Διανύουμε μια από τις περίεργες περιόδους της εποχής μας παρακολουθώντας μουδιασμένοι τα νέα για τον κορωνοϊό. Από το 2020 βιώνουμε μια διαρκή ανησυχία ως προς τις πράξεις μας, τα συναισθήματα μας και τα όνειρα μας. Σε αυτό το φάσμα της έκφρασης των καταπιεσμένων συναισθημάτων μας, σε συνδυασμό με το ελληνικό ενδιαφέρον να επικεντρώνεται πλέον και στα εργασιακά θέματα και επιτέλους στις περιπτώσεις των σεξουαλικών κακοποιήσεων/παρενοχλήσεων, το άρθρο για την φετινή θεματική του βιβλίου, δεν θα μπορούσε να είναι άλλο, από μια ιστορία γεμάτη συναισθήματα, πάθη και κακοποιητικά πρότυπα. Το βιβλίο «Έρως Εσταυρωμένος» που μεταφέρθηκε αργότερα στο θέατρο ως «Στέλλα Βιολάντη» του Γρηγορίου Ξενόπουλου είναι μια διαχρονική αγαπημένη επιλογή.
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ένας από τους πιο αγαπημένους και καταξιωμένους συγγραφείς της εποχής του, επιχείρησε το 1901 να δημοσιεύσει στο περιοδικό «Παναθήναια» το βιβλίο του «Έρως Εσταυρωμένος». Η τόση θερμή απήχηση του από κοινό και κριτικούς, το έκανε να εκδοθεί και να επανατυπωθεί πολλάκις. Ο Κωστής Παλαμάς συγκλονισμένος από το βιβλίο γράφει αμέσως ποίημα με τίτλο «Ψυχή του θρήνου, του μαρτυρίου και της θυσίας» και το στέλνει χειρόγραφο στον συγγραφέα. Εκείνος το τιμάει δεόντως εντάσσοντας το στην πρώτη έκδοση του βιβλίου «Έρως Εσταυρωμένος» το 1903 από τον Ανέστη Κωνσταντινίδη, καθώς και στο θεατρικό κείμενο που δημιούργησε το 1908, ξεκινώντας την παράσταση με το ποίημα αντί προλόγου. Ο λόγος που ο Ξενόπουλος μετέτρεψε το βιβλίο τελικά και σε θεατρικό έργο το 1909 με τον τίτλο «Στέλλα Βιολάντη», ήταν η έντονη επιθυμία της Μαρίκας Κοτοπούλη, διάσημης ηθοποιού και θιασάρχη της εποχής, και την αμέριστη παρότρυνση του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, καταξιωμένου ρομαντικού συγγραφέα, ποιητή και ιδρυτή της «Νέας Σκηνής» από τον οποίο έχουμε κληροδοτήσει κορυφαία μυθιστορήματα, όπως την «Κερένια Κούκλα» σε εκδόσεις «Φέξη» το 1911.
Μια μέρα μάλιστα, μετά την θεατρική φήμη του βιβλίου, ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, αναπολεί στον πρόλογο του βιβλίο του, (Εκδόσεις Φέξη, 1914), ότι περνούσε από έναν δρόμο και είδε τυπωμένο σε παιδικά καπέλα το όνομα «Στέλλα Βιολάντη». Το 1929 εκδίδεται βιβλίο που περιέχει και το διήγημα και το θεατρικό δράμα. Ο «Έρως Εσταυρωμένος» πρόκειται για ένα βαθιά κοινωνικό, μελαγχολικό και επαναστατικό έργο που καυτηριάζει την σκληρότητα του ενδοοικογενειακού εδάφους.
