17 χρόνια από την πρώτη μελανή σελίδα στην ιστορία των αμερικανικών διαστημικών αποστολών, το Columbia, μετά από 15 μέρες διαστημικού ταξιδιού, δεν θα ξαναεπιστρέψει στην γη ποτέ. Την 1η Φλεβάρη 2003, το διαστημικό σκάφος Columbia, στη 28η αποστολή του, επανδρωμένο με πλήρωμα 7 αστροναυτών, αποσυντίθεται στις 9 το πρωί καθώς εισέρχεται στην ατμόσφαιρα, αφήνοντας στον πρωινό ουρανό λάμψεις και ίχνη ενός θλιβερού διάττοντος αστέρος.
Η αποστολή είχε εκτοξευθεί στις 16 Ιανουαρίου από το Kennedy Space Center της Φλόριντα, με σκοπό να ερευνήσει και να διεξάγει κάποια πειράματα στο χρονικό διάστημα των 15 ημερών που έμεινε σε τροχιά γύρω απ’ τη γη. Η ατυχής κατάληξη του σκάφους είχε σχεδόν προεξοφληθεί με την έναρξη της αποστολής, όταν 80 δευτερόλεπτα αφότου ξεκίνησε η διαδικασία εκτόξευσης του διαστημικού σκάφους, ένα κομμάτι θερμομονωτικού αφρού αποκολλήθηκε από την εξωτερική δεξαμενή καυσίμων και συγκρούστηκε με το αριστερό φτερό του διαστημικού οχήματος, δημιουργώντας μια τρύπα μέγεθος περίπου 10 ιντσών στα προστατευτικά πάνελ γραφίτη (RCC panels ) του φτερού.
Παρ’ όλο που η αποκόλληση θερμομονωτικού υλικού ήταν μια συνήθης απώλεια στις διαστημικές αποστολές, δεν θεωρούνταν ιδιαίτερης σημασίας, καθώς όλες οι προηγούμενες αποστολές είχαν ολοκληρωθεί επιτυχώς, χωρίς να προκληθεί κάποιο κόλλημα εξ αιτίας της αποκόλλησης του θερμομονωτικού υλικού. Έτσι, η πιθανότητα αυτή θεωρήθηκε φυσιολογική και δεν λήφθηκε υπ’ όψιν ως κρίσιμη ή ως ανησυχητική (“ομαλοποίηση της απόκλισης“) κατά την διαδικασία προετοιμασίας της αποστολής. Το πιθανώς σημαντικό πρόβλημα που μπορεί να δημιούργησε αυτό το γεγονός στην τελευταία αποστολή του Columbia, διαγνώστηκε κάποιες ώρες μετά την εκτόξευσή του. Οι μηχανικοί ήρθαν σε ρίξη με το τμήμα management της NASA, το οποίο δεν έλαβε υπ’ όψιν τις προειδοποιήσεις τους για πιθανώς σημαντική βλάβη και έτσι επικοινώνησαν με το υπουργείο άμυνας των Η.Π.Α.
Ταυτόχρονα, επικράτησε στην διαχειριστική ομάδα της NASA η αίσθηση πως δεν υπήρχε πιθανότητα επιδιόρθωσης της βλάβης, είτε αυτή ήταν κρίσιμης σημασίας είτε όχι, κι έτσι δεν προχώρησαν σε περαιτέρω διερεύνηση του ζητήματος. Μετά το τραγικό δυστύχημα, ο μηχανικός Wayne Hale δήλωσε πως ο υπεύθυνος των επιχειρήσεων της αποστολής Jon C. Harpold του είχε εκμυστηρευθεί πριν την καταστροφή του Columbia πως δεν υπήρχε τίποτα που μπορούσε να γίνει για την ζημιά στο σύστημα θερμομόνωσης και άρα, είτε ήταν ζωτικής σημασίας είτε όχι, ήταν καλύτερο να μην ερευνηθεί, και να μην γνωρίζει τίποτα και το πλήρωμα. Χαρακτηριστικά αφηγήθηκε ότι τον ρώτησε ” νομίζεις πως θα ήταν καλύτερο να έχουν μια επιτυχή πτήση και να πεθάνουν ξαφνικά δίχως να το καταλάβουν ή να μείνουν σε τροχιά μέχρι να τους τελειώσει το οξυγόνο, γνωρίζοντας πως δεν μπορούν να κάνουν τίποτα;”
Ειρωνική – αν μπορούμε να πούμε κάτι τέτοιο- λεπτομέρεια ήταν ότι η NASA θεωρούσε πως τα προστατευτικά πάνελ γραφίτη (RCC panels ) ήταν ιδιαίτερης αντοχής και δεν εξέταζε καν το ενδεχόμενο ζημίας τους. Καταληκτικά, η διαχειριστική ομάδα αποστολής της NASA έκλεισε το θέμα υποστηρίζοντας πως τα στοιχεία που θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν την κατάσταση με την ζημιά του Columbia επισφαλή ήταν ανεπαρκή και δήλωσε πως το θέμα δεν ήταν κρίσιμης σημασίας, αρνούμενη να απαντήσει στις αιτήσεις του υπουργείου άμυνας για περαιτέρω διερεύνηση. Η μόνη γνώση που ξέρουμε ότι έλαβε ποτέ το πλήρωμα του Columbia για την ζημιά στο αριστερό φτερό, προήλθε από ένα email που έλαβαν από τον υπεύθυνο της πτήσης Steve Stich, στο οποίο τους ενημέρωσε μεν για την ζημιά αλλά τους καθησύχασε δε για την σημαντικότητά της κατά την διαδικασία επιστροφής του σκάφους στην ατμόσφαιρα.
