκομείο με ικανοποιητικό πρόγραμμα ελέγχου της μόλυνσης είναι λιγότερο πιθανό να έχει επιπλοκές από τη διαδικασία από επακόλουθη μόλυνση. Δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί αυτό το όφελος μόνο σε εκείνους τους ασθενείς που επιλέγουν να πληρώσουν μια «επιβάρυνση ελέγχου της λοίμωξης». (2)
Αν σκεφτούμε το ζήτημα της πρωτογενούς πρόληψης όπως είναι ο εμβολιασμός κατά της ιλαράς, γίνεται κατανοητό πως ένα άτομο που εμβολιάζεται μειώνει τον κίνδυνο να προσβληθεί από ιλαρά. Αποδεχόμενο τον εμβολιασμό, αυτό το άτομο σχεδόν αποκλείει την πιθανότητα να χρησιμεύσει ως πηγή μελλοντικής μόλυνσης από ιλαρά σε άλλα άτομα. Όταν ένα «κρίσιμο κλάσμα» (critical fraction) ενός πληθυσμού δέχεται εμβολιασμό, η εισαγωγή ενός μολυσματικού ατόμου (μέσω αεροπορικών ταξιδιών από μια ενδημική περιοχή) δεν οδηγεί πλέον σε αυτοσυντηρούμενη αλυσίδα μετάδοσης της ασθένειας και η νόσος εξαλείφεται. (herd immunity) (2)
Στην περίπτωση εμβολιασμών που επιτυγχάνουν συλλογική ανοσία (ανοσία αγέλης), η φύση του παραγόμενου δημόσιου αγαθού είναι τέτοια που μπορεί πράγματι να αποθαρρύνει τα άτομα να αποδεχθούν τον εμβολιασμό: εάν τα άτομα μπορούν να συγκεντρώσουν τα οφέλη του εμβολιασμού (ως αποτέλεσμα της ανοσίας των υπολοίπων) χωρίς τους κινδύνους που σχετίζονται με τον εμβολιασμό, ορισμένοι θα επιλέξουν να μην εμβολιαστούν. (free-ridership problem). (8)
Η προσέγγιση της Υγείας σαν δημόσιο αγαθό
Όπως προκύπτει από τα εισαγωγικά, τα οφέλη που προκύπτουν από τα δημόσια αγαθά είναι συλλογικά. όπως φαίνεται και από τη προσέγγιση της Υγείας σαν Δημόσιο αγαθό. Κάθε πολίτης ανεξάρτητα από την επιθυμία του να τα καταναλώσει ή να καταβάλει την τιμή για να τα αποκτήσει έχει την ευκαιρία να απολαύσει τα οφέλη που προκύπτουν από τα δημόσια αγαθά ως συνέπεια της αδιαιρετότητας τους. Τα δημόσια αγαθά δεν διατίθενται στην αγορά και δεν είναι ανταγωνιστικά. Γι’ αυτό το λόγο απαιτείται η παρέμβαση του κράτους για να αποφασίσει σε ποια ποσότητα θα παραχθούν και πώς θα διανεμηθούν. Επειδή η τιμολόγηση της αγοράς αποτυγχάνει για δημόσια αγαθά, τα αγαθά αυτά πρέπει να διατηρούνται από εξωτερικές δυνάμεις, οι οποίες συνήθως λαμβάνουν τη μορφή εξωτερικής ρύθμισης και φορολογίας. (3)
Αν επανέλθουμε ωστόσο στο παράδειγμα για τον έλεγχο των λοιμώξεων στον τομέα της υγείας αντιλαμβανόμαστε πως οι μεταδοτικές ασθένειες είναι συχνά «εξαρτώμενες από την πληθυσμιακή πυκνότητα», καθώς η πιθανότητα μετάδοσης εξαρτάται από τον αυξανόμενο αριθμό μολυσματικών και ευαίσθητων ατόμων. Υπό αυτήν την έννοια, η παρουσία καλών πρακτικών ελέγχου των λοιμώξεων σε ένα ίδρυμα μπορεί να είναι κάπως «ανταγωνιστικό». Ο υπερπληθυσμός μπορεί στην πραγματικότητα να μειώσει αυτό το αγαθό με την αύξηση της μετάδοσης . (2)
Ιδιαιτερότητες δημόσιων αγαθών
