Με επιτυχία ολοκληρώθηκε η έκθεση του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας «Χώρα – Ιωάννης Κισσονέργης». Μια έκθεση που μίλησε στο κοινό. Μια έκθεση που ξύπνησε μνήμες. Μια έκθεση – ταξίδι στο χωροχρόνο. Πριν προχωρήσεις στην ανάγνωση του άρθρου, αφιέρωσε ένα λεπτό και σκέψου τι σημαίνει Χώρα για σένα;
Ο Ιωάννης Κισσονέργης γεννήθηκε το 1889. Τη ζωή του προτείνω να την δούμε μέσα από σημεία σταθμούς που ενδεχομένως επηρέασαν τη σκέψη του και φυσικά την τέχνη το. Τελείωσε το σχολείο στην Λευκωσία και πήγε στην Αθήνα για να σπουδάσει ιατρική. Εγκαταλείπει το πανεπιστήμιο και ξεκινά να ασχολείται με τη ζωγραφική. Ξεκινά να εργάζεται σε αθηναϊκές εφημερίδες ως σκιτσογράφος. Υπηρετεί τον ελληνικό στρατό ως εθελοντής στους Βαλκανικούς πολέμους.
Ταξιδεύει σε Ιταλία και Ελβετία πραγματοποιώντας επιτόπιες μελέτες σε μουσεία προκειμένου να βελτιώσει τις ικανότητες του ως ζωγράφος και να αυτο-διδαχθεί (νέες) τεχνικές. Το 1916 διορίζεται καθηγητής τέχνης στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας, όπου είχε μαθητή του τον Αδαμάντιο Διαμαντή (έναν από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Κύπρου). Το 1946 εκδίδει ένα έργο με 15 ασπρόμαυρα σχέδια και πραγματεύεται την κυπριακή ζωή : Fifteen sketches in black and white of Cyprus life, by I. Kissonerghis. Το 1953 εγκαταλείπει το νησί του και μεταβαίνει στην Νότιο Αφρική. Πέθανε το 1963 χωρίς να επιστρέψει ποτέ ξανά στην Κύπρο.
Ο ζωγράφος γεννήθηκε, έζησε και μεγαλούργησε Λευκωσία. Θεωρείται ο πατέρας της τοπιογραφίας στην Κύπρο. Αγάπησε τη χώρα του. Την αποτύπωσε σπιθαμή προς σπιθαμή όπως προκύπτει και από την έρευνα. Τα περισσότερα έργα του ταυτοποιήθηκαν ακριβώς επειδή αποτύπωσε με τόση λεπτομέρεια το κάθε σημείο. Η προσφορά του είναι ουσιαστική. Το έργο του απασχόλησαν σκηνές της σύγχρονης αγροτικής αλλά και αστικής ζωής, τοπία και μνημεία. Χαρακτηριστικό της ζωγραφικής του είναι η ζωγραφική δια του φυσικού. Ακολούθησε τη Σχολή του ρεαλισμού. Υπήρξε πρωτοπόρος καλλιτέχνης καθώς νέες τεχνικές χαρακτηρίζουν τα έργα του. Σε αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί πως ήταν εκείνος που εισήγαγε την ακουαρέλα στην Κύπρο. Στα έργα του χρησιμοποιούσε κυρίως νερομπογιά και σπανιότερα λάδι καθώς οι ελαιογραφίες σπανίζουν στα έργα του, κυρίως δούλευε με ακουαρέλες. Ήρεμη παλέτα, λεπτές πινελιές, ουδέτερα χρώματα είναι μερικά από τα στοιχεία του έργου του.
Η περιοδική έκθεση έδωσε στον επισκέπτη να καταλάβει και να αντιληφθεί τα στοιχεία αυτά της προσωπικότητας του ζωγράφου. Τον έθεσε στο <<κέντρο>> και έστησε το μουσειολογικό της αφήγημα γύρω από αυτόν. Αρχικά το layout της έκθεσης που έχει ως στόχο να να δώσει στον επισκέπτη την αίσθηση πως περπατάει στα σοκάκια της πόλης της Λευκωσίας. Σε εκείνα τα σημεία που περπάτησε, αποτύπωσε και εμπνεύστηκε και ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Η έκθεση λειτουργεί σαν παράλληλη πορεία και είναι σχεδιασμένη σαν διαδρομή. Εμφανίζονται ξαφνικά σημεία και μνημεία. Το χθες και το σήμερα ταυτίζονται. Η συλλογή καρτ ποστάλ του Αρχείου του Μουσείου και η σύγχρονη φωτογραφική αποτύπωση των ελεύθερων και κατεχόμενων περιοχών το αποδεικνύει.
