Ο αριθμός των γλωσσών κλικ σε καθεστώς εξαφάνισης ολοένα και μεγαλώνει. Η ραγδαία εξάπλωση της αγγλικής ως lingua franca, το γέρασμα πολλών ομιλητών και η απενεργοποίηση ορισμένων γλωσσών οξύνουν το πρόβλημα. Στη γλώσσα με τη μεγαλύτερη απειλή από κάθε άλλη δεν έχει απομένει κανείς άλλος πέρα από την Κατρίνα.
Η γλώσσα N|uu υπάρχει για περισσότερα από 20.000 χρόνια, αλλά τώρα μόνο η Ουμά Κατρίνα Έσαου μπορεί να χαρακτηριστεί ως φυσική ομιλήτρια. Έτσι, η γλώσσα αυτή πλέον είναι στα πρόθυρα της εξαφάνισης.
Μια γλώσσα κλικ
Η N|uu είναι μια γλώσσα της Νότιας Αφρικής, η οποία ανήκει στην οικογένεια των κλικ γλωσσών. Οι κλικ γλώσσες υπάρχουν μονάχα στην Αφρική και αυτό που τις χαρακτηρίζει είναι η διαφορετική προφορά των συμφώνων τους. Τα σύμφωνα προφέρονται όταν ο αέρας από τους πνεύμονες σταματήσει (χτυπήσει) σε κάποιο φωνητήριο όργανο (υπερώα, φατνία, δόντια, χείλη, κλπ). Στην περίπτωση των κλικ γλωσσών ο αέρας σχηματίζει ένα κύκλο εσωτερικά στην υπερώα και έτσι τα τα σύμφωνά τους προφέρονται με έναν ήχο «κλικ».
Προέλευση και μαρτυρίες
Ο λαός Σαν, ο οποίος εκπηγάζει από τους αυτόχθονες πολιτισμούς κυνηγών-συλλεκτών της νότιας Αφρικής, δημιούργησε και χρησιμοποίησε τη γλώσσα αυτή. Πιο συγκεκριμένα, οι ǂKhomani από τη νότια Καλαχάρι, μια σαβάνα στα σημερινά σύνορα της Μποτσουάνα, της Ναμίμπια και της Νότιας Αφρικής.
Οι άνθρωποι συνήθιζαν να τριγυρίζουν συνεχώς σε όλη την περιοχή μεταξύ Νότιας Αφρικής, Ναμίμπια και Μποτσουάνα. Μέχρι που έφτασαν οι Βρετανοί και άρχισαν να υψώνουν φράχτες και να ζητούν ταυτότητες και διαβατήρια. «Αυτή ήταν η αρχή του τέλους, επειδή ξεκίνησε ο διαχωρισμός των ανθρώπων. Οι οικογένειές τους απομακρύνθηκαν», δήλωσε η Τζόουνς.
Υπάρχουν πολύ λίγες γραπτές μαρτυρίες για τη γλώσσα αυτή, κυρίως λόγω του ότι ήταν κατά βάση προφορική. Επίσης οι άνθρωποί της θανατώθηκαν από τη Βρετανική Αυτοκρατορία για τη χρήση της κατά την διάρκεια της αποικιοποίησης της Αφρικής τον 19ο αιώνα. Αυτό οδήγησε πολλούς ανθρώπους να σιωπήσουν για πάντα. Ωστόσο, αυτό συνέβαινε μέχρι τη δεκαετία του 1990, όταν ο Dr Nigel Crawhall, ένας κοινωνιογλωσσολόγος, και τα Ηνωμένα Έθνη ξεκίνησαν μια προσπάθεια να ενισχύσουν την εικόνα της.
Φυσικοί ομιλητές και προσπάθειες διάσωσης
Συνολικά 25 άτομα δήλωσαν ότι μιλούσαν άπταιστα τη Ν|ου, αλλά μέχρι τον Δεκέμβριο του 2021 είχε απομείνει μόνο η Κατρίνα. Η African Tongue, μια επαγγελματική γλωσσολογική εταιρεία που συνεργάζεται με ομιλητές των απειλούμενων γλωσσών στη νότια Αφρική, ανέλαβε τη δημιουργία και τη διάχυση εκπαιδευτικών προγραμμάτων.
Σε μια προσπάθεια αναβίωσης της γλώσσας, η Έσαου δίδαξε στην εγγονή της τη γλώσσα κλικ και πασχίζει με την ομάδα των γλωσσολόγων για τη διατήρηση της γλώσσας, δημιουργώντας το ψηφιακό λεξικό της N|uu. Επιπρόσθετα, η Έσαου πηγαίνει στα τοπικά σχολεία και διδάσκει στις νεότερες γενιές τα βασικά στοιχεία της γλώσσας κλικ.
Η γλωσσολόγος, και διευθύντρια του οργανισμού, Δρ Κέρυ Τζόουνς, μίλησε στο IFLScience περιγράφοντας λεπτομερώς την ιστορία της γλώσσας.
«Είχαμε αυτούς τους ηλικιωμένους ανθρώπους που έλεγαν: «Κοίτα, θα πεθάνω σύντομα έτσι κι αλλιώς, οπότε δεν πειράζει. Θα σας ξεκαθαρίσω κάτι: στην πραγματικότητα δεν είμαι «έγχρωμος», είμαι Σαν. Και μπορώ να το αποδείξω γιατί μπορώ ακόμα να μιλάω τη γλώσσα». Η γλώσσα έγινε το κλειδί για την απόδειξη της ταυτότητάς τους.
Η Δρ Τζόουνς πρόσθεσε: «Η εγγονή της, η Κλαούντια μπορεί να μιλήσει τη γλώσσα. Όχι άπταιστα, αλλά ως δεύτερη γλώσσα. Ωστόσο είναι εγγράμματη ενώ η Κατρίνα όχι. Επομένως μεταξύ των δύο τους, υπάρχει ένας καλός συνδυασμός».
Πηγές Άρθρου
Yates, Joe (2024). World’s most endangered language has only one person left alive who can speak it στο: www.unilad.com
Fihlami Pumza (2017). Trying to save South Africa’s first language στο: www.bbc.com
Fromkin, V., Rodman, R., Hyams, N. M., Collins, P., Amberber, M., & Cox, F. (2012). An introduction to language. (7th ed.) Cengage Learning.
