Σε μία καινοτόμα, πλην ομολογουμένως ευφάνταστη, λύση στον πόλεμο κατά της κλιματικής αλλαγής προχώρησαν οι 141 χώρες που υπέγραψαν το Πρωτόκολλο του Κιότο το Δεκέμβριο του 1997. Το εμπόριο ρύπων αποτέλεσε το βασικό πυλώνα στον οποίο στηρίζεται η φιλοδοξία της συμφωνίας αυτής να «παντρέψει» την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με την οικονομική ανάπτυξη. Ωστόσο, η εναπόθεση του περιορισμού των εκπομπών ρύπων στο μηχανισμό της αγοράς δείχνει σε μεγάλο βαθμό να έχει αποτύχει.
Το εμπόριο ρύπων στην Ευρώπη ξεκίνησε το 2005 ως το πρώτο και μεγαλύτερο χρηματιστήριο ρύπων παγκοσμίως με στόχο τη μείωση των εκπομπών άνθρακα κατά 43% με βάση τη χρονιά εκκίνησης. Σήμερα το Ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών ρύπων (ΣΕΔΕ) αποτελεί το μεγαλύτερο εν λειτουργία διεθνή μηχανισμό εμπορίας ρύπων με πάνω από 11.000 καλυπτόμενες επιχειρήσεις σε 31 χώρες, καλύπτοντας το 50% των συνολικών εκπομπών άνθρακα στην Ευρώπη και τα ¾ εμπορίας εκπομπών άνθρακα παγκοσμίως. Η φιλοσοφία της λειτουργίας του βασίζεται στην επιβολή ενός ανώτατου ορίου εκπομπών ορισμένων αερίων του θερμοκηπίου στις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στο σύστημα. Ο ποσότητες εκπομπών που υπερβαίνουν ή υπολείπονται του ανωτάτου αυτού ορίου μετατρέπονται σε προϊόν εμπορίου μεταξύ των επιχειρήσεων (σύστημα «cap and trade»). Με άλλα λόγια, εάν μία εγκατάσταση παράγει περισσότερους ρύπους από όσους έχουν οριστεί για αυτήν υποχρεούται να αγοράσει δικαιώματα εκπομπής, ενώ στην περίπτωση που μια επιχείρηση διαθέτει πλεόνασμα δικαιωμάτων, μπορεί να τα πουλήσει εξασφαλίζοντας οικονομικό κέρδος ή να τα αποθηκεύσει για μελλοντική χρήση («banking»).
Η λειτουργία του ΣΕΔΕ διακρίνεται σε τρεις φάσεις. Κατά την πρώτη και πιλοτική φάση (2005-2007) σχεδόν το σύνολο των δικαιωμάτων εκπομπών διατέθηκε δωρεάν, ενώ οι άδειες που δόθηκαν ήταν πολύ περισσότερες από τις αναγκαίες με αποτέλεσμα η τιμή του άνθρακα να σημειώσει τεράστια πτώση από 30€ ανά τόνο CO2 τον Απρίλιο του 2006 σε 0€ τον Ιανουάριο του 2007. Στην δεύτερη φάση (2008-2012), ο αριθμός των προσφερόμενων αδειών μειώθηκε κατά 6,5% ενώ δημοπρατήθηκε για πρώτη φορά το 3% του συνόλου των δικαιωμάτων από 8 κράτη-μέλη. Η τιμή του άνθρακα διαμορφώθηκε σε 6,76€ ανά τόνο CO2 στις αρχές του 2009. Η τρίτη και τρέχουσα φάση (2013-2020) χαρακτηρίστηκε από δραστικές μεταρρυθμίσεις, καθώς εισήχθη ευρύτερο ευρωπαϊκό όριο εκπομπών (αντί για κάθε χώρα ξεχωριστά) το οποίο μειώνεται κάθε χρόνο κατά 1,74%. Επίσης το εμπόριο αφορά και άλλα αέρια του θερμοκηπίου( π.χ. υποξείδιο του αζώτου), το 57% του συνόλου των αδειών δημοπρατείται, περιορίζοντας κατά πολύ τη δωρεάν παραχώρηση δικαιωμάτων και τέλος, το σύστημα καλύπτει πλέον το 94% των βιομηχανικών εκπομπών.
Εντούτοις, παρά το γεγονός ότι οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρώπη το 2013 παρουσίασαν τάση μείωσης της τάξης του 21% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990, είναι πολλοί αυτοί που εμμένουν στο χαρακτηρισμό του συστήματος ως «αποτυχημένου». Η έλλειψη ενιαίου παγκόσμιου ρυθμιστικού πλαισίου για το εμπόριο ρύπων οδήγησε στο φαινόμενο της «διαρροής άνθρακα» («carbon leakage»). Με άλλα λόγια, το κόστος αγοράς εκπομπών άνθρακα οδήγησε τις επιχειρήσεις στη μεταφορά κεφαλαίου σε περιοχές χωρίς περιβαλλοντικό κόστος, με αποτέλεσμα τη μείωση των εκπομπών στις ρυθμισμένες περιοχές με ταυτόχρονη αύξηση στις μη-ρυθμισμένες, κάτι που φανερά αποτελεί «δώρο-άδωρο» όταν μιλάμε για παγκόσμια κρίση. Περαιτέρω, η υπερπροσφορά αδειών κατά την πρώτη φάση οδήγησε σε κατάρρευση της τιμής του άνθρακα και πλεόνασμα αχρησιμοποίητων αδειών που σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση και την επακολουθούμενη μείωση της παραγωγικής δραστηριότητας κατά την δεύτερη φάση, είχαν σαν αποτέλεσμα η τιμή του άνθρακα να “κλειδώσει” σε χαμηλά επίπεδα. Συνεπεία αυτού, η αποκατάσταση της τιμής του άνθρακα σε 25€ την περίοδο 2021-2030 θα αποτελέσει ουσιαστικά επιδότηση της τάξης των 160 δις € στις πιο ρυπογόνες επιχειρήσεις, αποθαρρύνοντάς τες τελικά να επενδύσουν σε «πράσινες» τεχνολογίες.
