Όλοι μας έχουμε ακούσει – λιγότερο ή περισσότερο – για τη ρητορική στην Εκπαίδευση, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Στα ελληνικά δεδομένα και σε διοργανώσεις αγώνων λόγου στην ελληνική γλώσσα, η ρητορική αφορά, συνήθως, σχολικούς αγώνες επιχειρηματολογίας και αγωνίσματα όπως αυτά του αυθόρμητου λόγου, του προτρεπτικού λόγου και του διττού λόγου.
Στην πρώτη περίπτωση, δίνεται ως αφόρμηση στο διαγωνιζόμενο μια παροιμία, ένα γνωμικό ή μία λέξη ή έννοια και αυτός καλείται εντός τριών λεπτών να την επεξεργαστεί και να προβεί σε πολύπτυχη πραγμάτευσή της, εντός τριών λεπτών. Στον προτρεπτικό λόγο, δίνεται συνήθως, ένα φιλοσοφικό, κοινωνικό ή ηθικό θέμα και οι διαγωνιζόμενοι καλούνται να εκφράσουν τη θέση τους, επιλέγοντας αν θα επιχειρηματολογήσουν υπέρ ή κατά του εν λόγω ζητήματος (π.χ. στο ζήτημα της κλωνοποίησης ή της χρήσης καμερών στα σχολεία). Στον διττό λόγο τέλος, συνήθως υπάρχουν τριμελείς ομάδες που επιχειρηματολογούν σχετικά με ένα θέμα, είτε υπέρ είτε κατά, όπως τους ανατεθεί. Δηλαδή, εδώ εκ προοιμίου, καλούνται να υποστηρίξουν και θέσεις με τις οποίες δύναται και οι ίδιοι να διαφωνούν και δεν έχουν περιθώριο επιλογής στην υποστήριξη ή μη της άποψης, όπως διατυπώνεται στο θέμα (πχ. στο θέμα: Η χρήση καμερών στο σχολείο δεν πρέπει να πραγματοποιείται). Ωστόσο παρά τα θετικά, που αναμφίβολα έχουν οι αγώνες αυτοί, οι οποίοι τείνουν ευτυχώς ολοένα να αυξάνονται, εντούτοις η ρητορική στην εκπαίδευση τείνει να αποτελεί περισσότερο δημιουργική δραστηριότητα και όχι εκπαιδευτική πρακτική.
Πάμε να δούμε λοιπόν, πώς μπορεί και, κυρίως, γιατί πρέπει να αποτελεί εκπαιδευτική πρακτική. Σκόπιμο είναι να διευκρινιστεί, εξ’ αρχής, ότι δεν προτείνεται η ρητορική να αποτελέσει αντικείμενο διδασκαλίας καθεαυτό, αλλά τρόπος εναλλακτικής διδασκαλίας, ιδίως των φιλολογικών μαθημάτων.
Αρχικά, η ρητορική είναι πολύ εύκολο να αξιοποιηθεί στο μάθημα της Έκθεσης. Ειδικά στο γυμνάσιο, αλλά και τις δύο τάξεις του λυκείου, αντί να προτιμάται η στείρα απομνημόνευση επιχειρημάτων για το εκάστοτε θέμα, μπορούν, κάλλιστα, οι μαθητές να συζητούν ένα θέμα, είτε υπέρ είτε κατά διατυπώνοντας τις θέσεις τους. Δηλαδή, μπορεί – ακόμη και παραλλάσσοντας την παιδαγωγική μέθοδο της «συζήτησης γυάλας», στην οποία έξι μαθητές της τάξης, οι οποίοι θα εναλλάσσονται, θα συζητούν για ένα θέμα, επιχειρηματολογώντας υπέρ ή κατά. Η συμμετοχή θα είναι εθελοντική και θα συμμετέχουν ισάξια οι μαθητές και οι μαθήτριες που επιθυμούν. Το ίδιο, φυσικά, μπορεί να γίνει και για τη διδασκαλία της Ιστορίας, με τον εκπαιδευτικό, ίσως, παρόντα εντός της γυάλας.
