Αποκαθήλωση, μια συγκλονιστική στιγμή στη τέχνη
Στη χριστιανική λειτουργική ο όρος Αποκαθήλωση χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη στιγμή της κατάβασης του Ιησού Χριστού από τον Σταυρό προκειμένου να ενταφιαστεί. Η αναπαράσταση της δραματικής αυτής στιγμής λαμβάνει χώρα τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί.
Η απεικόνιση αυτής της σκηνής από το Θείο Πάθος υπήρξε ιδιαίτερα αγαπητό θέμα στη βυζαντινή αγιογραφία ήδη από τον 9ο αιώνα. Στη δυτική τέχνη το θέμα εμφανίστηκε αργότερα. Οι καλλιτέχνες της Εσπερίας δεν περιορίστηκαν στις δύο διαστάσεις προκειμένου να απεικονίσουν το Θείο Πάθος. Η λεγόμενη pietà αποδόθηκε και μέσω γλυπτών έργων, διαφόρων υλικών.
Η Αποκαθήλωση στη βυζαντινή τέχνη
Αν και η έμπνευση είναι κοινή, η απεικόνιση του συγκεκριμένου θέματος διαφέρει πολύ μεταξύ βυζαντινής και δυτικής τέχνης. Ο συνηθέστερος βυζαντινός εικονογραφικός τύπος αφορά μια πολυπρόσωπη σύνθεση. Στη μέση της εικόνας δεσπόζει η μορφή του νεκρού Κυρίου που μόλις έχει αποκαθηλωθεί. Δεξιά και αριστερά υπάρχουν δύο ομάδες προσώπων. Αριστερά εικονίζεται η Παναγία με τις μυροφόρες και δεξιά ο Ευαγγελιστής Ιωάννης μαζί με τον Ιωσήφ από την Αριμαθαία και το Νικόδημο.
Κάποιες φορές πάνω και κάτω από τις κεραίες του Σταυρού εικονίζονται άγγελοι. Είναι οι εκπρόσωποι των αγγελικών ταγμάτων που εκπλήσσονται βλέποντας τον Κύριο νεκρό.
Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης αναφέρει ότι κοντά στον Σταυρό ήταν 3 ή 4 γυναίκες, μαζί με τη Θεοτόκο. Η επιλογή των πολυπρόσωπων συνθέσεων έγινε για να τονιστεί η θλίψη και ο θρήνος που προκάλεσε η θέα του νεκρού σώματος του Ιησού.
Η Αποκαθήλωση στη δυτική τέχνη (Pietà)
Με τον όρο pietà είναι γνωστός ο εικονογραφικός τύπος της Αποκαθήλωσης στη δυτική τέχνη. Εικονίζεται η Παναγία να κρατά στην αγκαλιά της το νεκρό σώμα του Ιησού μετά την κατάβαση από τον Σταυρό. Σπάνια μπορεί η Παναγία να συνοδεύεται από τον Ευαγγελιστή Ιωάννη ή αγγέλους. Ο Σταυρός δεν εικονίζεται.
Η Pietà συγχέεται κάποιες φορές με τον εικονογραφικό τύπο γνωστό ως “Θρήνος”. Η διαφορά είναι κυρίως πως ο δεύτερος αποτελεί μια πολυπρόσωπη σύνθεση, ενώ η Pietà εστιάζει τη μορφή της θρηνούσας Παναγίας με τον Υιό στην αγκαλιά της. Επιπλέον ο “Θρήνος” είναι μια συγκεκριμένη βιβλική σκηνή, ενώ η Pietà έχει εξελιχθεί σε μια διαχρονική εικόνας της μάνας που θρηνεί το παιδί της.
Η Αποκαθήλωση φαίνεται να εμφανίστηκε για πρώτη φορά στη Γερμανία, στα τέλη του 13ου αιώνα. Έγινε, όμως, εξαιρετικά δημοφιλές θέμα και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες έδωσαν τη δική τους ματιά στη δραματική αυτή σκηνή.
Η πιο διάσημη Pietà
Το έργο του Μιχαήλ Άγγελου Pietà είναι ίσως η πλέον αναγνωρίσιμη απεικόνιση της Αποκαθήλωσης στη δυτική τέχνη. Πρόκειται για ένα μαρμάρινο γλυπτό που φιλοτέχνησε ο καλλιτέχνης σε ηλικία λίγο μεγαλύτερη από 20 χρονών. Είναι, επίσης, το μοναδικό υπογεγραμμένο έργο του καλλιτέχνη. Βρίσκεται στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, στο Βατικανό.
Η ζωή του Χριστού αποτέλεσε ένα προσφιλές θέμα κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης. Η Αποκαθήλωση ειδικότερα υπήρξε πολύ αγαπητό θέμα. Μάλιστα, μολονότι η θρησκευτική τέχνη άρχισε να περιορίζεται μετά τον 17ο αιώνα, η Pietà συνέχισε να αποτελεί ένα σημαντικό θέμα και κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα.
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2019, September 10). Pietà. Encyclopedia Britannica. Ανακτήθηκε από: www.britannica.com (τελευταία πρόσβαση: 12/04/2023)
Μποζώνη Α. (2020). Η Αποκαθήλωση, η συνταρακτική αυτή σκηνή έχει εμπνεύσει όσο λίγες ζωγράφους της Βυζαντινής τέχνης αλλά και της Αναγέννησης. Ανακτήθηκε από: www.elculture.gr (τελευταία πρόσβαση: 12/04/2023)
Αποκαθήλωση: Ερμηνεία της εικόνας (2021). Ανακτήθηκε από: www.ekklisiaonline.gr (τελευταία πρόσβαση: 12/04/2023)
