Κoτσινόχωμαν – Red soil: έκθεση στη Λεβέντειο Πινακοθήκη

Η περιοδική έκθεση που φιλοξενούσε η Λεβέντειος Πινακοθήκη τα είχε όλα. Μια έκθεση που στήριξε το μουσειολογικό σκεπτικό της σε τεκμήρια, σε απτά στοιχεία.

Η έκθεση πραγματεύεται και γνωστοποιεί την ιστορία σχετικά με την παράνομη θανάτωση μεταναστευτικών πουλιών στο νησί της Κύπρου. Η έρευνα είναι μεταθανάτια, μακάβρια, ωμή, αληθινή. Πιο συγκεκριμένα το εγχείρημα αυτό είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του φωτογράφου Σίλβιο Αουγκούστο και των Όμηρου Παναγίδη και Θαλή Νικολάου. Το πρόβλημα της παράνομης θανάτωσης πουλιών δεν αφορά μόνο το νησί της Αφροδίτης. Αντ’ αυτού πρόκειται για μια συνθήκη που λαμβάνει χώρα σε αρκετές χώρες της Μεσογείου. Μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα.

Ο νοηματικός μουσειολογικός σχεδιασμός της έκθεσης διαρθρώνεται σε 3 ενότητες. Στα «ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ», στο «ΛΟΥΤΡΟ ΑΙΜΑΤΟΣ» και στο «ΣΗΜΕΙΟ ΘΕΑΣ» που είναι και το ντοκιμαντέρ. Η κάθε ενότητα περιλαμβάνει υποενότητες.

Την συνταγή της πετυχημένης έκθεσης φαίνεται πως τη γνωρίζουν πολύ καλά οι συντελεστές. Μικροί και περιεκτικοί τίτλοι ενοτήτων, μικρές επεξηγηματικές λεζάντες, διάδραση και συμμετοχή του επισκέπτη και ένα βίντεο που δεν σε αφήνει ασυγκίνητο. Αμείωτο ενδιαφέρον, συγκλονιστικά αισθήματα και ερεθίσματα. Η γραφιστική απεικόνιση επικουρικά έρχεται σε απόλυτη αρμονία και συμπληρώνει το αφήγημα. Ο φωτισμός είναι ατμοσφαιρικός. Φωτίζει σημεία της έκθεσης χωρίς να είναι έντονος ή ενοχλητικός για τον επισκέπτη. Την έκθεση πλαισιώνουν κελαηδίσματα πουλιών και μυρωδιές. Αυτά είναι μερικά μόνο από τα στοιχεία που συντελούν στο να σου μείνει η έκθεση αξέχαστη.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Μπαίνοντας στον χώρο που φιλοξενεί την έκθεση ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με μια σκηνή εγκλήματος. Σκηνογραφική και ατμοσφαιρική, θυμίζει σκηνή ταινίας. Παρατεταγμένα στη σειρά με τα χαρακτηριστικά κίτρινα καρτελάκια  παρατίθενται τα αποδεικτικά στοιχεία. 8 στον αριθμό. Το φτιαγμένο από κλωστές που με δυσκολία διακρίνεται δίχτυ και οι βάσεις που το στηρίζουν, το μηχανούι η συσκευή που παίζει κελαηδήματα πουλιών με σκοπό να τα δελεάσει και να τα οδηγήσει στο δίχτυ. Το νούμερο 4 της λίστας είναι τα ξόβεργα μια κατασκευή από κλαδιά που τοποθετούνται στους θάμνους και σκοπό έχουν την προσέλκυση πουλιών. Τα ξόβεργα μεταφέρονται μέσα σε Κουκκουρκα την ψάθινη θήκη χωριτικότητας 72 ξόβεργων.

Σε αυτό το σημείο έρχονται να προστεθούν τα λάστιχα ποτίσματος για τη παράνομη μεταφορά νερού. Το νούμερο 6 ίσως προκαλέσει εντύπωση, σε εμένα προκάλεσε σίγουρα αφού πρόκειται για μεταλλική μπανιέρα. Μάλιστα η ύπαιθρος της Κύπρου παρουσιάζει αρκετές μπανιέρες προς παγίδευση πουλιών. Ακολουθεί το εργαλείο για πάντισμα πουλιών, τενεκεδάκια δεμένα μεταξύ τους που τα χρησιμοποιούν για να οδηγήσουν τα πουλιά στις παγίδες. Προκειμένου να αντιληφθεί το μέγεθος της κατάστασης ο επισκέπτης και να πάρει όσο περισσότερες πληροφορίες γίνεται του παρέχεται μια λίστα που αναγράφονται τα αποδεικτικά στοιχεία και πληροφορίες αυτών.

