Η Αρχή της Πρόληψης ή Αρχή της Προστασίας του Περιβάλλοντος αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις αρχές του Δικαίου του Περιβάλλοντος, δίνοντας έμφαση στην πρόληψη – έγκαιρη διαπίστωση και περιστολή κινδύνων, σε αντιδιαστολή με την σε δεύτερο χρόνο διαχείριση της οποιασδήποτε προκύψασας στο περιβάλλον βλάβης.
Η Αρχή της Πρόληψης
Η Αρχή της Πρόληψης αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις αρχές του Δικαίου του Περιβάλλοντος. Από το Σύνταγμα του 1975 κιόλας (ΣτΕ Ολ 811/1977) υπήρχε ρητή μνεία περί λήψεως προληπτικών μέτρων για τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος. Το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της Χώρας μας ήδη από το 1977 εκδίδει αποφάσεις ερμηνεύοντας το άρθρο 24 του Συντάγματος.
Το άρθρο 24
Το άρθρο 24 του (κατόπιν και της αναθεώρησης του 2001, όπου στην παράγραφο 1 αυτού προστέθηκε ρητή διατύπωση περί «δικαιώματος» στο περιβάλλον) έχει το εξής περιεχόμενο: «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Νόμος ορίζει τα σχετικά με την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την Εθνική Οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον».
Με το άρθρο αυτό αποκρυσταλλώνεται η υποχρέωση της Πολιτείας για προστασία του φυσικού (και πολιτιστικού – 24§6 Σ) περιβάλλοντος, λαμβάνοντας ιδιαίτερα προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα.
Εν τοις πράγμασι, η αρχή της πρόληψης εφαρμόζεται και συναρτάται νομολογιακά στην Ελλάδα με τον θεσμό της διοικητικής αδειοδότησης και ειδικότερα την έγκριση περιβαλλοντικών όρων και την μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
Όσον αφορά την έγκριση περιβαλλοντικών όρων, η διαδικασία αυτή, όπως προελέχθη, αποτελεί προστάδιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων (συμπεριλαμβανομένης της ρύθμισης αυθαιρέτων σε συνάρτηση με δημιουργία περιβαλλοντικού ισοζυγίου) κατά την οποία ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να προσκομίσει τον απαραίτητο φάκελο με τα δικαιολογητικά και τις απαιτούμενες ανά περίπτωση γνωμοδοτήσεις των αρμοδίων τμημάτων Διοίκησης στην κατά τόπον αρμόδια Διεύθυνση Περιβάλλοντος και χωρικού Σχεδιασμού, λαμβάνοντας υπόψη κάθε παράμετρο και μέριμνα, σύμφωνα με τον Ν. 4014/2011 (ΦΕΚ 209/Α/11.09.2011), ο οποίος έχει τροποποιήσει το άρθρο 4 του Ν. 1650/1986 (ΦΕΚ 160/Α/16.10.1986). Αντίστοιχα, ως μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων νοείται η σύνταξη μιας μελέτης, εντός της οποίας σημειώνεται αναλυτική παρουσίαση του εκάστοτε σχεδίου/προγράμματος, συμπεριλαμβανομένων όλων των απαραίτητων στοιχείων και σταθμίσεων, προς επίρρωση και για την υποστήριξη της έγκρισης ενός σχεδίου και έκδοσης απόφασης – αδειοδότησης, με την τελευταία να οφείλει να λαμβάνει υπόψη όλο το περιεχόμενο των σχετικών διαβουλεύσεων που διεξήχθησαν. Η Διοίκηση οφείλει να συμμερίζεται και να εφαρμόζει την αρχή της πρόληψης, προϋπόθεση που, όπως προελέχθη, εξετάζεται από το εκάστοτε αρμόδιο Δικαστήριο.
