Η χειραψία είναι ένα άγγιγμα των χεριών που έρχεται από τα βάθη των αιώνων, την συναντάμε σε διαφορετικούς πολιτισμούς και έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα. Για αιώνες, η χειραψία ήταν μια κίνηση που υποδήλωνε τον χαιρετισμό μεταξύ δύο προσώπων, μία καλή και ειρηνική πρόθεση ή μία δεσμευτική σωματική επαφή για την επίτευξη μιας συμφωνίας μεταξύ των ανθρώπων.
Η ιστορία της χειραψίας
Η επικρατέστερη θεωρία για την προέλευση της χειραψίας είναι ότι ξεκίνησε από τους ανθρώπους των σπηλαίων ως χειρονομία ειρήνης. Οι προϊστορικοί μας πρόγονοι χρησιμοποιούσαν κατά κόρον τα χέρια τους και άφηναν τα αποτυπώματά τους σε τοίχους σπηλαίων προκειμένου να μεταδώσουν συγκεκριμένα μηνύματα.
Όμως, η χειραψία δεν είχε από την αρχή αυτόν τον χαρακτήρα, αλλά παλιότερα ήταν περισσότερο ένδειξη καχυποψίας. Προτείνοντας οι άγνωστοι το άδειο τους δεξί χέρι έδειχναν εμπράκτως ότι δεν μετέφεραν κάποιο όπλο κι επομένως δεν αποτελούσαν κίνδυνο για όποιον είχαν απέναντί τους. Ωστόσο, η πιο δημοφιλής θεωρία για την προέλευσή της είναι πως αποτελεί ένα σύμβολο καλής πίστης. Όταν δύο πρόσωπα έσφιγγαν τα χέρια, τότε αυτομάτως ο λόγος τους μεταμορφωνόταν σε υπόσχεση, σε ισχυρό δεσμό.
Μία από τις πρώτες απεικονίσεις χειραψίας μαρτυρείται από τον 9ο αιώνα π.Χ., όπου ο βασιλιάς της Ασσυρίας Σαλμανασέρ Γ΄ έδινε τα χέρια με τον Βαβυλώνιο βασιλιά Μαρντούκ Ζακίρ Σουμί Α΄ για να σφραγίσει μια συμμαχία.
Επίσης, αρχαιολογικά ευρήματα και αρχαία κείμενα επιβεβαιώνουν ότι η χειραψία γινόταν και στην αρχαία Ελλάδα από τον 5ο αιώνα π.Χ. Ο Όμηρος, για παράδειγμα, έκανε πολλές αναφορές στα κείμενά του για την χειραψία σχετίζοντάς τες με ικεσίες αλλά και ως επίδειξη εμπιστοσύνης, ενώ απεικονίζεται και στην τέχνη, τις τοιχογραφίες και τα αγάλματα: ο Γλαύκος και ο Διομήδης «τα χέρια πιάσαν κι έδωκαν βεβαίωσιν φιλίας» (Ιλιάδα, Ζ’ 232-233), πριν ανταλλάξουν τα όπλα τους.
Βέβαια, η χειραψία είναι αγαπημένο μοτίβο στους αρχαίους αμφορείς και στα διάφορα αγγεία, ταφόπλακες και πέτρινες πλάκες που σώζονται στα μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους. Στις επιτύμβιες στήλες συχνά υπήρχε η εικόνα ενός νεκρού που έσφιγγε τα χέρια με κάποιο μέλος της οικογένειάς του και συμβόλιζε είτε έναν τελευταίο χαιρετισμό στο αγαπημένο πρόσωπο που πέθανε, είτε τον αιώνιο δεσμό που υπάρχει μεταξύ ζωντανών και νεκρών. Έτσι, η χειραψία αυτή αποτελούσε την τελευταία πράξη της θλίψης που δημιουργεί ο θάνατος και ονομαζόταν «δεξίωση» (η λέξη δεξιός προέρχεται από το ρήμα δέχομαι ή δέομαι), επειδή ο καθένας έδινε το δεξί του χέρι για το ύστατο χαίρε.
Στην αρχαία Ρώμη, επίσης, η χειραψία γινόταν για να δείξει εμπιστοσύνη αλλά και φιλία. Τα χέρια που ενώνονταν για έναν κοινό σκοπό κοσμούσαν ακόμα και τα νομίσματα της αυτοκρατορίας. Οι Ρωμαίοι, μάλιστα, συνήθιζαν να πιάνουν τον πήχη του χεριού του άλλου για να διαπιστώσουν ότι δεν είχε κρυμμένο μαχαίρι στο μανίκι του.
Στη Μεσαιωνική Ευρώπη οι ιππότες έκαναν χειραψία και έσφιγγαν και κουνούσαν δυνατά ο ένας τα χέρια του άλλου για να σιγουρευτούν ότι δεν κρύβει κάποιο όπλο στην πανοπλία του.