Τα δημόσια αγαθά παρουσιάζουν ενδιαφέρον για τους οικονομολόγους, επειδή για τα αγαθά αυτά εμφανίζεται αδυναμία στις παραδοσιακές οικονομικές συναλλαγές μεταξύ εκείνων που επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν τη δική τους ευτυχία. Αν γίνει προσέγγιση της Υγείας σαν Δημόσιο αγαθό και επειδή δεν είναι δυνατή η χρέωση των ατόμων για την κατανάλωση δημόσιου αγαθού, αυτό το παραδοσιακό πλαίσιο διασπάται όταν εφαρμόζεται σε δημόσια αγαθά, με αποτέλεσμα την αποτυχία της αγοράς. Τι γίνεται αν η ιατρική υπηρεσία που παρέχεται είναι μια επεμβατική ιατρική διαδικασία που εκτελείται σε νοσοκομείο; Ο ασθενής που έχει πραγματοποιήσει αυτή τη διαδικασία σε νοσοκομείο με ικανοποιητικό πρόγραμμα ελέγχου της μόλυνσης είναι λιγότερο πιθανό να έχει επιπλοκές από τη διαδικασία από επακόλουθη μόλυνση. Δεν είναι δυνατόν να περιοριστεί αυτό το όφελος μόνο σε εκείνους τους ασθενείς που επιλέγουν να πληρώσουν μια «επιβάρυνση ελέγχου της λοίμωξης». (2)
Αποτυχία της τιμολόγησης της αγοράς για τα δημόσια αγαθά και αντίμετρα
Επειδή η τιμολόγηση της αγοράς αποτυγχάνει για δημόσια αγαθά, τα αγαθά αυτά πρέπει να διατηρούνται από εξωτερικές δυνάμεις, οι οποίες συνήθως λαμβάνουν τη μορφή εξωτερικής ρύθμισης και φορολογίας. Εντούτοις, στο πλαίσιο της αποκλειστικής χρηματοδότησης των ιδρυμάτων υγειονομικής περίθαλψης, δεν υπάρχει ανάλογο σύστημα φορολογίας για την υποστήριξη της αριστείας στον έλεγχο των νοσοκομειακών λοιμώξεων. Μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση για την παροχή (αρνητικών) κινήτρων για τη διατήρηση χαμηλών ποσοστών μόλυνσης στα νοσοκομεία είναι η απόφαση των Κέντρων Ηνωμένων Πολιτειών για τις Υπηρεσίες Medicare και Medicaid να μην αποζημιώνονται τα νοσοκομεία για την παρατεταμένη διάρκεια παραμονής που σχετίζεται με δυσμενή ιατρικά περιστατικά, συμπεριλαμβανομένων των νοσοκομειακών λοιμώξεων. Ωστόσο, ένα τέτοιο σύστημα στερεί αποτελεσματικά τα νοσοκομεία χειρότερης απόδοσης από πόρους που θα μπορούσαν θεωρητικά να επανεπενδύονται στη βελτίωση των πρακτικών ελέγχου των λοιμώξεων. (2)
Προβλήματα στην αξιολόγηση των δημόσιων αγαθών
Ένα κοινό πρόβλημα στην αξιολόγηση των δημοσίων αγαθών ,όπως και κατά τη προσέγγιση της Υγείας σαν Δημόσιο αγαθό,αφορά τη μέτρηση αυτών των αγαθών. Ας πάρουμε για παράδειγμα την ποιότητα του αέρα, εάν δεν υπάρχουν αναφορές σχετικά με την αρνητική ποιότητα του αέρα, αυτό μπορεί να οφείλεται είτε στην καλή ποιότητα του αέρα είτε στην μη μέτρηση της ποιότητας του αέρα. Η επέκταση αυτής της αναλογίας στις μεταδοτικές ασθένειες τονίζει τη σημασία των συστημάτων επιτήρησης των μεταδοτικών ασθενειών, σε πραγματικό χρόνο, για την αξιολόγηση του επιπέδου δραστηριότητας για τις μεταδοτικές νόσους στο νοσοκομείο.(2)
Δυστυχώς, η βελτιωμένη επιτήρηση μπορεί να δημιουργήσει την εντύπωση ότι τα πράγματα είναι χειρότερα, όχι καλύτερα, λόγω της βελτιωμένης εύρεσης περιπτώσεων. Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων ενδέχεται να αντισταθούν σε προσπάθειες για καλύτερη παρακολούθηση, υποθέτοντας ότι ο εντοπισμός περισσότερων (αλλιώς σιωπηρών) ασθενειών θα αντικατοπτρίζει τις υπάρχουσες ανεπαρκείς δραστηριότητες ελέγχου της νόσου (μια έννοια γνωστή στους οικονομολόγους ως «ηθικός κίνδυνος»).(moral hazard). (2)
