Νέα επίσκεψη στο ζωϊκό βασίλειο πραγματοποίησαν ο Γιώργος Λάνθιμος και το συγγραφικό του alter ego, Ευθύμης Φιλίππου, αυτή τη φορά με ελάφι αντί για αστακό στον τίτλο της ταινίας τους. Μα κάπου εδώ τελειώνει ο αστεϊσμός από την πλευρά της αρθογράφου για μια δουλειά που, αν και ενσωματώνει δόσεις μαύρου χιούμορ (δεύτερη φύση του καλλιτεχνικού διδύμου), αξίζει μιας σοβαρής προσέγγισης ή, τουλάχιστον, μια ενδιάμεσης ανάλυσης μακριά από τις πολωμένες ατάκες που χρησιμοποιούνται συνήθως για να βάλουν ταμπέλες σε σκηνοθέτες σαν τον Λάνθιμο. Ο «Θάνατος του Ιερού Ελαφιού» (Βραβείο Σεναρίου στο Φεστιβάλ Καννών) είναι ένα ενδιαφέρον βήμα μπροστά για τον δημιουργό που παράλληλα μένει πιστός στα χαρακτηριστικά του μέχρι σήμερα στοιχεία, θεματικά και τεχνικά.
Σαν σε τραμπάλα με περισσότερες από δύο θέσεις που ‘χει συγχρονιστεί σ’ έναν χορό πιο οργανωμένο από εκείνον της παιδικής χαράς, η ταινία είναι ένα σουρεαλιστικό δράμα με πυρήνα αρχαίας τραγωδίας, που φλερτάρει με την κωμωδία το απόγευμα και κοιμάται τη νύχτα με το θρίλερ. Στη συνάντηση αυτή των ειδών, πρώτο πιόνι είναι ο επιτυχημένος καρδιοχειρουργός Steven Murphy (Colin Farrell) που φαίνεται να έχει αναπτύξει μια ιδιόρρυθμη σχέση με τον δεκαεξάχρονο -και κομματάκι προβληματικό- Martin (Barry Keoghan). Συναντιούνται κρυφά, του αγοράζει δώρα, τον βοηθάει να διαχειριστεί τον πρόωρο θάνατο του πατέρα του.
Σε οποιοδήποτε «κανονικό» περιβάλλον αυτές οι σκηνές θα έμοιαζαν να καμουφλάρουν κάτι σκοτεινό και «λάθος» και αυτό συμβαίνει, πράγματι, στο σύμπαν της ταινίας, παρ’ όλο που το αντίθετο (η αποδοχή του περίεργου ως νορμάλ) δε θα εντυπωσίαζε καθόλου, δεδομένου του ονόματος που κοσμεί τη σκηνοθετική καρέκλα. Η τελευταία τάση βεβαίως δεν απουσιάζει γενικότερα, με τη γυναίκα του Steven, Anna (Nicole Kidman), να τον διεγείρει σεξουαλικά ποζάροντας σε «Γενική Αναισθησία», την πρώτη περίοδο της κόρης του, Kim (Raffey Cassidy), να γίνεται εναρκτήριο θέμα συζήτησης σε κοσμικές εκδηλώσεις και το γενικότερο ύφος του διαλόγου να είναι αποστασιοποιημένο και βεβιασμένο σαν να διαβάζεται από άπειρα παιδιά-ηθοποιούς που ανυπομονούν να προφέρουν σωστά την ατάκα τους, χωρίς να «ακούν» πραγματικά τον συμπρωταγωνιστή τους.
Από την άλλη, μια ανοιχτή καρδιά χτυπά αγωνιωδώς στο χειρουργικό τραπέζι στο πρώτο πλάνο του Ιερού Ελαφιού και άλλες τόσες μέσα στο κινηματογράφο ταράζονται κάθε φορά που νότες κλασσικής μουσικής (Bach, Schubert, Ligeti) αναπαράγονται σε πλήρη ένταση. Σε συνδυασμό με τις εκφράσεις του αγοριού που μασκαρεύουν με παιδική αθωότητα μια υπολογισμένη και επικίνδυνη δύναμη, τα οπτικοακουστικά αυτά στοιχεία προμηνύουν το τρομακτικό δίλημμα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο Murphy. Όπως οι καλλιτεχνικές επιρροές δε μένουν κρυφές, με το αποτέλεσμα να έχει εμφανή «κιουμπρικικά» στοιχεία, έτσι και η θεμελιώδης θεματική αναφορά στην Ιφιγένεια και την αρχαία τραγωδία γενικότερα είναι ξεκάθαρη. «Είναι μια μεταφορά. Είναι συμβολικό» εξηγεί ο Martin στον Steven, κι ο Λάνθιμος στους θεατές, με τόνο σίγουρο και λίγο ειρωνικό, σαν να σου σου υπενθυμίζει αυτό που ήδη ξέρεις και για το οποίο δε μπορείς να κάνεις τίποτα, παρά μόνο να το δεχθείς όπως είναι, μακριά από τη σφαίρα του ρεαλιστικού.
Ο νατουραλισμός φαίνεται να είναι το τελευταίο πράγμα που ενδιαφέρει τον σκηνοθέτη, που επιλέγει ξανά να τοποθετήσει τους ήρωες του σ’ έναν δικό του καμβά, όπου δε ζουν ακριβώς αλλά υπάρχουν για να εξυπηρετήσουν έναν προδιαγεγραμμένο σκοπό. Πρόκειται για τη δεύτερη συνεργασία του με τον Colin Farrell ο οποίος, όπως και στον «Αστακό», δίνει με μαεστρία πνοή σε μια σειρά από δυσάρεστες κοινωνικές πραγματικότητες· από την αναζήτηση της αγάπης σ’ έναν κόσμο που δεν την ευνοεί, μέχρι την άκρατη ευθυνοφοβία και την υποκρισία, αλλά και τον κεραυνοβόλο κρότο του συναισθήματος, όταν αυτό σκάει πάνω στο «βολεμμένο» και το ορθολογιστικό. Εξαιρετικός λοιπόν ο Farrell, αλλά ακόμη πιο εντυπωσιακή η Nicole Kidman. Θα ήταν πρέπον να της έβγαζε κάποιος το καπέλο, αν φορούσε, γιατί ξεχνάω πόσο ευέλικτη έχει υπάρξει στους ρόλους της μα εκείνη έρχεται πάντα να το υπενθυμίσει, από το «Dogville» στο «Rabbit Hole», τώρα στο «Ελάφι» (τυχαία διάλεξα πάλι ονόματα με ζώα, ή κόλλησε κι ο Λάνθιμος υπερφυσικές δυνάμεις;) και μετά ποιος ξέρει που.
Συνοπτικά και πιο συγκεντρωμένα, η πλοκή του Ιερού Ελαφιού είναι ολίγον προφανής, με τα βασικά νοήματα να βρίσκονται ακριβώς κάτω από την επιφάνεια. Σεναριακά ίσως ο «Αστακός» να ήταν πιο πρωτότυπος, όμως στη χρήση της φόρμας ο Λάνθιμος έκανε νέα μικρά άλματα, μεταδίδοντας ένα επιθετικό, άρρωστο κλίμα χωρίς την ανάγκη ενός εμφανώς δυστοπικού σκηνικού. Ο κόσμος όπου «σκοτώνεται» το Ιερό Ελάφι είναι ο απλός, καθημερινός κόσμος του σήμερα, οικογενειακός, επαγγελματικός και προσωπικός. Και, προπαντός, (δε φημίζεται ο Γιώργος για την αισιοδοξία του) ανεπανόρθωτα χαλασμένος.