Κατά την Αναγέννηση, η χειραψία καθιερώθηκε σταδιακά ως μορφή κοινωνικής αλληλεπίδρασης ανάμεσα σε φίλους, συνεργάτες και ισότιμα μέλη της κοινωνίας.
Τον 17ο αιώνα, πιστεύεται ότι οι Κουάκεροι (μέλη της «Θρησκευτικής Κοινωνίας των Φίλων», Χριστιανικής Ομολογίας η οποία εμφανίστηκε τον 17ο αιώνα στην Αγγλία με πρωτεργάτη τον περιπλανώμενο ιεροκήρυκα Γεώργιο Φοξ) αντιμετώπιζαν την κίνηση αυτή ως πιο σωστό χαιρετισμό από το να κάνουν υπόκλιση ή να βγάζουν το καπέλο τους. Η συνήθεια αυτή καθιερώθηκε τον 18ο αιώνα και, μάλιστα, κυκλοφορούσαν εγχειρίδια για τις σωστές τεχνικές χειραψίας. Μάλιστα, τότε άρχισαν να ξεχωρίζουν και συγκεκριμένα είδη χειραψίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η βικτωριανή χειραψία, που ήταν στιβαρή αλλά όχι τόσο δυνατή. Όπως αναφέρει κι ένα φυλλάδιο του 1877, «ένας κύριος που αγενώς πιέζει το χέρι που του προσφέρεται για χαιρετισμό ή υπερβολικά το κουνάει, δεν θα έχει ποτέ την ευκαιρία να επαναλάβει αυτήν την προσβολή».
Μία ενδιαφέρουσα θεωρία για τη χειραψία
Υπάρχει μία ενδιαφέρουσα επιστημονική εξήγηση σχετικά με την δύναμη της συνήθειας της χειραψίας, η οποία συνέβαλε στο να αντέξει στο πέρασμα του χρόνου. Σε μια μελέτη του 2015, ερευνητές στο Ισραήλ κατέγραψαν σε βίντεο τις χειραψίες ανάμεσα σε εκατοντάδες αγνώστους και ανακάλυψαν ότι, σχεδόν το ένα τέταρτο των συμμετεχόντων, αμέσως μετά, μύριζαν το χέρι τους. Έτσι, ανέπτυξαν, τη θεωρία ότι η χειραψία, ίσως, ασυναίσθητα να χρησιμοποιείται για να ανιχνεύσουμε χημικά σημάδια και πιθανούς τρόπους επικοινωνίας, όπως ακριβώς κάνουν και τα υπόλοιπα ζώα μυρίζοντας το ένα το άλλο.
Η χειραψία στην σύγχρονη εποχή
Στην εποχή μας οι χειραψίες γίνονται συνήθως με το δεξί χέρι.
Σε όλη σχεδόν την Αφρική, όπως και στη Μέση Ανατολή, αν κάνει κάποιος χειραψία με το αριστερό χέρι θεωρείται αγένεια. Οι χειραψίες μεταξύ ανδρών και γυναικών δεν ενθαρρύνονται σε συντηρητικές μουσουλμανικές κοινωνίες και χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, το Ιράκ, το Πακιστάν, το Ιράν, κ.λπ. Κατά γενικό κανόνα σε τέτοιες συντηρητικές κοινωνίες και χώρες οι άνδρες δεν επιτρέπεται να πλησιάζουν το αντίθετο φύλο ή να το αγγίζουν και αντίστροφα. Σε λιγότερο συντηρητικές μουσουλμανικές χώρες, όπως η Τουρκία, άνδρες και γυναίκες μπορούν να δώσουν τα χέρια μεταξύ τους ανάλογα με το περιβάλλον και την κοινωνία.
Στην Κίνα η ηλικία θεωρείται σημαντική στην εθιμοτυπία της χειραψίας και οι ηλικιωμένοι πρέπει να χαιρετίζονται με χειραψία πριν από άλλους. Προτιμάται, επίσης, μια αδύναμη χειραψία, αλλά οι άνθρωποι που κάνουν χειραψία συχνά κρατιούνται ο ένας από τα χέρια του άλλου για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την αρχική χειραψία.
Στην Ιαπωνία δεν υπάρχει παράδοση χειραψίας και προτιμάται να υποκλίνονται επίσημα (με ανοιχτά τα χέρια στο πλάι) ο ένας στον άλλο. Οι Ιάπωνες μπορούν να χαιρετήσουν τους ξένους με μια χειραψία. Συνιστάται, μάλιστα, στους αλλοδαπούς να αφήνουν τους Ιάπωνες να ξεκινήσουν οποιεσδήποτε χειραψίες και προτιμάται μια αδύναμη χειραψία.
