Η διαπροσωπική επικοινωνία ορίζεται ως «κάθε συζήτηση που λαμβάνει χώρα μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων. Κάθε διαδικασία κατά την οποία δύο άνθρωποι, που μοιράζονται τους ρόλους του αποστολέα και του δέκτη, φέρουν αμοιβαία ευθύνη για τη δημιουργία ενός νοήματος». Από τη στιγμή της γέννησης ξεκινά να υφίσταται η επικοινωνία, η οποία δεν είναι απαραίτητα λεκτική. Διάφορα είδη επικοινωνίας, όπως η βλεμματική η απτική κι η σωματική είναι εξίσου σημαντικές με την λεκτική και χτίζουν νοήματα. Επιπλέον η επικοινωνία αλλάζει ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο υφίσταται, την κουλτούρα και το είδος της σχέσης των ατόμων. Τέλος, είμαστε νοήμονα όντα που η ειδοποιός διαφορά μας με τα υπόλοιπα έμβια όντα είναι ο λόγος και κατ’ επέκταση η γλώσσα. Η χρήση της γλώσσας έχει κατασκευαστική δύναμη για τον σχηματισμό μηνυμάτων και συνεπώς για την επιτυχή διεκπεραίωση της επικοινωνίας.
Η γλώσσα στην επικοινωνία
Οι λέξεις από μόνες τους δεν αρκούν για να καταστήσουν δυνατή μια επικοινωνία. Ο τόνος της φωνής, η έκφραση του προσώπου, το ύφος και η γλώσσα του σώματος παίζουν σημαντικό ρόλο στην έκφραση των λεκτικών μας δηλώσεων. Η πλειοψηφία των ανθρώπων έχουν σίγουρα να μοιραστούν αρκετές ‘’παρεξηγήσεις’’ και τσακωμούς, των οποίων η αφορμή ήταν η δυσλειτουργική επικοινωνία. Πολλές φορές δεν κάνουμε σαφές στον συνομιλητή μας το μήνυμά μας. Φυσικά, συμβαίνει και το αντίστροφο, ο συνομιλητής μας να φιλτράρει με τον δικό του τρόπο την πληροφορία που δέχεται. Τελικώς, μάλλον οι περισσότεροι άνθρωποι καταλήγουν να διατείνονται ότι η επικοινωνία είναι πολύ δύσκολη και οι φορές που επιτυγχάνεται όπως θέλουμε είναι λίγες.
Χρησιμοποιούμε τη γλώσσα
… για να ορίσουμε, να χαρακτηρίσουμε και να περιορίσουμε. Σε έναν διάλογο με τον συνομιλητή μας πρέπει να είμαστε σαφείς και ακριβείς. Σίγουρα δεν είναι κάτι εύκολο αλλά αξίζει την προσπάθεια. Αρχικά βεβαιωθείτε ότι όταν συνδιαλέγεστε, έχετε την ικανότητα να επιλέγετε λέξεις που ο συνομιλητής σας τις αναγνωρίζει ως κατάλληλες για συγκεκριμένες απόψεις. Για παράδειγμα η λέξη ‘’εκμεταλλεύομαι’’ έχει φορτιστεί με μία αρνητική χροιά για πολλούς. Ωστόσο, σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο διαλόγου, μπορεί να εννοηθεί και θετικά. Η ίδια λέξη μπορεί αν φέρει πολλά νοήματα. Έπειτα, ο συνομιλητής σας θα αποκωδικοποιήσει με ακρίβεια όσα του λέτε.
… αξιολογήσουμε. Οι συζητήσεις μας αποκτούν συχνά αξιολογικό χαρακτήρα. Με αυτό τον τρόπο ενδέχεται να δημιουργήσουμε θετική ή αρνητική προκατάληψη στον άλλον για όσα λέμε και να του περιορίσουμε τη δυνατότητα να τα ερμηνεύσει ο ίδιος υπό το δικό του πρίσμα. Γι΄αυτό θα πρέπει αν προσέχουμε να τοποθετούμαστε με ουδετερότητα, ώστε ο δέκτης των μηνυμάτων μας να χρωματίσει με την δική του παλέτα τον λευκό καμβά που του παρουσιάζουμε.
Χειρισμός Συγκρούσεων
Αν και δεν υπάρχει ένας γενικά αποδεκτός ορισμός των συγκρούσεων, οι Canary, Cupach και Messman, ανακάλυψαν ότι οι περισσότεροι μελετητές συμφωνούν στο γεγονός ότι η σύγκρουση εμπεριέχει μια μορφή ασυμβατότητας μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό σημαίνει πως σε μια διαπροσωπική επικοινωνία, οι απόψεις και οι ανάγκες των ομιλούντων θεωρούνται αντίθετες. Η αφετηρία των συζητήσεων είναι συνήθως πολύ διαφορετική για τον καθένα. Αυτό σχετίζεται με γνωστικό υπόβαθρο κάποιου, την συναισθηματική του κατάσταση, τους σκοπούς που έχει για την συζήτηση, αλλά και γενικότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του, όπως το αν τον διέπει η διαλλακτικότητα. Η διαχείριση των συγκρούσεων αφορά διάφορες πρακτικές που μπορεί να ακολουθήσει κάποιος:
Αποχώρηση: Αν και είναι ένας τρόπος παραίτησης και ίσως δείχνει και αδυναμία να ανταπεξέλθει κανείς σε μια σύγκρουση, συγκαταλέγεται στους τύπους διαχείρισης των συγκρούσεων. Το άτομο αποφασίζει πως δεν θέλει πλέον να συμμετάσχει στην συζήτηση και το δηλώνει ρητά. Με αυτό τον τρόπο δεν έπεται κάποια ουσιαστική λύση και κανείς δεν μένει ικανοποιημένος, αλλά τουλάχιστον αποφεύγεται η σύγκρουση.