Η υγεία σαν Ιδιωτικό αγαθό
Η άποψη ότι η υγεία είναι ιδιωτικό αγαθό υποστηρίχτηκε από τους Lees, Jewkes J. και S. ,Wiseman J. αναφέροντας πως οι δυνάμεις της αγοράς μπορούν να επιφέρουν μια αποτελεσματική κατανομή των πόρων υγείας, όπως με όλα τα ιδιωτικά αγαθά. Ο καταναλωτής είναι σε θέση να γνωρίζει την ποσότητα ,την ποιότητα, την αναγκαιότητα , το είδος των υπηρεσιών υγείας. καθώς και σε ποια αγορά θα πρέπει να προσφύγει κάθε άτομο. Κάθε καταναλωτής λοιπόν, σύμφωνα με τις ανάγκες και προτιμήσεις του, εκδηλώνει την ατομική του ζήτηση για τις υπηρεσίες υγείας που επιθυμεί να καταναλώσει, καταβάλλοντας την αντίστοιχη τιμή. Έτσι, επιτυγχάνεται η ισορροπία στην αγορά των υπηρεσιών υγείας, υποκείμενη στις δυνάμεις της προσφοράς και ζήτησης. Όσοι από τους καταναλωτές των υπηρεσιών υγείας δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να καταβάλλουν αυτή την τιμή, δεν έχουν πρόσβαση στα τα αγαθά αυτά, δηλαδή αποκλείονται από την αγορά εντείνοντας τις κοινωνικές ανισότητες. (3)
Το ζήτημα της αδυναμίας επιβολής κανόνων ελεύθερης ανταγωνιστικής αγοράς
Οι ιατρικές υπηρεσίες είναι ανομοιογενείς, με ύπαρξη πολλών και εναλλακτικών πρακτικών. Η ύπαρξη της ασθένειας διακρίνεται από αβεβαιότητα, και ως προς την εκδήλωσή της και ως προς την έκβασή της. Οι υπηρεσίες υγείας χαρακτηρίζονται από ασύμμετρη πληροφόρηση μεταξύ γιατρού και ασθενούς. Ο ασθενής δεν είναι σε θέση να γνωρίζει την πλήρη κατάσταση της υγείας του, τις υπάρχουσες εναλλακτικές θεραπευτικές ή διαγνωστικές επιλογές, την αποτελεσματικότητά τους και τις ενδεχόμενες παρενέργειες όλων των εναλλακτικών επιλογών του.(7) Οι παραγωγοί ιατρικών υπηρεσιών (γιατροί κλπ), επιδρούν έτσι σημαντικά στη ζήτηση, ακυρώνοντας την προϋπόθεση της ανεξαρτησίας προσφοράς και ζήτησης και αναιρώντας την προϋπόθεση της αγοράς του τέλειου ανταγωνισμού για πλήρη πληροφόρηση, αφού κύρια αιτία της προκλητής ζήτησης είναι η επιδίωξή των επαγγελματιών υγείας να αυξήσουν τη ζήτηση για να επιτύχουν διατήρηση και αύξηση των εσόδων τους. (4)
Τα οφέλη της δημόσιας υγείας στην οικονομία
Στην προσέγγιση της Υγείας σαν Δημόσιο αγαθό, απαιτείται δημόσια στήριξη και επενδύσεις από κάθε τομέα καθώς η κοινωνική επιστροφή είναι σημαντική όπως φαίνεται από το παράδειγμα της ελονοσίας. Από το 1965 έως το 1990 πάνω από το ένα τρίτο των εθνών σε όλο τον κόσμο με ελονοσία είχαν αρνητικά ποσοστά ανάπτυξης. Οι χώρες απαλλαγμένες από την ελονοσία είχαν 2.3 % οικονομική μεγέθυνση. Τα αποτελέσματα της ελονοσίας εκδηλώθηκαν μακροπρόθεσμα: η απουσία από την εργασία επηρέασε την παραγωγικότητα, η απουσία από το σχολείο φαίνεται ότι επηρέασε αρνητικά τη μακροπρόθεσμη ικανότητα μάθησης μειώνοντας τη συσσώρευση ανθρώπινου κεφαλαίου με την πάροδο του χρόνου. Η ενδημική ελονοσία μείωσε επίσης το αναπτυξιακό δυναμικό ορισμένων κλάδων, ιδίως του τουρισμού. (5)
