Η αρχαία ελληνική επιστημονική ιστορία είναι από τις πλουσιότερες στον κόσμο. Έχει να δείξει πολλούς επιστήμονες οι οποίοι με το έργο τους ανέπτυξαν και πήγαν την επιστήμη της εποχής τους όχι μόνο ένα βήμα αλλά πολλά πάρα πέρα. Μια τέτοια μορφή ήταν και ο Αριστοτέλης ο οποίος είχε καταπιαστεί σχεδόν με όλες τις όψεις της επιστήμης την εποχή του.
Τα πρώτα χρόνια
Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. στα Αρχαία Στάγειρα της Χαλκιδικής. Ο πατέρας του ήταν ο Νικόμαχος ένας εύπορος λόγιος, ο οποίος εξασκούσε το λειτούργημα του ιατρού, και μάλιστα ήταν ο προσωπικός ιατρός και φίλος του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Β΄, τον οποίο είχε πατέρα ο Φίλιππος, δηλαδή του παππού του Μ. Αλεξάνδρου. Ο Νικόμαχος, σύμφωνα με μερικές μαρτυρίες έγραψε έξι βιβλία ιατρικής και ένα φυσικής. Ακόμη, πίστευε ως πρόγονό του τον ομηρικό ήρωα και γιατρό Μαχάονα, γιο του Ασκληπιού. Μητέρα του Αριστοτέλη ήταν η Φαιστιάδα η οποία κρατούσε από τη Χαλκίδα και υπάγονταν κι αυτή, όπως και ο πατέρας του, στο γένος των απογόνων του Ασκληπιού. Η προσοχή του Αριστοτέλη στη βιολογία, εν μέρει, στράφηκε όταν ο πατέρας του συνήθιζε, όπως οι περισσότεροι από το γένος του Ασκληπιού, να διδάσκει στον γιό του, από νεαρή ηλικία, ανατομία. Λέγεται, επίσης, ότι ο Αριστοτέλης καμιά φορά βοηθούσε τον πατέρα του, όταν ήταν μικρός.
Ο Αριστοτέλης στην Πλατωνική Ακαδημία
Ο Αριστοτέλης σε μικρή ηλικία ορφάνεψε και από τους δυο γονείς του και την κηδεμονία του καθώς και του αδερφού και της αδερφής του, ανέλαβε ο φίλος του πατέρα του (σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες συγγενής του) Πρόξενος, ο οποίος ζούσε στον Αταρνέα της μικρασιατικής Αιολίδας, ένα μέρος έναντι της Λέσβου. Ο Πρόξενος, που ενδιαφέρθηκε για τον Αριστοτέλη σαν να ήταν δικό του παιδί, τον έστειλε στην Αθήνα σε ηλικία 17 ετών (367 π.Χ.), με σκοπό να γίνει μαθητής του Πλάτωνα. Όντως, ο Αριστοτέλης φοίτησε αλλά και δίδαξε στην Ακαδημία του Πλάτωνα επί 20 συναπτά έτη, μέχρι τη χρονιά που απεβίωσε ο δάσκαλός του. Μέσα στην Ακαδημία άφηνε με το στόμα ανοιχτό όλους όσους έρχονταν σε επαφή μαζί του και ακόμη και τον ίδιο το δάσκαλό του. Αιτία η μεγάλη φιλοπονία και η εξαιρετική οξυδέρκειά του.
Ο Αριστοτέλης στην Άσσο
Όταν το 347 π.Χ. πέθανε ο Πλάτωνας, ήρθε στην επιφάνεια το θέμα της διαδοχής του στη διεύθυνση της σχολής. Επικρατέστεροι για το αξίωμα ήταν οι τρεις καλύτεροι μαθητές του, ο Αριστοτέλης, ο Ξενοκράτης και ο Σπεύσιππος. Ο Αριστοτέλης εκείνη την στιγμή, μαζί με τον Ξενοκράτη, παρατήσανε την Αθήνα λόγω της έλλειψης του δασκάλου τους αλλά και της όξυνσης των σχέσεων Αθηναίων και Φιλίππου, και εγκαταστάθηκαν στην Άσσο, πόλη της μικρασιατικής παραλίας, απέναντι από τη Λέσβο. Την Άσσο εξουσιάζανε τότε δύο πλατωνικοί φιλόσοφοι, ο Έραστος και ο Κορίσκος, στους οποίους είχε δωρίσει την πόλη ο ηγεμόνας του Αταρνέα και πρώην μαθητής του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, Ερμίας. Οι δύο φίλοι, κυβερνήτες της Άσσου, είχαν δημιουργήσει εκεί μια φιλοσοφική σχολή, ως παράρτημα της Ακαδημίας του Πλάτωνα.