Τι συμβαίνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο;
Σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο η αρχή της πρόληψης διαπλάστηκε και αποτυπώθηκε αρχικά νομολογιακά (σιωπηρώς μέσω της εφαρμογής της αρχής της αναλογικότητας ), ενώ πλέον ρητώς θεμελιώνεται στο άρθρο 191 της ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 174 ΣΕΚ), το οποίο έχει ως εξής:
«1. Η πολιτική της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος συμβάλλει στην επιδίωξη των ακόλουθων στόχων:
— τη διατήρηση, προστασία και βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος,
— την προστασία της υγείας του ανθρώπου,
— τη συνετή και ορθολογική χρησιμοποίηση των φυσικών πόρων,
— την προώθηση, σε διεθνές επίπεδο, μέτρων για την αντιμετώπιση των περιφερειακών ή παγκόσμιων περιβαλλοντικών προβλημάτων, και ιδίως την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος.
2. Η πολιτική της Ένωσης στον τομέα του περιβάλλοντος αποβλέπει σε υψηλό επίπεδο προστασίας και λαμβάνει υπόψη την ποικιλομορφία των καταστάσεων στις διάφορες περιοχές της Ένωσης. Στηρίζεται στις αρχές της προφύλαξης και της προληπτικής δράσης, της επανόρθωσης των καταστροφών του περιβάλλοντος, κατά προτεραιότητα στην πηγή, καθώς και στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει». Στο πλαίσιο αυτό, τα μέτρα εναρμόνισης που ανταποκρίνονται σε ανάγκες προστασίας του περιβάλλοντος περιλαμβάνουν, όπου ενδείκνυται, ρήτρα διασφάλισης που εξουσιοδοτεί τα κράτη μέλη να λαμβάνουν, για μη οικονομικούς περιβαλλοντικούς λόγους, προσωρινά μέτρα υποκείμενα σε διαδικασία ελέγχου της Ένωσης.
3. Κατά την εκπόνηση της πολιτικής της στον τομέα του περιβάλλοντος, η Ένωση λαμβάνει υπόψη:
— τα διαθέσιμα επιστημονικά και τεχνικά δεδομένα,
— τις συνθήκες του περιβάλλοντος στις διάφορες περιοχές της Ένωσης,
— τα πλεονεκτήματα και τις επιβαρύνσεις που μπορούν να προκύψουν από τη δράση ή την απουσία δράσης,
— την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη της Ένωσης στο σύνολό της και την ισόρροπη ανάπτυξη των περιοχών της.
4. Στο πλαίσιο των αντίστοιχων αρμοδιοτήτων τους, η Ένωση και τα κράτη μέλη συνεργάζονται με τις τρίτες χώρες και τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς. Ο τρόπος της συνεργασίας της Ένωσης μπορεί να αποτελεί αντικείμενο συμφωνιών μεταξύ της Ένωσης και των ενδιαφερομένων τρίτων μερών.
Το προηγούμενο εδάφιο δεν θίγει την αρμοδιότητα των κρατών μελών να διαπραγματεύονται στα πλαίσια διεθνών οργανισμών και να συνάπτουν διεθνείς συμφωνίες».
Βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε για το άρθρο:
- Jans H. Jan & Vedder H.B. Hans, European Environmental Law, 3rd Edition, Europa Law Publishing, 2008, σελ. 40-42
- Κουτούπα – Ρεγκάκου Ευαγγελία, Δίκαιο του Περιβάλλοντος, Γ΄ Έκδοση Επαυξημένη, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2008, σελ. 46-47
- Σιούτη Γλυκερία, Εγχειρίδιο Δικαίου Περιβάλλοντος, Γ΄ Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2018, σελ.53
- Σκούρης Βασίλειος – Τάχος Αναστάσιος, Ειδικό Διοικητικό Δίκαιο – Τεύχος 5ο: Τάχος Αναστάσιος, Δίκαιο Προστασίας του Περιβάλλοντος, Έκτη Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα – Θεσσαλονίκη, 2006, σελ. 101
- Παπαγεωργίου Μιχαήλ, Η Προστασία του Περιβάλλοντος και η Οικονομική Ελευθερία Από τη σύγκρουση συμφερόντων στη Βιώσιμη Ανάπτυξη, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2022, σελ. 212 επ.