Προσαρμογή: Πρόκειται για μια συνεργατική και αποφασιστική προσέγγιση, με στόχο την αποφυγή της αναστάτωσης του άλλου. Το άτομο σε αυτή την περίπτωση θεωρεί πιο σημαντικό να διατηρήσει την ηρεμία της κατάστασης από το να επιβάλλει την γνώμη του. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι πάλι η αδυναμία εύρεσης λύσης και η ικανοποίηση του ενός μόνο ατόμου.
Εξαναγκασμός: Και οι δύο πλευρές αποφασίζουν πως θέλουν να περάσει το δικό τους. Τελικά αυτό επιφέρει κλονισμό στη σχέση και στην επικοινωνία.
Συμβιβασμός: Παρεμφερής με την προσαρμογή, τα άτομα συνεργάζονται μερικώς. Στόχος είναι ναι μεν να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του καθενός, ωστόσο ένα μέρος αυτών μένουν ανικανοποίητες. Η έκβαση της συζήτησης είναι ουδέτερη και η σχέση των ατόμων αμφίβολη.
Συνεργασία: Ο πιο γόνιμος τρόπος διαχείρισης των συγκρούσεων. Από κοινού αποφασιστικότητα για να βρεθεί μια λύση. Όλοι μένουν ικανοποιημένοι και η σχέση των ατόμων βελτιώνεται καθώς υπάρχει ενεργητική ακρόαση και σεβασμός ως προς το πρόσωπο του άλλου.
Παράθυρο Johari
Το παράθυρο Johari είναι ένας τρόπος για να εξετάσουμε το ποσοστό των αποκαλύψεων και της ανατροφοδότησης στις σχέσεις. Χωρίζεται σε τέσσερα τεταρτημόρια, όπως φαίνεται στην εικόνα.
Το πρώτο τετράγωνο είναι η ανοιχτή πλευρά και αντιπροσωπεύει όσα είναι γνωστά σε εμάς και τους άλλους. Πρόκειται για πληροφορίες γενικές ή ακόμα και πολύ προσωπικές. Το δεύτερο τετράγωνο είναι η μυστική πλευρά. Εδώ υπάρχουν όλα όσα γνωρίζετε για τον εαυτό σας αλλά είναι άγνωστα στους άλλους. Στο τρίτο τετράγωνο βρίσκεται η τυφλή πλευρά, οι πληροφορίες που οι άλλοι γνωρίζουν για εμάς, ενώ εμείς οι ίδιοι δεν τις γνωρίζουμε. Όλοι οι άνθρωποι έχουν ‘’τυφλά’’ σημεία. Καμιά φορά οι τρίτοι είναι καλύτεροι παρατηρητές της συμπεριφοράς μας και συνεπώς γνωρίζουν χαρακτηριστικά για τα οποία εμείς δεν έχουμε γνώση.
Τέλος, το τέταρτο τετράγωνο είναι η άγνωστη πλευρά. Εδώ κανείς δεν έχει γνώση πληροφοριών. Ωστόσο, για να συμπληρώσετε το τετράγωνο θα πρέπει να σκεφτείτε υποθετικά. Πρόκειται για δυνατότητες και συμπεριφορές οι οποίες δεν έχουν λάβει ακόμα χώρα, όμως είναι πολύ πιθανό να εκδηλωθούν κάποια στιγμή.
Το ενδιαφέρον σε αυτή την άσκηση είναι να δείτε πως οι πληροφορίες μετακινούνται από το ένα τετράγωνο στο άλλο. Πώς αυτά που γνωρίζω μόνο εγώ για μένα τα αποκαλύπτω στους άλλους και το αντίστροφο. Ποια περιοχή είναι η επικρατέστερη; Με ποιες διαδικασίες κάνω την αποκάλυψη; Πώς νιώθω γι΄αυτό; Θα είχε επίσης ενδιαφέρον να συμπληρώσετε το παράθυρο μαζί με κάποιο οικείο σας πρόσωπο και να το συζητήσετε.
Καθημερινά επικοινωνούμε με όλες τις δυνατές μορφές επικοινωνίας. Από το ‘’Γειά τι κάνεις;’’ Μέχρι το ‘’Θα ήθελα να συζητήσουμε ένα πρόβλημα που με απασχολεί’’ η επικοινωνία είναι παρούσα και εμείς καλούμαστε να την υπηρετήσουμε με τον μέγιστο δυνατό τρόπο. Αξίζει να προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τις διαπροσωπικές μας σχέσεις ξεκινώντας από το πως επικοινωνούμε που είναι η πεμπτουσία της συνύπαρξης.
Η ενεργητική ακρόαση, η προσωπική τοποθέτηση, η κατασκευή σαφών μηνυμάτων, είναι μερικές μόνο από τις δεξιότητες που χαράζουν τον δρόμο για την λειτουργική, αποτελεσματική και εποικοδομητική επικοινωνία. Ας αρχίσουμε από σήμερα!
Πηγές:
- Rudolph F. Verderber, Kathleen S. Verderber, Οι δεξιότητες της διαπροσωπικής επικοινωνίας, εκδ. Ίων. Αθήνα (2006).