Η επένδυση στην υγεία έχει φανεί ότι δημιουργεί οικονομικές επιστροφές στον τομέα της υγείας, σε άλλους τομείς και την ευρύτερη οικονομία, με τετραπλάσια απόδοση για κάθε δολάριο που επενδύθηκε (που περιγράφεται ως “φορολογικός πολλαπλασιαστής- fiscal multiplier “) Για παράδειγμα, παρεμβάσεις που προωθούν την ψυχική υγεία ενός παιδιού συμβάλλουν σε καλύτερα εκπαιδευτικά αποτελέσματα και ευκαιρίες απασχόλησης, ενώ εκείνες που προωθούν την υγεία στον χώρο εργασίας αυξάνουν την παραγωγικότητα και τις οικονομικές αποδόσεις. (6)
Η απουσία μολυσματικής νόσου σε μια κοινότητα ή ένα περιβάλλον υγείας είναι δημόσιο αγαθό. Οι προσπάθειες ελέγχου των ασθενειών απαιτούν ενεργό επένδυση και προσπάθεια, καθώς και συνεχή παρακολούθηση με τη μορφή συστημάτων επιτήρησης υψηλής ποιότητας. Αυτά τα συστήματα ( μέσω π.χ. χρηματοδότησης ισχυρών προγραμμάτων ελέγχου των λοιμώξεων) πρέπει να είναι κατάλληλα ώστε με την πάροδο του χρόνου να διακρίνουν τάσεις σε ασθένειες λόγω της βελτιωμένης εύρεσης περιπτώσεων από τις πραγματικές αυξήσεις στην επίπτωση της νόσου. (2)
Βιβλιογραφία
1 Carande-Kulis, V.G.,Getzen, T.E., Thacker S. B., (2007) Public Goods and Externalities: A Research Agenda for Public Health Economics .Available at: https://journals.lww.com/jphmp/Fulltext/2007/03000/Public_Goods_and_Externalities__A_Research_Agenda.24.aspx
2 Fisman D.,and Laupland K. (2009) The sounds of silence: Public goods, externalities, and the value of infectious disease control programs. Available at: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2706405/
3 Ira Mazaraki (2012) Health: Public or Private Privilege. Available at: http://www.iedep.gr/images/stories/teuxi/issue31_1/Health_Public_Private_Privilege.pdf
4 Χρήστος Σιαλάκης (2018) Προκλητή ζήτηση: οικονομική προσέγγιση και τρόποι αποτελεσματικής αντιμετώπισης. Available at: http://www.tzaneio.gr/wp-content/uploads/epistimonika_xronika/p18%E2%80%932-3.pdf
5 McCarthy D. F., Wolf H., Wu Y., (2000) The growth costs of malaria . Available at: https://www.nber.org/papers/w7541.pdf
6 WHO, (2014) The case for investing in public health .A public health summary report for EPHO 8. Available at: http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0009/278073/Case-Investing-Public-Health.pdf
7 Malliarou M. , Sarafis, Karathanas, Sotiriadou K. (2011) Characteristics of health and inability to impose rules οf the free competitive market . Available at: http://www.inhealthcare.gr/assets/uploads/manuscripts/ccf5c2a1caa98ce6873d3fdf8b187228.pdf
8 Montopoli, L., Bauch, C. T .(2010) The free rider problem in vaccination policy and implications for global eradication of infectious diseases: a two-country game dynamic model. Available at: http://atrium.lib.uoguelph.ca/xmlui/handle/10214/14337