Προχωρώντας την πορεία του στο χώρο ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με μια μπανιέρα. Η εγκατάσταση αυτή αποτελεί το αποδεικτικό στοιχείο #6. Η μπανιέρα κρέμεται στον τοίχο. Ένας προτζέκτορας τη λούζει με αίμα. Με τον τρόπο που έχει τοποθετηθεί ο προτζεκτορας σε όποιο σημείο και αν βρίσκεται ο θεατής, η σκιά του πέφτει πάνω στην μπανιέρα. Με αυτόν τον τρόπο αντιλαμβάνεται πως είναι συνυπεύθυνος. Πλέον γνωρίζει για το λουτρό. Δεν έχει καμία δικαιολογία. Πρέπει να το σταματήσει.

Το βλέμμα του επισκέπτη, το σημείο διέγερσης είναι το δίχτυ που βρίσκεται στη μέση της αίθουσας. Χωρικά οριοθετεί την έκθεση σε δυο μέρη, σε αυτό του βίντεο και  σε αυτό του πίνακα. Τα πουλιά έχουν αντικατασταθεί με τον κατάλογο της έκθεσης. Παγιδευμένα στο δίχτυ χωρίς διαφυγή με μια αλυσίδα να τα κρατάει μέσα στο κουτί όπου βρίσκεται το Κωτσινόχωμα. Σε αυτό το σημείο έρχεται όμως η «ελπίδα».

Αυτό είναι και το σημείο αναστοχασμού της έκθεσης. Τελικά «πόσο νεκρό βάρος χρειάζεται για να σπάσει η αλυσίδα;» Το στοιχείο του αναστοχασμού είναι ένα ακόμα στοιχείο της πετυχημένης συνταγής της έκθεσης. Είναι πολύ σημαντικό εκείνη την ώρα, μέσα στην έκθεση να αναστοχαστεί ο επισκέπτης. Να νιώσει, να σκεφτεί, να προβληματιστεί, να αναρωτηθεί. Μετέπειτα σε δεύτερο χρόνο θα διαβάσει, θα ενημερωθεί και θα απαιτήσει. Την ώρα όμως που βρίσκεται μέσα στο χώρο του μουσείου και βιώνει τις εντάσεις της έκθεσης τότε είναι η κατάλληλη στιγμή της περισυλλογής. Γίνεσαι μέρος του προβλήματος. Αισθάνεσαι ένοχος. Νιώθεις την ανάγκη να βρεθεί λύση.

Εννοείται πως συνομίλησα με ανθρώπους  που επισκέφθηκαν την έκθεση. Τους ρώτησα πως τους φάνηκε, πως ένιωσαν. Η απάντηση ήταν ίδια. Συγκλονιστική, αληθινή, συγκινητική, αναγκαία. Τέτοιες εκθέσεις χρειαζόμαστε. Ζωντανές και αληθινές. Εκθέσεις που πραγματεύονται και σχολιάζουν την ζωή είτε πρόκειται για κοινωνικές παθογένειες, είτε για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα είτε για όλα αυτά τα μικρά της καθημερινής ζωής που δε συζητάμε ή δε θέλουμε να συζητάμε ή θεωρούμε πως δεν έχουν θέση στον ιερό χώρο του μουσείου. Φυσικά και ο μουσειακός χώρος είναι ιερός, δεν τίθεται θέμα επί τούτου. Οι εκθέσεις που σχεδιάζονται όμως οφείλουν να έχουν στον κεντρικό τους άξονα ένα πράγμα. Τον άνθρωπο. Θέτοντας το υποκείμενο στο κέντρο του αφηγήματος η μουσειακή εμπειρία όπως την ξέρουμε θα αποκτήσει νέα διάσταση. Και αυτό οφείλουμε να κάνουμε ως επιστήμονες, ως ακαδημαϊκοί, ως κριτικοί, ως επισκέπτες μα πάνω απ όλα ως άνθρωποι και ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου.

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο:

https://madamelefo.com/kotsinochoman-red-soil-ekthesi-sti-leventeio/ (Τελευταία πρόσβαση 01.11.2022)

https://birdlifecyprus.org/el/protecting-sites/. (Τελευταία πρόσβαση 01.11.2022)

https://www.kathimerini.com.cy/gr/politismos/eikastika/kochinohoma-%E2%80%93-red-soil-apo-ti-lebenteio-pinakothiki-kai-to-birdlife-cyprus (Τελευταία πρόσβαση 01.11.2022)