Η υπόθεση του βιβλίου έχει ως εξής: Στην Ζάκυνθο, του 1880, ο Παναγής Βιολάντης πανίσχυρος επιχειρηματίας ζει με την σύζυγο του, την αδερφή και τις τρεις κόρες του, Στέλλα, Νένα και Κατίνα και τον μοναχογιό του Νταντή. Η Στέλλα η πιο θαρραλέα και χαϊδεμένη της οικογένειας, προορίζεται από τον πατέρα της να παντρευτεί έναν 45αρη και άσχημο έμπορο. Εκείνη, όχι μόνο δεν θέλει να τον παντρευτεί, αλλά είναι και κρυφά ερωτευμένη με τον ερωτικό Χρηστάκη, γόνο μιας ξεπεσμένης αριστοκρατικής οικογένειας που εργάζεται ως υπάλληλος σε τηλεγραφείο. Η σύγκρουση που θα φέρει η αποκάλυψη του έρωτα τους και η πρόταση γάμου, θα είναι η έναρξη των βασάνων της κοπέλας. Ο πατέρας της θα την κλειδώσει στην σοφίτα, μόνο με ψωμί και νερό, μέχρι να αλλάξει γνώμη και να ζητήσει συγνώμη. Η Στέλλα όμως πιστή στον έρωτα της για τον Χρηστάκη και την απόφαση της να ζήσει ελεύθερη, αρνείται και αρνείται. Μετά από 12 ημέρες στην απομόνωση, και στο άκουσμα ότι ο Χρηστάκης δεν την αγαπάει πια, θα αφήσει την τελευταία της πνοή.
Η έμπνευση για τον «Έρως Εσταυρωμένος» που είναι ένα από τα πιο συγκλονιστικά και διάσημα έργα του δημιουργού, ήρθε και από πραγματικές συγκυρίες. Μια τραγική είδηση της εποχής περί του 1880 που τον συγκλόνισε ήταν όταν δυο αδέρφια σκότωσαν την αδερφή τους γιατί ερωτεύθηκε κάποιον που δεν ενέκρινε η οικογένεια τους. Η δυσφορία αυτού του εγκλήματος, αλλά και άλλων παρόμοιων που έγιναν στην Αθήνα και στην Πάτρα, τον έκαναν να οραματιστεί την ιστορία της Στέλλας.
Πράγματι, τα παλαιότερα χρόνια οι συνθήκες ήταν πολύ πιο άγριες ως προς τα ενδοοικογενειακά εγκλήματα σε σχέση με τις μέρες μας. Ενδεικτικά για την χρονική τοποθέτηση του βιβλίου, «Έρως Εσταυρωμένος», που προσεγγίζει το τέλος του 19ου και την αρχή του 20ου αιώνα, τα εγκλήματα και η κακομεταχείριση των κοριτσιών (ιδίως) ήταν συχνό φαινόμενο. Ο πατέρας, συχνά αν όχι πάντα, είχε την μορφή του αυστηρού και απόμακρου προτύπου που κατείχε την εξουσία και τον σεβασμό από άπαντες. Σαν να υπήρχε ένα αόρατο βάθρο που δεν μπορούσε να παραβιάσει κανείς και ποτέ. Ως εκ τούτου, τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, φέρονταν ως βοηθητικά στις αποφάσεις εκείνου, με την μητέρα της εποχής, να βρίσκεται στην πιο μειονεκτική και καταπιεσμένη θέση. Ειδικά για μια γυναίκα, που ένιωθε διπλά απομονωμένη από τις επιθυμίες της, από την παιδική της ηλικία, ως κόρη, μέχρι την ενήλικη και ύστερη της ηλικία, ως σύζυγος και μητέρα. Από την άλλη μεριά, το αγόρι μαθαίνει από μικρό πως σύντομα θα πρέπει να αφήσει τον αυθόρμητο και παιδικό του εαυτό και να αναλάβει την διαχείριση της οικογένειας του. Κατέχει από μικρό το βάρος της ευθύνης, το οποίο εν τέλει θα το φορέσει για πάντα.