Στην Άσσο, ο Αριστοτέλης δίδαξε τρία χρόνια. Μαζί με τους φίλους του κατόρθωσε ό,τι δεν κατάφερε να κάνει ο Πλάτωνας. Ήρθαν σε στενή επαφή με τον Ερμία και τον επηρέασαν τόσο, ώστε η τυραννία του να γίνει ηπιότερη και δικαιότερη. Ο τύραννος όμως δεν είχε καλό τέλος. Επειδή προαισθανόταν την εκστρατεία των Μακεδόνων στην Ασία, συνέπραξε με το Φίλιππο. Γι’ αυτό τον έπιασαν οι Πέρσες και τον θανάτωσαν με μαρτυρικό σταυρικό θάνατο.
Ο πρώτος γάμος και η μετοίκιση στην Λέσβο
Το 345 π.Χ. ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με τη προτροπή του μαθητή του Θεόφραστου, πήγε απέναντι στη Λέσβο και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη, όπου διέμεινε και δίδαξε μέχρι το 342 π.Χ. Εκεί εξάσκησε και το συγγραφικό του έργο. Στο μεταξύ, είχε νυμφευθεί τη βιολόγο Πυθιάδα, που ήταν ανιψιά και θετή κόρη του Ερμία. Ο Αριστοτέλης και η Πυθιάδα απέκτησαν μια κόρη η οποία πήρε το όνομα της μητέρας της.
Ο Αριστοτέλης διαπαιδαγωγεί τον νεαρό Αλέξανδρο
Το 342 π.Χ. ο Αριστοτέλης προσκαλέστηκε από τον Φίλιππο στη Μακεδονία, για να επιληφθεί τη διαπαιδαγώγηση του γιου του, Αλέξανδρου, που ήταν τότε μόλις 13 χρονών. Ο Αριστοτέλης ξεκίνησε με μεγάλο ζήλο το έργο της αγωγής του νεαρού διαδόχου. Φρόντισε να του μεταδώσει το πανελλήνιο πνεύμα και εκμεταλλεύθηκε ως εκπαιδευτικό εργαλείο τα ομηρικά έπη. Η ανατροφή του Αλέξανδρου γινόταν άλλοτε στην Πέλλα και άλλοτε στη Μίεζα, μια κωμόπολη που βρισκόταν στους πρόποδες του όρους πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η τωρινή Νάουσα της Μακεδονίας. Ο Αριστοτέλης και ο νεαρός Αλέξανδρος συνδέθηκαν με μια γερή φιλία και ένα δυνατό αίσθημα αλληλοεκτίμησης.
Ο Αριστοτέλης στην Αθήνα και η ίδρυση της σχολής του
Ο Αριστοτέλης παρέμεινε στη μακεδονική αυλή για έξι χρόνια. Όταν ο Αλέξανδρος διέλυσε την άμυνα των Θηβαίων και επανάφερε την ησυχία στη νότια Ελλάδα, ο Αριστοτέλης πήγε στην Αθήνα (το 335 π.Χ.) και δημιούργησε δική του φιλοσοφική σχολή. Εκεί αφού είχε πεθάνει η γυναίκα του η Πυθιάδα, ήρθε πιο κοντά με την επίσης Σταγειρίτισσα Ερπυλλίδα. Ο Αριστοτέλης και η Ερπυλλίδα απέκτησαν ένα γιό, τον Νικόμαχο. Για να εγκαθιδρύσει τη σχολή του επέλεξε το Γυμνάσιο, που ονομαζόταν και Λύκειο, ενδιάμεσα στο Λυκαβηττό και τον Ιλισό, κοντά στην πύλη του Διοχάρη. Με άφθονα χρήματα που του παραχώρησε ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης δημιούργησε μεγαλόπρεπα οικήματα και στοές, που λέγονταν «περίπατοι». Ίσως γι’ αυτό η σχολή του κλήθηκε Περιπατητική Σχολή και οι μαθητές του περιπατητικοί φιλόσοφοι.
Το σύστημα της σχολής είχε οικοδομηθεί σύμφωνα με τα πρότυπα της Πλατωνικής Ακαδημίας. Τα μαθήματα για τους προχωρημένους μαθητές λάμβαναν χώρα το πρωί («εωθινός περίπατος») ενώ για τους αρχάριους το απόγευμα («περί το δειλινόν» ή «δειλινός περίπατος»).