Έτσι, 15 μέρες μετά, το πλήρωμα του Columbia, ξεκινά φυσιολογικά την διαδικασία εισόδου στην ατμόσφαιρα. Χαρακτηριστικό είναι το βίντεο που έχει σωθεί, το οποίο τραβούσαν οι ίδιοι οι αστροναύτες καθώς ετοιμάζονταν για την επιστροφή τους, και στο οποίο έχουν καταγραφεί οι τελευταίες στιγμές τους, τέσσερα λεπτά πριν το σκάφος αρχίσει να αποσυντίθεται. Αν ήξερε όλο το πλήρωμα για την ζημιά στο φτερό δεν γνωρίζουμε.
Στις 8:59:32 το πρωί της 1ης Φεβρουαρίου 2003 καταγράφηκε η τελευταία επικοινωνία του πληρώματος με το Mission Control. Στα επόμενα λεπτά, το σκάφος άρχισε σταδιακά να αποσυντίθεται, εξ αιτίας των καυτών ατμοσφαιρικών αερίων που διείσδυσαν στο φτερό από την τρύπα που είχε προκληθεί κατά την εκτόξευση και κατέστρεψαν ουσιαστικά το φτερό εξ ολοκλήρου. Μέσα σε δευτερόλεπτα το Columbia είχε σκορπιστεί πάνω από το Τέξας και την Λουιζιάνα, μαζί με το πλήρωμά του, που βρήκε το θάνατο όπως αποσυντίθετο το σκάφος (το πλήρωμα σκοτώθηκε από τις βίαιες συγκρούσεις με τα κομμάτια του σκάφους που ξεκολλούσαν και από την ακραία αλλαγή πίεσης την στιγμή που “διαβρώθηκε” το σκάφος, για όσους δεν φορούσαν πλήρως την διαστημική στολή). Περίπου 15 λεπτά μετά, ξεκίνησε η διαδικασία διερεύνησης της αποστολής και στις 2 το μεσημέρι ο πρόεδρος George Bush εξέδωσε επίσημο διάγγελμα για το τραγικό δυστύχημα.
Στο πολύ υλικό και στα απειράριθμα ντοκιμαντέρ που μπορεί να βρει κανείς για το δυστύχημα του Columbia, όπως κι εγώ τα παρακολουθούσα, κάθε φορά, μου έμενε το ίδιο ανατριχιαστικό σημείο όπου, όταν πια φαίνεται η ατυχής κατάληξη, στην προσπάθεια επικοινωνίας του Mission Control με το διαστημικό σκάφος ακούγεται μόνο το ανατριχιαστικό “Columbia Hiouston comm check” με μόνη απάντηση από την άλλη μια απέραντη σιωπή…
Βέβαια η μελανή αυτή κηλίδα έγινε η ατυχής αφορμή για νέα μέτρα στις διαστημικές αποστολές και η έναρξη μιας ακόμη περιόδου εσωστρέφειας στην NASA και εν γένει στις επανδρωμένες διαστημικές αποστολές, την οποία τώρα, 14 χρόνια μετά, βλέπουμε με επιφύλαξη αφενός και ενθουσιασμό αφετέρου πως αρχίζει να σβήνει σιγά σιγά και να αντικαθίσταται με μια νέα διάθεση για εξερεύνηση και πρόοδο, ελπίζοντας όμως να μη χρειαστεί ξανά ως θυσία στο βωμό της ανθρώπινες ζωές. Κι αν η λέξη “τραγική” χρησιμοποιείται σε τέτοια συμβάντα πολλές φορές είναι γιατί στ’ αλήθεια δυσκολευόμαστε να δεχθούμε πόσο ακριβά μπορεί να κοστίσει η ανθρώπινη προχειρότητα, επιπολαιότητα και αμέλεια, ιδιαίτερα όταν μιλάμε για διαστημικές αποστολές…
Στους Rick D. Husband, William C. McCool, David M. Brown, Kalpana Chawla, Michael P. Anderson, Laurel B. Clark και Ilan Ramon λοιπόν που τόλμησαν κι αυτοί, κόντρα σε κάθε φόβο, με όνειρο τον μεγάλο γαλάζιο ουρανό.