Αντίστοιχα, η ρητορική μπορεί να αξιοποιηθεί και στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών. Έστω ότι κάποιος καλείται να διδάξει ένα κείμενο για την αρχαία ελληνική δημοκρατία. Αυτό μπορεί να γίνει όχι με απλή παράθεση πληροφοριών μόνο, μετάφραση και γραμματοσυντακτική ανάλυση αλλά, κυρίως, με συζήτηση ρητορικού χαρακτήρα για τη δημοκρατία τότε και τώρα, υπό το πρίσμα μιας συγκριτικής επισκόπησης, που ενδεχομένως θα θυμίζει προτρεπτικό λόγο. Για να δηλωθούν δε, και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και οι επί μέρους διαφοροποιήσεις, οι μαθητές μπορούν να πάρουν και θέση για το ποιο είδος προτιμούν, εκφράζοντας θέσεις υπέρ ή κατά.
Γιατί όμως είναι αναγκαίο, η ρητορική να αποτελέσει διδακτικό τρόπο και τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας; Επειδή ακριβώς, προτίστως, όλοι πρέπει να έχουν επαφή με αυτή και όχι μονό τα μέλη των σχολικών ρητορικών ομίλων. Και βέβαια, ακόμη, λόγω του γεγονότος ότι συνιστά έναν τρόπο με τον οποίο μπορούν τω όντι να εκφράζονται δημοκρατικά όλες οι απόψεις και, κυρίως, γιατί έτσι μιλούμε για ενεργή μάθηση. Οι μαθητές και οι μαθήτριες αντί να απομνημονεύουν πληροφορίες για τη Γαλλική Επανάσταση, ή επιχειρήματα για την ευθύνη του επιστήμονα, συζητώντας οι ίδιοι για αυτά, τα συνειδητοποιούν και τα αντιλαμβάνονται ποιοτικότερα και σε μεγαλύτερο βαθμό. Δίνεται, δηλαδή, και η δυνατότητα να ακουστεί η ίδια η φωνή των μαθητών και των μαθητριών, όχι απλά η παράθεση «προκάτ» απομνημονευμένων ιδεών εν είδει θεσφάτων.
Αλλά πέραν αυτού, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το η ρητορική βρίσκεται μέσα στον ίδιο μας τον προφορικό και γραπτό λόγο, καθώς επιχειρηματολογούμε καθημερινά και διαρκώς για να πείσουμε για τις όποιες θέσεις μας. Όλος μας ο καθημερινός και δημόσιος λόγος διέπεται και αποτελείται από επιχειρήματα; Πώς χωρίς τη ρητορική ως τρόπο και μέσο διδασκαλίας θα μπορούν οι μαθητές και οι μαθήτριες ως αυριανοί πολίτες να ξεχωρίζουν το κατά πόσο ένα επιχείρημα ευσταθεί ή όχι, αν τίθεται επί ρεαλιστικής βάσης, ή είναι υποθετικό; Πώς θα μαθαίνουν να αξιολογούν ρητορικά σφάλματα, όπως τα επιχειρήματα της ολισθηρής πλαγιάς, το επιχείρημα του αχυρανθρώπου και άλλα αντίστοιχα ρητορικά τεχνάσματα που απαντώνται κατά κόρον στον σύγχρονο πολιτικό, δημοσιογραφικό και όχι μόνο λόγο; Βλέπουμε, λοιπόν, πως η εφαρμογή και ενσωμάτωση της ρητορικής όχι απλά στην εκπαίδευση, αλλά στην ίδια την εκπαιδευτική διαδικασία συνιστά αναγκαιότητα. Αναγκαιότητα που δύναται να φέρει την αλλαγή ακόμη και σε ένα κατά τα άλλα εξετασιοκεντρικό και βαθμοθηρικό σχολείο.
Πηγές:
«Η ρητορική να μπει στην εκπαίδευση». Ανακτήθηκε από http://www.kathimerini.gr/991059/article/epikairothta/ellada/h-rhtorikh-na-mpei-sthn-ekpaideysh (Τελευταία πρόσβαση 14/06/20)
Κικέρων και Ρητορική. Ανακτήθηκε από https://maxmag.gr/politismos/kikeron-kai-ritoriki/ (Τελευταία πρόσβαση 14/06/20)