Η σχολή είχε μια τόσο μεγάλη και καλά οργανωμένη βιβλιοθήκη, που μετέπειτα αυτή χρησίμευσε ως υπόδειγμα για την ίδρυση των βιβλιοθηκών της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Ο Αριστοτέλης συγκέντρωσε χάρτες και διάφορα όργανα που ήταν απαραίτητα για τη διδασκαλία των φυσικών μαθημάτων. Έτσι, σε λίγο καιρό, η σχολή εξελίχθηκε σε περίφημο κέντρο επιστημονικής έρευνας. Στην σχολή του ο Αριστοτέλης δίδαξε και αφιερώθηκε στην συγγραφή επί 13 συναπτά έτη.
Η φυγή του μεγάλου φιλοσόφου
Το 323 π.Χ. με την πληροφόρηση του θανάτου του Μ. Αλεξάνδρου οι υποστηρικτές του αντιμακεδονικού κόμματος πίστεψαν ότι βρήκαν την ευκαιρία να εκδικηθούν τους Μακεδόνες στο πρόσωπο του Αριστοτέλη. Το ιερατείο, με εκπρόσωπό του τον ιεροφάντη της Ελευσίνιας Δήμητρας Ευρυμέδοντα, και η σχολή του Ισοκράτη, με το Δημόφιλο, ενοχοποιήσαν τον Αριστοτέλη για ασέβεια. Τις κατηγορίες τις στήριξαν στο ότι ο Αριστοτέλης είχε δημιουργήσει βωμό στον Ερμία, είχε συντάξει τον ύμνο στην Αρετή και το επίγραμμα του ανδριάντα του Ερμία στους Δελφούς. Ο Αριστοτέλης όμως, επειδή αντιλήφθηκε τα ουσιαστικά κίνητρα και τις αληθινές προθέσεις των μηνυτών του, έφυγε για τη Χαλκίδα, προτού γίνει η δίκη του (323 π.Χ.). Εκεί διέμεινε, στο σπίτι που του είχε αφήσει η μητέρα του, μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του την Ερπυλλίδα και με τα δύο του παιδιά, το Νικόμαχο και την Πυθιάδα. Φεύγοντας από την Αθήνα, διευθυντή της σχολής του άφησε το μαθητή του Θεόφραστο, που τον θεωρούσε ως τον πιο κατάλληλο.
Το τέλος
Ο Αριστοτέλης πέθανε μεταξύ πρώτης και εικοστής δευτέρας Οκτωβρίου του 322 π.Χ. στη Χαλκίδα από στομαχικό νόσημα, μέσα σε θλίψη και μελαγχολία. Το σώμα του μεταφέρθηκε στην πατρίδα του τα Στάγειρα, όπου θάφτηκε με εξαιρετικές τιμές. Οι συμπολίτες του τον αναγόρευσαν «οικιστή» της πόλης και οικοδόμησαν βωμό πάνω από τον τάφο του. Στη μνήμη του θέσπισαν γιορτή, τα «Αριστοτέλεια», και ονόμασαν έναν από τους μήνες «Αριστοτέλειο». Η πλατεία όπου θάφτηκε ορίστηκε ως τόπος συνεδρίασης της βουλής.
Ο Αριστοτέλης και τα Μαθηματικά
Ο Αριστοτέλης ήταν συγγραφέας και ουσιαστικός κάτοχος της μαθηματικής επιστήμης. Στην σχολή του γινόταν καλλιέργεια και προώθηση της μαθηματικής γνώσης της εποχής του. Ο Αριστοτέλης συνέβαλε έμμεσα στην προώθηση και ανάπτυξη των μαθηματικών καθώς ίδρυσε και ξετύλιξε την μέθοδο του παραγωγικού συλλογισμού. Επιπλέον, ήταν αυτός που αναπαρέστησε πρώτος τις έννοιες με γράμματα της αλφαβήτου. Έτσι, έδωσε ένα παράδειγμα συμβολισμού το οποίο χρησιμοποίησαν η μεταγενέστεροί του και μ’ αυτόν τον τρόπο ύστερα από μακρές και διάφορες επεξεργασίες οδήγησε στην σημερινή Άλγεβρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι, ήταν ο πρώτος που διέκρινε την γεωμετρία από την γεωδαισία. Επίσης, ξεχώρισε την αριθμητική (θεωρία αριθμών) και την λογιστική (πρακτική αριθμητική).