Το δίπολο εξουσίας – υποταγής είναι η κινητήριος δύναμη για την πλάση των ηρώων στον «Έρως Εσταυρωμένος». Καθώς βλέπουμε την κόρη να είναι αρκετά πρόσχαρη και εξωστρεφής αρχικά, όπως επίσης και είναι δυναμική και αισθησιακή λόγω της οικονομικής της υπεροχής, και να μοιάζει σε αυτό κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση με τον πατέρα της, στην πορεία την νιώθουμε να μετατρέπεται σε ένα ευαίσθητο αλλά και γεμάτο πείσμα παιδί που φιλοδοξεί να νιώσει αληθινά συναισθήματα πέρα από κάθε στερεότυπο. Και μια πληγωμένη μητέρα, την μητέρα της Στέλλας, να βιώνει δυο φορές τον πόνο της κόρης της, ως την φιγούρα που δεν μπόρεσε και η ίδια να αντιδράσει νωρίτερα στο καθεστώς του ισχυρού ίσως, αλλά και εν προκειμένω να βιώνει τον κίνδυνο καθώς υποφέρει το παιδί της. Αλώβητος από όλη την ιστορία βγαίνει φυσικά ο αδερφός της ηρωίδας που δεν έχει να φοβηθεί για τίποτα, μάλιστα έχει αναπτύξει ήδη μια αλαζονική και ανταγωνιστική συμπεριφορά, πάντα υπό το πλαίσιο του ασφαλούς και του ισχυρού. Σαν να περιμένει και εκείνος την σειρά του αργότερα να είναι και εκείνος αυστηρός με όλους.
Ο πατέρας της Στέλλας, Παναγής και η ίδια η Στέλλα εκφράζουν τα δυο κοινωνικά άκρα. Από την μια μεριά, έχουμε την στερεοτυπική πατρική αυστηρότητα και από την άλλη μεριά, έχουμε την αίσθηση της ελευθερίας, της αποτίναξης του περιορισμού και την εσφαλμένη εντύπωση που δίνει πολλές φορές ο «έρως» ότι βρήκαμε την πραγματική αγάπη.
Η Στέλλα φυσικά και δεν πεθαίνει μόνο από την ασιτία και την κακουχία της απομόνωσης. Πρωτίστως έχει πεθάνει από τα αλλεπάλληλα ψέματα. Από όλα εκείνα τα προσωπεία και τις ψεύτικες υποσχέσεις. Από όλες εκείνες τις μάσκες της κοινωνίας που κληροδοτούνται ξανά και ξανά χωρίς τελειωμό.
Για ποιο λόγο παραμένει η «Στέλλα Βιολάντη» μέχρι σήμερα αθάνατη; Μα φυσικά γιατί δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει εξαπατηθεί έστω μια φορά. Στον δικό μας αιώνα, η κοινωνία μας έχει μεγαλουργήσει σε θέματα τεχνογνωσίας και η πρόσβαση στην ακαδημαϊκή γνώση είναι σε καλύτερο και ανώτερο επίπεδο σε σχέση με τα παλιά. Μάλιστα, από τότε που κατάφερε και η γυναίκα να αποκτήσει δικαίωμα ψήφου, δικαίωμα εργασίας και αργότερα, δικαιώματα ως επί το πλείστον πλησίον της ισότητας και των δυο φύλων ως προς τα εργασιακά, μεταβλήθηκε και η ενδότερη νοοτροπία. Το «πάλαι πότε» ασθενές φύλο, συνεχίζει τους αγώνες για πλήρη ισότητα που δεν υπάρχει ακόμα.
Ως προς την ενδοοικογενειακή συμπεριφορά, βλέπουμε σήμερα ριζική αλλαγή σε σχέση με τους πατεράδες του εχθές. Είναι σε εξέλιξη οι μεταβολές και ελπίζουμε όσο περνάει ο καιρός να γίνονται καλύτερα τα πράγματα. Δυστυχώς όμως και εγκλήματα συνεχίζονται να τελούνται κατά των γυναικών, πνευματικά και σωματικά, και σκληρότατες εικόνες μας μεταφέρονται από τις ειδήσεις σχετικά με τις δολοφονίες γυναικών και κοριτσιών όλων των ηλικιών.
Αυτό που έχει σίγουρα αλλάξει είναι η συμπεριφορά ως προς το «φαίνεσθαι». Από την στιγμή που οι πατεράδες της εποχής μας, δεν είναι τόσο αυστηροί πλέον, και αισθητικά και ουσιαστικά, τα συμπτώματα της ενδοοικογενειακής βίας μεταβάλλονται και είναι σε κάποιες περιπτώσεις πιο δύσκολο να γίνουν αντιληπτές. Κάθε εποχή έχει την τάση ειδικά στα ερωτικά δράματα να έλκεται από το παρελθόν και από τον κακοποιητικό δεσμό που δεν βλέπει ορατά τόσο συχνά. Παρομοίως, είναι συνετό να παρατηρήσουμε και τον λόγο που και ο ίδιος ο Γρηγόρης Ξενόπουλος ήταν γοητευμένος με την γραφή των παλαιών, όπως για παράδειγμα του Ερρίκου Ίψεν.