Μέσα από τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση γίνεται αντιληπτή μια καθαρή εικόνας της Λευκωσίας για το πως ήταν πριν από 100 χρόνια. Μερικά από τα έργα του τα υπογράφει με το μονόγραφο του, κάποια άλλα με την υπογραφή του. Υπάρχουν και έργα που δεν βρέθηκε υπογραφή. Τα έργα που παρουσιάζονται δόθηκαν με μορφή δανείου από οργανισμούς και ιδιωτικές συλλογές.
Η έκθεση χωρίζεται σε 3 ενότητες: γενικές όψεις, οι δρόμοι της πόλης, τα μνημεία. Η πορεία της έκθεσης και η ροή της κίνησης είναι ελεύθερη. Η έκθεση πλαισιώνεται από ήχους, από φωνές και ψιθύρους. Σε μεταφέρει στο ηχόχρωμα του 1950.
Γενικές Όψεις : Βόρεια κατεχόμενη πλευρά και νότιες ελεύθερες. Χαρακτηριστικό εδώ είναι η υδατογραφία του Κισσονέργη που αποτυπώνει την εκκλησία της Αγίας Σοφίας. Η Αγία Σοφία παραμένει ακόμα τοπόσημο και κέντρο ζωής της Λευκωσίας. Τραβάει και έλκει το βλέμμα του επισκέπτη. Πίσω φαίνεται ο Πενταδάκτυλος, το φυσικό φρούριο. Μέσα από τα αρχεία των συλλογών του μουσείου και από γκραβούρες γίνεται αντιληπτό το πως οι περιηγητές αποτύπωσαν την Λευκωσία. Τα σημεία που διατηρούνται είναι η Αγία Σοφία και ο Πενταδάκτυλος. Φυσικά πλέον τα όρια της πόλης έχουν επεκταθεί σημαντικά. Η Αγία Σοφία όμως και ο Πενταδάκτυλος είναι πάντα εκεί. Όπως αναφέρθηκε ήδη, ο ζωγράφος αποτύπωσε όλες τις δυνατές λεπτομέρειες στο έργο του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το έργο : <<Δρόμος Διανέλου>> το οποίο θα ήταν αδύνατο να ταυτοποιηθεί αν δεν υπήρχε η επιγραφή.
Οι δρόμοι της πόλης : Χαρακτηριστικό της πόλης της Λευκωσίας είναι τα δαιδαλώδη στενάκια της.Το καθένα μοιάζει με το άλλο ενώ ταυτόχρονα είναι τόσο διαφορετικά. Το καθένα κρύβει την δική του ιστορία. Σε αυτή την ενότητα διακρίνονται και τα χάνια, ένα ακόμα σημείο συνάντησης και επαφής της εποχής. Διακρίνονται επίσης και ανθρώπινες φιγούρες. Η αναπαράσταση τους είναι στο πλαίσιο του οριενταλισμού. Το στοιχείο αυτό το προωθούσε και ο ίδιος στα έργα του.
Τα Μνημεία της πόλης: Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας υπήρξε από τα αγαπημένα θέματα του.Η πλαϊνή όψη της Αγίας Σοφίας διατηρεί έντονα την εικόνα της. Είναι βασικό σημείο σε πολλά από τα έργα του. Τα σημεία διατηρούνται. Το φυσικό τοπίο το αλλοιώνουν τα τεχνητά στοιχεία και η βλάστηση. Αυτό που έχει αλλάξει ριζικά είναι η εικόνα της οδού Λήδρας. Για παράδειγμα, χαρακτηριστικό της Λήδρας σήμερα είναι τα σκέπαστρα που στην εποχή που έδρασε ο Κισσονέργης δεν υπήρχαν. Ακολουθεί η Πύλη Κερύνειας. Η πύλη Κερύνειας ήταν το σημείο συνάντησης και συναναστροφής. Ήταν και είναι ο ακίνητος και σιωπηλός φρουρός της καθημερινότητας, της ζωής των ανθρώπων. Στέκει εκεί. Επιβλητική. Επιβλέπει.