Δεν έλειψαν, ακόμη, οι τοποθετήσεις του γύρω από σημαντικά θέματα των Αρχαίων Μαθηματικών τα οποία είχαν προκαλέσει ισχυρή κρίση όταν πρωτοήρθαν στο φως. Ο Αριστοτέλης είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τα Μαθηματικά στη Φυσική. Στην πραγματεία του «Φυσικά», δίνει την ερμηνεία του απείρου και των απειροστών. Ιδιαίτερης προσοχής αξίζει ότι ο Αριστοτέλης δίνει ορισμούς για το «συνεχές». Ακόμη, ο Αριστοτέλης ήταν αυτός που θεμελίωσε την Λογική. Μέχρι την εποχή του δεν υπήρχε αξιόλογο σύστημα της Λογικής επιστήμης. Την θεμελίωσή της πέτυχε αυτός και θεωρείται ως ο πατέρας της Λογικής και θεμελιωτής συγχρόνως της μαθηματικής λογικής. Επίσης, ο Αριστοτέλης πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στον σχηματισμό της μαθηματικής επιστήμης από μεθοδολογική άποψη. Ανέπτυξε σε βάθος τις τεχνικές που χρειάζεται κάποιος για να αποδείξει κάτι. Έδωσε τους ορισμούς του αξιώματος, του αιτήματος, του θεωρήματος και του πορίσματος. Διατύπωσε διάφορες αποδεικτικές μεθόδους οι οποίες χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα.
Ο Αριστοτέλης και η Φυσική
Ο Αριστοτέλης δεν αποτελεί βασικό φυσικό επιστήμονα της Αρχαίας Ελλάδος. Ωστόσο, την συμβολή του μεγάλου φιλοσόφου στην φυσική καθώς και τις φυσικές του απόψεις τις αντλούμε μέσα από τα έργα του. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ως φυσικό φαινόμενο ορίζεται καθετί που συμβαίνει στην φύση. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τη διαλεκτική επαγωγική μέθοδο συλλογισμού ως πρωταρχικό μέρος της έρευνάς του και ως δευτερεύον το πείραμα. Ο Αριστοτέλης είχε κάποιες απόψεις και αντιλήψεις πάνω στις φυσικές έννοιες. Οι κυριότερες από αυτές είναι:
Α) Η άποψή του για το Σύμπαν. Το Σύμπαν κατά τον Αριστοτέλη είναι μοναδικό και πεπερασμένο. Θεωρεί δεδομένη την αιωνιότητά του και συνυφασμένη με την αυτογένεση και την αφθαρσία του. Η αιωνιότητα του Σύμπαντος προκύπτει από το ότι είναι αγέννητο.
Β) Οι απόψεις του για την ύλη και την ενέργεια. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι αρχή των όντων δεν είναι το μηδέν. Κάθε είδος γίνεται από ένα άλλο είδος και η κάθε ύλη γίνεται από μια άλλη ύλη. Διάφορες είναι η απόψεις του πάνω στο θέμα.
Γ) Οι απόψεις του στην Μηχανική. Οι αρχές που χρησιμοποιούνται και μέχρι σήμερα, της δυναμικής και της στατικής αναπτύχθηκαν από τον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης ήταν ο πρώτος που επινόησε τον διανυσματικό χαρακτήρα των δυνάμεων στα «Μηχανικά» του.
Επίσης διάφορες είναι και οι παραδοχές και επινοήσεις του Αριστοτέλη πάνω στην Μηχανική, όπως:
1) Κάθε σώμα που κινείται δέχεται δράση από το σώμα πάνω στο οποίο δρα.
2) Κάθε αίτιο παράγει κίνηση.
3) Βρήκε τον κανόνα του παραλληλογράμμου πάνω στον οποίο στηρίζεται η στατική.
4) Έδωσε την Αρχή των μοχλών.
5) Εισήγαγε την έννοια του έργου μιας δύναμης.
Δ) Απόψεις περί της οπτικής των σωμάτων.
Ε) Πεποιθήσεις για την Ακουστική.
ΣΤ) Απόψεις για την Θερμότητα.
Ζ) Απόψεις για τον χρόνο.
