Μία από τις προβολές του 5ου Αφιερώματος στο Ελληνικό Ντοκιμαντέρ, που έλαβε χώρα στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος από τις 18 έως και τις 21 Απριλίου, ήταν και το ντοκιμαντέρ “Of Fathers and Sons”. Βραβευμένο στο φεστιβάλ Sundance και υποψήφιο για το Όσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ το 2018, ο ντοκιμαντερίστας Ταλάλ Ντερκί διεισδύει σε μια οικογένεια τζιχαντιστών στη Συρία και ανοίγει ένα παράθυρο στην καθημερινότητά τους.
Για πολλούς, οι όροι τζιχάντ, Ισλάμ, Συρία, Χαλιφάτο αποτελούν ασαφείς έννοιες άμεσα συσχετισμένες με την τρομοκρατία, χωρίς, όμως, συγκεκριμένο νόημα. Δεν ισχυρίζομαι ότι η προβολή αυτής της ταινίας θα αποτελέσει κάποιου είδους επιφώτιση σχετικά με τους όρους αυτούς, αλλά σίγουρα θα διαλευκάνει κάποια θολά σημεία.
Τα πρόσωπα
Ο Ταλάλ Ντερκί, Σύριος ο οποίος διαμένει πλέον στο Βερολίνο με την οικογένειά του, γύρισε πίσω στη Συρία το 2016 με σκοπό να γυρίσει το Of Fathers and Sons, κινηματογραφώντας μια οικογένεια τζιχαντιστών σε ένα χωριό που βρίσκεται υπό την κατοχή του Μετώπου Αλ Νούσρα. Ο Αμπού Οσάμα είναι πατέρας έξι αγοριών ηλικίας 3-12 ετών. Περνάει χρόνο μαζί τους στο σπίτι όταν δεν πολεμά ως ελεύθερος σκοπευτής ή δεν ανιχνεύει νάρκες. Τον παρακολουθούμε τρυφερό προς τα παιδιά του, σαν οποιοδήποτε άλλο στοργικό πατέρα, με τη διαφορά ότι εκείνος μαθαίνει στα παιδιά του μία εξτρεμιστική και φανατική ιδεολογία, βασισμένη στο μίσος. Οι δύο κυρίαρχες οπτικές του ντοκιμαντέρ είναι μέσα από τα μάτια των δύο μεγαλύτερων παιδιών, του Οσάμα και του Αϊμάν.
Ο Οσάμα, τον οποίο ονόμασε έτσι ο πατέρας του από τον Οσάμα Μπιν Λάντεν, τον οποίο λατρεύει, γεννήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου και είναι ένα ζωηρό παιδί, ενθουσιώδες όταν παίζει με όπλα και αυτοσχέδιες βόμβες. Θα καταταγεί στο στρατό των ανταρτών όταν μεγαλώσει λίγο. Είναι μόλις 12 ετών. Σε μια σοκαριστική σκηνή, πιάνει αιχμάλωτο ένα άγριο πουλί και το χαρίζει στο μικρότερο αδερφό του για να το σφάξει. «Κοίτα μπαμπά, του έκοψα το κεφάλι όπως έκανες και εσύ σε εκείνον τον άντρα!» Κάπως έτσι γίνεται αντιληπτός ο τρόπος που μεγαλώνουν αυτά τα παιδιά. Δεν είναι σκληρά εκ φύσεως, δεν σκοτώνουν από εγγενή κακία. Είναι εκπαιδευμένα έτσι.
Ο δεύτερος γιος, ο Αϊμάν, προτιμάει το σχολείο από το στρατό. Επιλέγει τη νησίδα της «μέσης», σε ένα τόπο που δε νοείται συμβιβασμός. Η επιλογή είναι απλή. Όσο για τον πατέρα Αμπού Οσάμα, αυτός ανιχνεύει νάρκες του καθεστωτικού συριακού στρατού στις ζώνες που κερδίζουν οι τρομοκράτες και τις εξουδετερώνει. Σε μία από αυτές τις εξορμήσεις του, μια νάρκη εκρήγνυται και αυτός χάνει το πόδι του. Η ατμόσφαιρα όταν επιστρέφει στο σπίτι είναι ανατριχιαστική. Τα παιδιά (και οι γυναίκες, παρόλο που δεν εμφανίζονται ποτέ στην κάμερα) κλαίνε και ουρλιάζουν, ενώ ο πατέρας προσπαθεί να τα παρηγορήσει. Και ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με αισθήματα συμπάθειας, συμπόνιας.
