Ενώ η πιο κοινή σημασία της λέξης «Βλάχος», στη νεοελληνική γλώσσα, είναι συνυφασμένη με αυτή του κτηνοτρόφου, του ανθρώπου του βουνού, και κατ΄επέκταση του αγροίκου, η πραγματική σημασία της λέξης είναι ο δίγλωσσος ‘Ελληνας της Θεσσαλίας, Ηπείρου, Μακεδονίας και της διασποράς. Η ετυμολογία της λέξης παρουσιάζει ποικίλες εκφάνσεις προέλευσης με επικρατέστερες τη λέξη «Valah» μέσω της εκλατινισμένης γαλατικής φυλής «Volcae» ή την συνένωση των λέξεων «valles»(= κοιλάδες) και «aqua»(=νερό) δείγμα ενασχόλησης των Βλάχων με την κτηνοτροφία.
Βλάχικη γλώσσα και διάλεκτοι
Η βλάχικη γλώσσα, όπως και κάθε άλλη γλώσσα, εκφράζει τη ζωή και τις εμπειρίες των κατοίκων και, συνεπώς, τον πολιτισμό του λαού. Η βλάχικη γλώσσα είναι αποκλειστικά και μόνο προφορική και οι Έλληνες βλάχοι διαφέρουν, μόνο, στο ότι είναι δίγλωσσοι. Η βλάχικη γλώσσα παρά τη μακρόχρονη εμφάνιση της, ήδη από το 529 π.Χ., παρέμεινε προφορική, καθότι βοηθητική. Η ελληνική διατήρησε τον κυρίαρχο ρόλο της και στα προφορικά και στα γραπτά.
Η βλάχικη γλώσσα ήταν αυτό που θα λέγαμε «οικογενειακή». Η χρήση της ήταν, κυρίως, για τη συνεννόηση μεταξύ βλάχικων κοινωνιών. Οι θρύλοι, τα παραμύθια, τα νανουρίσματα, τα τραγούδια και τα μοιρολόγια σχετίζονται με τον προφορικό λόγο και αυτά περνούσαν από γενιά σε γενιά, από στόμα σε στόμα. Ένα στοιχείο που πρέπει να αναφερθεί είναι ότι και η βλάχικη γλώσσα παρουσιάζει τις διαφοροποιήσεις της με τις «διαλέκτους», όπως θα λέγαμε γλωσσολογικά. Παραλλαγές τραγουδιών, το λεξιλόγιο και τα παραμύθια διέφεραν από περιοχή σε περιοχή.
Χωρίς να είμαστε ειδικοί, θα τολμούσαμε να πούμε ότι τα «βλάχικα/αρμάνικα», ή βλάχικη γλώσσα, είναι μια μη ομογενοποιημένη, μη κωδικοποιημένη προφορική γλώσσα με πολλά ιδιώματα. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να μιλάμε για μια κοινή, επίσημη βλάχικη γλώσσα, όπως έχουμε, για παράδειγμα, την κοινή ελληνική γλώσσα, που οι Έλληνες χρησιμοποιούμε σήμερα. Έχει βέβαια «αδελφική» σχέση με τη ρουμανική, ενώ δεν είναι διάλεκτός της και οι δυο γλώσσες αυτές έχουν την ίδια «γιαγιά», την λατινική. Ωστόσο, αυτό που θεωρούμε σωστό, ασφαλώς και δεν βρίσκεται στη σφαίρα του απόλυτου και είναι προσωπική άποψη.
Ομοιότητες και διαφορές
Αν και τα Βλάχικα (-βλάχικη γλώσσα) παρουσιάζουν εντυπωσιακή ομοιότητα με τα Ρουμάνικα, όσον αφορά τις κλίσεις των ουσιαστικών και των ρημάτων, αν και χρησιμοποιούν κάποιες λέξεις με τον ίδιο τρόπο, έχουν τόσες διαφορές όσο ένας βλαχόφωνος με έναν ρουμανόφωνο λαό, με αποτέλεσμα να μην κατανοούνται. Πολλοί ερευνητές συγκλίνουν, μάλιστα, στην άποψη ότι τα βλάχικα μοιάζουν περισσότερο με τα λατινικά παρά με τα ρουμάνικα.
Η αλήθεια, όπως δείχνουν τα πράγματα, φαίνεται να είναι η εξής: Ερχόμενοι, οι Ρωμαίοι ως κατακτητές στη Βαλκανική, επιβάλλουν τη λατινική, εξαφανίζοντας την Ιλλυρική και την Θρακική γλώσσα και συρρικνώνοντας την ελληνική για επτά αιώνες (δεν την εξαφανίζουν). Μετά, όμως, την εισβολή των σλαβικών φυλών (5ος– 6ος αι.), την αντοχή της ελληνικής γλώσσας στο Βυζάντιο, η λατινική συρρικνώνεται και διασώζεται η περιοχή της σημερινής Ρουμανίας, τις Δαλματικές ακτές και μερικές νησίδες της με τους γνωστούς Βλάχους, Ιστρορουμάνους και Με(ο)γλενίτες.
Έλληνες που έχουν διδαχθεί λατινογενείς γλώσσες όπως γαλλικά, ιταλικά ή ισπανικά βρίσκουν αρκετές ομοιότητες γραμματικά και φωνολογικά και θεωρούν τα βλάχικα μια σχετικά εύκολη γλώσσα. Για παράδειγμα, οι ομιλητές της βλάχικης γλώσσας με τη φράση «τσι φάτσι;»(=τι κάνεις;) αναγνωρίζουν λήμματα όπως τσι=que,che,que, και φάτσι=fais,fai,haces).
Το πρόβλημα και η ανησυχία στις μέρες μας είναι πως λόγω της μετανάστευσης, ήδη από το κύμα του 1960, σε Γερμανία, Αυστραλία οι Βλάχοι ομιλητές τείνουν να λιγοστεύουν. Οι νέες γενιές δεν είναι γνώστες τις βλάχικης γλώσσας. Προβλέπεται ότι σε μερικά χρόνια η βλάχικη γλώσσα θα μετατραπεί σε νεκρή γλώσσα και, δυστυχώς, δεν θα μείνει καν στην ιστορία λόγω της απουσίας γραπτών κειμένων και γραμματείας.
Πηγές:
www.vlahoi.net/vlahiki-glossa/ta-vlahika-armanika
Μπούζα- Γιάννη Χ. (2002). “Βλάχικη Ζωή και Γλώσσα”. Ευρωπαϊκή Έκφραση
“Ρίζες Ελλήνων”/ Βλάχοι . Πήγασος