Ο Αριστοτέλης και η Μετεωρολογία
Το έργο του Αριστοτέλη «Μετεωρολογικά» αποτελείται από 4 βιβλία και είναι το πρώτο πλήρες εγχειρίδιο Μετεωρολογίας που επέζησε. Στο σύνολο βιβλίων με τον τίτλο «Μετεωρολογικά» ο Αριστοτέλης συγκεντρώνει όλη την μετεωρολογική γνώση της εποχής του αλλά και συμπληρώνει τυχόν κενά και την επεκτείνει με θεωρίες δικές του και των μαθητών του. Ως τον 17ο αιώνα τα «Μετεωρολογικά» του Αριστοτέλη αποτελούσαν το βασικό βιβλίο εκμάθησης της επιστήμης της Μετεωρολογίας στις χώρες της Λατινικής Ευρώπης. Ωστόσο, το πόνημα αυτό του Αριστοτέλη δεν είναι αμιγώς μετεωρολογικό. Περιέχει στοιχεία αστρονομίας, γεωγραφίας, γεωμετρίας, φυσικής, χημείας, οπτικής, γεωλογίας, σεισμολογίας και ηφαιστειολογίας. Βασικό, όμως, αντικείμενο μελέτης αποτελεί η ερμηνεία των καιρικών φαινομένων. Ο Αριστοτέλης δουλεύει σχεδόν με όλα τα μετεωρολογικά φαινόμενα και στοιχεία. Τέλος, πολλοί μεταγενέστεροι συγγραφείς αναφέρονται στις μετεωρολογικές απόψεις του Αριστοτέλη.
Ο Αριστοτέλης και οι υπόλοιπες επιστήμες
Ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με διάφορες άλλες επιστήμες στις οποίες έδωσε μορφή και μερικές τις ίδρυσε κιόλας. Ο Αριστοτέλης είχε διάφορες απόψεις που αφορούσαν την φυτολογία και την ορυκτολογία. Τέλος, ήταν αυτός που ίδρυσε την επιστήμη της ζωολογίας κατατάσσοντας τα ζώα σε διάφορα είδη και ομάδες.
Η βιβλιοθήκη του Αριστοτέλη
Ο Αριστοτέλης άφησε μέσω της διαθήκης του τη βιβλιοθήκη του με τα πολύτιμα βιβλία και χειρόγραφά του στον επίσης πολυμαθέστατο μαθητή του Θεόφραστο. Ο Θεόφραστος και αυτός με την σειρά του τα άφησε στον μαθητή του Νηλέα. Οι κληρονόμοι του Νηλέα, χωρίς να αναλογιστούν την αξία αυτής της συλλογής, μετέφεραν τα βιβλία σε υπόγεια αποθήκη στην πόλη Σκήψη. Σύμφωνα με μαρτυρίες του Στράβωνα, πολλά από τα χειρόγραφα αυτά καταστράφηκαν από την υγρασία και τον σκόρο τον βιβλίων. Τα χειρόγραφα και την σπουδαία αυτή βιβλιοθήκη αγόρασε αρκετά χρόνια αργότερα ο εύπορος περιπατητικός φιλόσοφος και συλλέκτης σπάνιων χειρόγραφων Απελλικών. Μετά, όλα αυτά ήρθαν στην κατοχή του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα, ο οποίος τα μετέφερε στη Ρώμη το 85 π.Χ. Στη Ρώμη τα ταξινόμησε ο γραμματικός Τυραννίων. Μερικά χρόνια αργότερα ο περιπατητικός φιλόσοφος Ανδρόνικος ο Ρόδιος εξέδωσε, σχολίασε και ερμήνευσε πολλά από τα έργα του Αριστοτέλη.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτό το άρθρο
1) Αριστοτέλης – Βικιπαίδεια (wikipedia.org)
2) ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΠΑΝΔΑΓΟΥ, Οι φυσικοί Επιστήμονες της Αρχαίας Ελλάδος, 3η Έκδοση, εκδόσεις «αίθρα», Σελ. 120-134
3) ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΠΑΝΔΑΓΟΥ, Η ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις «αίθρα» 2007, Σελ. 44-45
4) ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΠΑΝΔΑΓΟΥ, Τα Μαθηματικά των Αρχαίων Ελλήνων, Β’ ΕΚΔΟΣΗ ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΗ, εκδόσεις «Αίθρα», Σελ. 157-171
5) ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΣΠΑΝΔΑΓΟΥ-ΡΟΥΛΑΣ ΣΠΑΝΔΑΓΟΥ-ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ ΤΡΑΥΛΟΥ, Οι Μαθηματικοί της Αρχαίας Ελλάδος, 3η έκδοση βελτιωμένη, εκδόσεις «Αίθρα», Σελ. 129-133
Δείτε το παρακάτω βίντεο το σχετικό με τον Αριστοτέλη.