Το MAXMAG.GR αναπολεί στιγμές από την υπέροχη παράσταση της «Στέλλα Βιολάντη», σε σκηνοθεσία Γιώργου Λύρα, στο θέατρο Δημήτρης Χορν το 2017 με τους ηθοποιούς: Nεκταρία Γιαννουδάκη, Ευγενία Δημητροπούλου, Ηλίας Λατσής, Πηνελόπη Μαρκοπούλου, Μάρκος Παπαδοκωνσταντάκης, Δημήτρης Παπανικολάου και Αθηνά Σακαλή.
Περισσότερες λεπτομέρειες για την παράσταση «Έρως Εσταυρωμένος- Στέλλα Βιολάντη» στο παρακάτω link:
https://maxmag.gr/theatro/idame-tin-stella-violanti-sto-theatro-dimitris-chorn/
Κλείνοντας, αναφέρουμε ενδεικτικά την πορεία της παράστασης «Έρως Εσταυρωμένος – Στέλλα Βιολάντη» στη σκηνή του θεάτρου:
10 Ιανουαρίου 1909, Θέατρο Απόλλων, Πρωταγωνίστρια η Κυβέλη
10 Ιουνίου 1909, Θέατρο Ομόνοιας, Στέγη της Νέας Σκηνής, Πρωταγωνίστρια η Μαρίκα Κοτοπούλη. Στην παράσταση παρουσία του Γρηγορίου Ξενόπουλου, απαγγέλλει το ποίημα του Κωστή Παλαμά, η Στέλλα Γαλάτη. Η μουσική της παράστασης ανήκει στο Μανώλη Καλομοίρη και απαρτίστηκε εν προκειμένω από ένα βιολί και ένα πιάνο και όχι από ολόκληρη ορχήστρα.
1928, Θίασος Ελένης Χαλκούση στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Στο ρόλο του Χρηστάκη ο Μάνος Κατράκης.
1937, Θιασος Μαρίκας Κοτοπούλη, Θέατρο ΡΕΞ. Στέλλα η Μαρίκα Κοτοπούλη. Σκηνικά και κοστούμια Γιάννης Τσαρούχης.
1943-1944, Θέατρο Τέχνης, Σκηνοθεσία Κάρολος Κουν. Στέλλα η Καίτη Λαμπροπούλου και πατέρας ο Λυκούργος Καλλέργης.
1948-1949, Εθνικό Θέατρο.Σκηνοθεσία Δημήτρης Ροντήρης. Στέλλα η Μαίρη Αρώνη, πατέρας ο Θεόδωρος Αρώνης.
1964, Θίασος Παγουλάτου – Απέργη, Θέατρο Γιώργου Παππά.
1966, ΚΘΒΕ, Σκηνοθεσία Σωκράτης Καραντινός. Στέλλα η Αντιγόνη Βαλάκου και πατέρας ο Θάνος Τζενεράλης.
1973, στο Μεγάλο Θέατρο (τηλεόραση- ΥΕΝΕΔ). Στέλλα η Άννα Βενέτη, και πατέρας ο Λυκούργος Καλλέργης. Σκηνοθεσία Κώστας Μπάκας.
1976, στο Θέατρο της Δευτέρας, στην τηλεόραση της ΕΡΤ. Στέλλα η Νίκη Τριανταφυλλίδη, πατέρας ο Ιάκωβος Ψαρράς. Σκηνοθεσία Πάνος Γλυκοφρύδης.
Πηγή:
Έρως Εσταυρωμενος, Εκδόσεις Φέξη, 1914.
Παρακολούθηση της θεατρικής παράστασης «Στέλλα Βιολάντη», σε σκηνοθεσία του Γιώργου Λύρα το 2017.
Πρώτο Θέμα: https://www.protothema.gr/city-stories/article/717221/eros-estauromenos/
Βικιπαιδεία: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%84%CE%AD%CE%BB%CE%BB%CE%B1_%CE%92%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B7
