Τα άγνωστα σχέδια της Ελένης Πίταρη – Παγκάλου φιλοξενεί το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Αθηνών. Η έκθεση άνοιξε για το κοινό στις 13 Ιουνίου του 2024 και πρόκειται να κλείσει στις 12 Ιανουαρίου του 2025. Κεντρική ιδέα της έκθεσης είναι να παρουσιαστεί μια σειρά έργων, τα οποία θα επαναφέρουν στην κοινωνική και καλλιτεχνική πραγματικότητα την ζωγράφο, η οποία δεν έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό παρά τη μεγάλη της συμμετοχή σε άλλες εκθέσεις.
Τα σχέδια που παρουσιάζονται στην έκθεση είναι σχέδια ασπρόμαυρα, αποτυπωμένα με μελάνι σε χαρτί. Η απόλυτη έκφραση της ελευθερίας είναι το κύριο χαρακτηριστικό που παρατηρεί κάποιος στα έργα αυτά. Επίσης το στοιχείο του μεταφυσικού και η μεταφυσική ανησυχία της ζωγράφου είναι η κύρια θεματική του έργου.
Η Ελένη Πίταρη – Παγκάλου λοιπόν ήταν Ελληνίδα ζωγράφος του μοντερνισμού, ενός καλλιτεχνικού ρεύματος που βασίζεται στο κίνημα του ρεαλισμού. Τα άγνωστα σχέδιά της όμως (που δεν έφερε ποτέ στο φως της δημοσιότητας) κινούνται στον χώρο του φανταστικού αλλά και του φαντασιακού, στοιχεία του Σουρεαλισμού (μτφρ υπερρεαλισμός).
Τα σχέδια αυτά, που είναι και η εκφραστικότητα της ζωγράφου για το τι πιστεύει γενικά για την τέχνη, είναι προβληματισμοί. Οι προβληματισμοί αυτοί εκφράζουν τόσο προσωπικά όσο και γενικά την ενορατική και μεταφυσική τάση όλων των ζωγράφων, που ενυπάρχει και στη ζωγραφική τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα έργα να εκφράζουν, σε αυτή την περίπτωση, τον ψυχισμό τους.
Γενικά στα σχέδια της επικείμενης Ελληνίδας ζωγράφου υπάρχει μια αινιγματική φύση, η οποία προφανώς πηγάζει από την επιρροή που της άσκησε ο Έλληνας ζωγράφος Κωνσταντίνος Παρθένης. Παρόλα αυτά η ευαισθησία δεν παύει να υπάρχει και η έννοια της διαίσθησης (ως όρος της μεταφυσικής) να υπάρχει κι αυτή αποτυπωμένη στα σχέδιά της. Παρατηρώντας προσεκτικότερα τα έργα της διαπιστώνουμε ότι η ελευθερία βρίσκει το έδαφος της αποτύπωσης. Έτσι λοιπόν μέσα από φιγούρες και στοιχειώδεις άφυλες μορφές χτίζεται η εντύπωση του αιωρούμενου στο χώρο, δηλαδή της ελευθερίας. Αυτό δημιουργεί και την υπέρβαση στο χρόνο δίνοντας την ευκαιρία, ώστε το εφήμερο της ανθρώπινης ύπαρξης, να διαλεχθεί με την απώλεια και το βάρος της απώλειας.
Ο κονστρουκτιβισμός ανήκει στη σφαίρα επιρροής αυτών των σχεδίων με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται σε θέση πλαισίων οι κύκλοι και τα τρίγωνα.
Ποια είναι όμως η Ελένη Πίταρη – Παγκάλου; Η Ελένη Πίταρη – Παγκάλου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1905 και πέθανε στην Αθήνα το 1995. Η καταγωγή της προερχόταν από μια εύπορη οικογένεια της ελληνικής διασποράς. Το 1926 γράφτηκε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Ωε φοιτήτρια παρακολουθούσε μαθήματα ζωγραφικής και στα ατελιέ των Αδελφών Γεράλη καθώς και του Θεόφραστου Τριανταφυλλίδη. Το 1926 είχε εργαστεί και στο πλευρό του Νικόλαου Λύτρα, ενώ το 1929 έγινε δεκτή στην τάξη του Κωνσταντίνου Παρθένη.
Από το 1939 άρχισε να συμμετέχει ενεργά σε ομαδικές εκθέσεις, διοργανωτές των οποίων ήταν διάφοροι σύλλογοι. Κάποιοι σύλλογοι από τους οποίους ήταν διοργανωτές και συμμετείχε η ζωγράφος ήταν: Ελεύθεροι Καλλιτέχνες (1939), Όμας Ελλήνων Ζωγραφων Χαρακτών (1939), Όμας Ζωγράφοι και γλύπτες, Ομάδα Γλυπτών (1954), Το εργαστήρι (Το στούντιο , 1965, 1969). Συμμετείχε επίσης και σε εκδόσεις (εκθέσεων) τις Πανελλήνιας Έκθεσης Τέχνης στο Ζάππειο, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν το: 1939, 1952, 1960, 1963, 1969.
Η πρώτη της ατομική εκθεση παρουσιάστηκε το 1950 στην Αθήνα στην γκαλερί Ζαχαρίου. Ακολούθησαν άλλες δύο: στη γκαλερί Nees Morfes (1959, 1963) και στην Medusa Art Gallery στη Ρώμη το 1963.
Το 1963 η ζωγράφος βρέθηκε μεταξύ καλλιτεχνών που εκπροσώπησαν την Ελλάδα στην 5η Μπιενάλε της Αλεξάδρειας για τις χώρες της Μεσογείου, και στην 7η Μπιενάλε Τέχνης του Σάο Πάολο. Εν κατακλείδι τη δεκατία του 1950, καθώς ζούσε τσην Αθήνα παντρεύτηκε τον Γιώργο Πάγκαλο, ο οποίος ήταν ακαδημαϊκός, γιατρός και καθηγητής.
Τέλος ως καλλιτέχνιδα η Ελένη Πίταρη – Παγκάλου μέσα από τα άγνωστα σχέδιά της και τις σουρεαλιστικές απεικονίσεις συνδιαλέγεται ισότημα με ονόματα όπως της Edith Rimmington, Catherin Yarrow και Leonora Carrington.
Πηγή
Μυκονιάτη, Άννα. (2024). ΕΛΕΝΗ ΠΙΤΑΡΗ ΠΑΓΚΑΛΟΥ. ΤΑ ΑΓΝΩΣΤΑ ΣΧΕΔΙΑ. Ανακτήθηκε από https://www.emst.gr/exhibitions/eleni-pitarh-pagkaloy-ta-agnosta-schedia/. (τελευταία πρόσβαση 22/10/2024)