Ο Tόμας Ρόμπερτ Μάλθους (Thomas Robert Malthus 13 Φεβρουαρίου 1766 – 29 Δεκεμβρίου 1834) ήταν Άγγλος κληρικός και λόγιος, που ασχολήθηκε στον τομέα της πολιτικής οικονομίας και της δημογραφίας. Σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Cambridge, όπου και δίδαξε για ένα χρονικό διάστημα, αφού χρίσθηκε και ιερέας. Το 1805 διορίστηκε καθηγητής της Ιστορίας και Πολιτικής Οικονομίας στο Haylebury College της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών, θέση που διατήρησε μέχρι το θάνατό του.
Τα βασικά του έργα είναι:
α) Το βιβλίο που περιέχει τη θεωρία του περί πληθυσμού, “Δοκίμιο περί της Αρχής του Πληθυσμού καθόσον επηρεάζει τη μέλλουσα βελτίωση της Κοινωνίας“, που εκδόθηκε ανώνυμα το 1798 και επανεκδόθηκε με σημαντικές μεταβολές το 1803,
β) Το βιβλίο “Αρχές Πολιτικής Οικονομίας εξεταζόμενες από της απόψεως της Πρακτικής του Εφαρμογής ή πιο απλά Αρχές Πολιτικής Οικονομίας“.
Η θεωρία περί πληθυσμού
Η θεωρία του πληθυσμού του Τόμας Μάλθους βασικά συνδέει το ύψος του πληθυσμού της γης με τα μέσα διατροφής που είναι διαθέσιμα για να το διαθρέψουν. Η θεωρία του Μάλθους διατυπώθηκε σε δύο μορφές. Η αρχική της μορφή περιλαμβάνεται στο δοκίμιο του 1798 και περιέχει ακραίες απόψεις. Κατά την άποψη αυτή του Μάλθους, η δύναμη αυξήσεως του πληθυσμού, που οφείλεται στα γενετήσια ένστικτα του ανθρώπου είναι απεριόριστα μεγαλύτερη από τη δυνατότητα που έχει η γη να αυξήσει τα μέσα διατροφής του. Ο Τόμας Μάλθους, στην αρχική αυτή μορφή της θεωρίας του υποστηρίζει ότι ο πληθυσμός, όταν δεν περιοριστεί, αυξάνει κατά γεωμετρική πρόοδο, ενώ η διατροφή αυξάνεται μόνο κατ’ αριθμητική πρόοδο.
Για παράδειγμα ας υποθέσουμε ότι ο πληθυσμός της γης ανέρχεται σε ένα οποιοδήποτε ποσό π.χ. ένα δισεκατομμύριο, το ανθρώπινο είδος θα αυξανόταν κατα το λόγο 1, 2, 4, 8, 16, 32, 64, 128, 256, 512, κ.ο.κ. και τα μέσα διατροφής 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, κ.ο.κ.
Οι ακραίες αυτές απόψεις του Μάλθους υπέστησαν δριμύτατη κριτική και ο ίδιος αναγκάστηκε να τις αναθεωρήσει σε έμφαση στη δεύτερη επώνυμη έκδοση του Δοκιμίου του το 1803 και να τις παρουσιάσει με ηπιότερη μορφή.
Οι απόψεις του μπορούν να συνοψισθούν ως εξής:
- Υπάρχει μια συνεχής τάση του ανθρώπινου πληθυσμού να αυξάνεται πέρα από τα διαθέσιμα μέσα διατροφής.
- Όμως, πληθυσμός δεν μπορεί να αυξηθεί πέρα από το σημείο εκείνο όπου τα διαθέσιμα μέσα διατροφής του επιτρέπουν απλώς να επιβιώσει.
- Για να συγκρατηθεί ο πληθυσμός στο επίπεδο που επιτρέπουν τα μέσα διατροφής ενεργούν διάφοροι περιοριστικοί παράγοντες που βασικά έχουν την πηγή τους στην αθλιότητα, που οφείλεται στην ανεπάρκεια των μέσων διατροφής ή στο φόβο υπάρξεως τέτοιας ανεπάρκειας.
Η Θεωρία του Μάλθους περί πληθυσμού εξακολουθεί μέχρι των ημερών μας να προξενεί ενδιαφέρον και να προκαλεί συζητήσεις. Οι απαισιόδοξες αντιλήψεις του ως προς το μέλλον της ανθρωπότητας δεν έχουν επαληθευτεί. Αυτό βασικά οφείλεται στο γεγονός ότι ο Τόμας Μάλθους υποτίμησε τη δυνατότητα αυξήσεως των μέσων διατροφής που είναι συνέπεια της ραγδαίας εξελίξεως της τεχνικής αλλά και της διανοίξεως νέων περιοχών και των πρόσθετων επενδύσεων στην γεωργική παραγωγή. Δε φαίνεται επομένως πιθανό ότι η ανθρωπότητα θα πέσει στη λεγόμενη “παγίδα του Μάλθους“, στην κατάσταση δηλαδή όπου τα μέσα διατροφής επαρκούν μόνο για την επιβίωση ενός ορισμένου ύψους πληθυσμού και η πείνα, η δυστυχία αλλά και περιορισμός των γεννήσεων συντελούν ώστε ο πληθυσμός της γης να παραμένει στο επίπεδο αυτό. Εκεί όπου απέβη χρήσιμη η θεωρία του Τόμας Μάλθους, είναι ότι αποτέλεσε την απαρχή των ιδεών ότι για κάθε χώρα, και ανάλογα με τις ειδικές της συνθήκες, υπάρχει ένα άριστο επίπεδο πληθυσμού. Το επίπεδο αυτό μεταβάλλεται με τις συνθήκες και το πρόβλημα συνίσταται στο πως θα εξασφαλιστεί εκείνος ο ρυθμός αύξησης του πληθυσμού που θα επιτρέψει στη χώρα να επιτύχει διαχρονικά την άριστη δυνατή οικονομική και κοινωνική πρόοδο.
Το πρόβλημα παρουσιάζεται ιδιαίτερα σημαντικό σε πολλές από τις φτωχότερες χώρες, που έχουν υψηλούς σχετικά ρυθμούς γεννήσεων. Και σε αυτές όμως τις περιπτώσεις η λύση του προβλήματος με την αύξηση της παραγωγής δεν είναι αδύνατη.
Πηγές Ρ.Δ. Θεοχάρης, Ιστορία της Οικονομικής Αναλύσεως, Τόμος Α.
Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση, 1983