Οι πύλες της πόλης την συνέδεαν με τις υπόλοιπες πόλεις του νησιού. Στα δυτικά η πύλη Πάφου, στα βόρεια η πύλη Κερύνειας και τέλος η πύλη Αμμοχώστου η πιο σημαντική από τις πύλες καθώς οδηγούσε στο σημαντικό λιμάνι της εποχής αυτό της Αμμοχώστου. Οι πύλες σχεδιάστηκαν ανάλογα με τις ανάγκες τους. Η πύλη Αμμοχώστου είναι μεγάλη γιατί έπρεπε να χωράνε από μέσα τα εμπορεύματα.
Η γραφιστική επιμέλεια εναρμονίζεται πλήρως με το αφήγημα. Ένας χάρτης της εντός των τειχών πόλης της Λευκωσίας υποδέχεται τον επισκέπτη, τον καλωσορίζει και του συστήνει την πόλη. Στους τοίχους συναντάς αποσπάσματα από τα γραπτά της Αγνής Μιχαηλίδη. Οι περιγραφές της διανθίζουν το αφήγημα, αφήνουν ελεύθερη τη φαντασία του επισκέπτη να ταξιδέψει, να δημιουργήσει τις δικές του εικόνες και να νιώσει την καρδιά της παλιάς Λευκωσίας. Μπορεί να είναι λαβωμένη, αλλά είναι εκεί. Παρούσα.
Για να δημιουργηθεί μια έκθεση είναι προαπαιτούμενη η έρευνα. Μια διεπιστημονική ομάδα αποτελούμενη από διάφορες ειδικότητες, μια ποικιλία εμπλεκόμενων κλάδων όπως της μουσειολογίας, της αρχιτεκτονικής, της μουσικοπαιδαγωγικής, της ιστορίας, της ιστορία της τέχνης, της συντήρησης και άλλων. Ένα πρόβλημα που προκύπτει και παρουσιάστηκε και στην παρούσα έκθεση είναι πως τα σημεία από το αρχείο δεν ταυτίζονται πάντα. Για παράδειγμα, στην περιοχή κοντά στον Άγιο Σάββα η επιστημονική ομάδα έψαχνε να ταυτοποιήσει ένα καμπαναριό. Μετά από επιτόπια έρευνα και έρευνες επί ημερών δεν τα κατάφεραν. Εν τέλει τυχαία, μέσα από ένα insta story μιας τουρίστριας βρέθηκε η τοποθεσία του καμπαναριού. Τελικά πρόκειται για την Παναγία Αρμένισσα. Το έργο τιτλοφορήθηκε εκ νέου ως εκκλησία Παναγίας Τορτόζας.
Με το πέρας της έκθεσης ο επισκέπτης διακατέχεται από μια άσβεστη λαχτάρα να επισκεφθεί όλα τα σημεία που παρουσιάστηκαν. Αυτό άλλωστε δεν κάνει και μια έκθεση πετυχημένη; Ο αναστοχασμός και η τροφή για σκέψη. Συχνά επισκεπτόμαστε εκθέσεις που μας αφήνουν άφωνους. Είτε εξαιτίας των εκθεμάτων που παρουσιάζονται, είτε γιατί έχει γίνει όλη η μουσειολογική μελέτη βήμα προς βήμα είτε γιατί θίγεται ένα σύγχρονο πρόβλημα ή περνά ένα έντονο μήνυμα.Υπάρχουν όμως και οι άλλες εκθέσεις, όπως αυτή της <<Χώρας>> που συνδυάζει όλα τα παραπάνω χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια (φαινομενικά γιατί η έρευνα για την επίτευξη ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι αδιανόητη) που προκαλούν συγκίνηση, που είναι τόσο ατμοσφαιρικές, τόσο έντονα φορτισμένες με τόσα πολλά συναισθήματα που μόνο ευγνώμων μπορείς να νιώσεις για αυτό που είδες και βίωσες μέσα στον εκθεσιακό χώρο.
Την έκθεση επιμελήθηκαν η Διευθύντρια της Λεβέντειου Πινακοθήκης Λουκία Λοΐζου Χατζηγαβριήλ και η έφορος του Μουσείου Μαρία Πατσαλοσαββή. Τον γενικό συντονισμό είχε η τέως Διευθύντρια του Λεβέντειου Δημοτικού Μουσείου Λευκωσίας Δήμητρα Θεοδότου Αναγνωστοπούλου.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
www.kathimerini.com.cy/gr/politismos/eikastika/xwra-%E2%94%80-ioannis-kissonergis-apo-to-lebenteio-dimotiko-moyseio (τελευταία πρόσβαση 16/11/22)
https://dialogos.com.cy/i-chora-toy-ioanni-kissonergi/ (τελευταία πρόσβαση 16/11/22)