Το πιο τρομακτικό γεγονός σε όλη τη διάρκεια του Of Fathers and Sons είναι η συνειδητοποίηση ότι πίσω από τις τρομοκρατικές οργανώσεις, τη τζιχάντ, τις μαύρες σημαίες και τη φρίκη των αποκεφαλισμών βρίσκονται άνθρωποι. Όχι απρόσωπα τέρατα αλλά άνθρωποι, που μπορεί και να τους συμπονέσεις σε κάποιες στιγμές. Δεν υπάρχει κάτι πιο σκληρό από αυτό.
Η διαδικασία
Για να γυρίσει το Of Fathers and Sons, ο Ταλάλ Ντερκί έμεινε για δύο χρόνια μαζί με αυτή την οικογένεια, προσποιούμενος έναν φωτορεπόρτερ που στήριζε την τζιχάντ. Όπως αναφέρθηκε και στη συζήτηση που ακολούθησε την ταινία στο φεστιβάλ, αυτού του είδους η διείσδυση και η κάλυψη της καθημερινότητας των τζιχαντιστών σε τέτοιο βαθμό είναι ένα σχεδόν ιστορικό γεγονός. Και όπως όλα τα ιστορικά γεγονότα, είχε και σοβαρές συνέπειες. Από την προβολή του Of Fathers and Sons έως και τώρα, ο Ντερκί αναγκάζεται να κρύβεται, διότι αυτός και η οικογένειά του είναι πλέον στόχοι του Ισλαμιστικού Κράτους.
Το μεγάλο ερώτημα εδώ είναι πώς ο Ντερκί κατάφερε να ενσωματώσει στο ντοκιμαντέρ την καταγγελία των δράσεων των τζιχαντιστών χωρίς να εκτελεστεί ως προδότης ή χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητά του. Η απάντηση βρίσκεται πάντα στην κάμερα. Ένα από τα τρομακτικότερα γεγονότα του ντοκιμαντέρ είναι η στιγμή που οι τζιχαντιστές φέρνουν μία ομάδα νέων παιδιών, με τα κεφάλια σπρωγμένα κάτω, σε μία υπαίθρια αυλή. Οι άντρες αυτοί είναι στρατιώτες του καθεστωτικού συριακού στρατού και χωρίς να αναφερθεί κανένας στο τι πρόκειται να συμβεί, όλοι το έχουμε καταλάβει. Ο Ντερκί, λοιπόν, χωρίς να μπορεί να κάνει τίποτα για να το αποτρέψει, αποδίδει φόρο τιμής με την κάμερά του, κινηματογραφώντας σε γκρι πλάνο τα πρόσωπα των μελλοθάνατων αγοριών με τις τελευταίες τους στιγμές (ο τοίχος πίσω τους έχει τρύπες από σφαίρες), απαθανατίζοντάς τα.
Το Of Fathers and Sons είναι ένα σκληρό ντοκιμαντέρ, δεν υπάρχει αμφιβολία. Αλλά, όπως τα περισσότερα ντοκιμαντέρ, μιλάει για την αλήθεια. Όσο άβολη και δύσκολη κι αν είναι, κάποιοι το θεωρούν χρέος τους να την προωθήσουν, να την κάνουν γνωστή στο κοινό. Γιατί η αλήθεια πρέπει να ακουστεί, να μη θαφτεί κάτω από τις νάρκες σε ένα άγνωστο χωρίο στα βάθη της Συρίας. Να μη θαφτεί μαζί με άλλα παιδιά στρατιώτες. Σε ευχαριστούμε Ταλάλ, που μας το έδειξες αυτό.