Στην Ινδία και σε αρκετές γειτονικές χώρες, η σεβαστή χειρονομία «Ναμάστε», μερικές φορές σε συνδυασμό με μια ελαφριά υπόκλιση, χρησιμοποιείται παραδοσιακά στη θέση των χειραψιών. Οι χειραψίες προτιμώνται σε επαγγελματικούς και άλλους επίσημους χώρους.
Στην Κορέα ένα γηραιότερο άτομο θα ξεκινήσει μια χειραψία η οποία προτιμάται να είναι αδύναμη. Είναι ένδειξη σεβασμού να πιάνει κάποιος το δεξί χέρι με το αριστερό χέρι όταν κάνει χειραψία. Θεωρείται, επίσης, ασέβεια να βάζει κανείς το ελεύθερο χέρι του στην τσέπη στη διάρκεια της χειραψίας. Η υπόκλιση είναι ο προτιμώμενος και συμβατικός τρόπος χαιρετισμού ενός ατόμου στην Κορέα.
Στην Αρμενία οι χειραψίες είναι οι πιο συνηθισμένοι χαιρετισμοί μεταξύ των ανδρών και προαιρετικά συνοδεύονται από ένα φιλί στο μάγουλο, εάν τα δύο μέρη έχουν στενή σχέση. Σύμφωνα με την παράδοση μια γυναίκα χρειάζεται να περιμένει τον άνδρα να παρουσιάσει το χέρι του για χειραψία. Οι γυναίκες, συνήθως, χαιρετούν η μία την άλλη με αγκαλιές και ένα φιλί στο μάγουλο.
Σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής οι χειραψίες έχουν χρονική διάρκεια, δηλαδή διαρκούν όσο δύο άτομα συνομιλούν μεταξύ τους. Εάν δεν υπάρξει χειραψία, επιτρέπεται και σε άλλους να εισέλθουν ελεύθερα στη συνομιλία.
Στη Λιβερία η χειραψία είναι συνήθης χειρονομία και τα δύο άτομα χτυπούν τα δάχτυλά τους ο ένας πάνω στον άλλο στο τέλος της χειραψίας.
Στο Μαρόκο οι Μαροκινοί, όταν συναντούν άτομα του ίδιου φύλου, δίνουν ένα φιλί σε κάθε μάγουλο (τα χείλη δεν αγγίζουν το μάγουλο εκτός αν πρόκειται για συγγενείς). Αυτός ο χαιρετισμός συνοδεύεται, συνήθως, από χειραψία. Η πρακτική αυτή είναι ένας τρόπος έκφρασης οικειότητας και σεβασμού, ενώ η φυσική επαφή, δηλαδή τα φιλιά, είναι πιο τυπική για οικογένεια ή κοντινούς φίλους. Επίσης, σε ορισμένες χώρες, υπάρχει μια παραλλαγή, όπου αντί για φιλιά, μετά την χειραψία η παλάμη τοποθετείται στη συνέχεια στην καρδιά.
Στη Ρωσία μια χειραψία εκτελείται συνηθέστερα από άνδρες και σπάνια από γυναίκες.
Στην Αυστρία οι Αυστριακοί δίνουν τα χέρια όταν συναντιούνται συχνά και με παιδιά.
Το προφίλ της χειραψίας
Οι επικοινωνιολόγοι ανέλυσαν όλες τις λεπτομέρειες της κάθε χειραψίας καταλήγοντας σ’ ένα προφίλ όσων δίνουν τα χέρια αλλά και της ίδιας της κίνησης. Έτσι, μπορεί κάποιος να «διαβάσει» μια χειραψία «γάντι», την οποία συνηθίζουν να κάνουν οι πολιτικοί, όταν πιάνουν με τα δύο τους χέρια την παλάμη του άλλου, προσπαθώντας να δείξουν ότι του έχουν εμπιστοσύνη ή ότι είναι ειλικρινείς. Ή, επίσης, να κατανοήσει μία χειραψία «του ψόφιου ψαριού», κατά την οποία και οι δύο άνθρωποι που χαιρετιούνται προτείνουν το χέρι τους τόσο χαλαρά που δείχνουν ότι είναι αδύναμοι χαρακτήρες. Η πιο σωστή χειραψία θεωρείται όταν ο άνθρωπος απλώνει το χέρι του σε θέση παράλληλη με το έδαφος σκύβοντας ελαφρώς το κορμί μπροστά και, μόλις πιάσει την παλάμη του άλλου, την ανεβοκατεβάζει δύο με τρεις φορές.
Εναλλακτικοί χαιρετισμοί που εξαφανίστηκαν
Εναλλακτικοί χαιρετισμοί, που εξαφανίστηκαν ή είναι υπό εξαφάνιση, περιλαμβάνουν χαιρετισμούς με τα πέη και την επίδειξη των γλουτών. Για παράδειγμα, σε ορισμένες φυλές της Παπούα Νέας Γουινέας οι άνδρες άγγιζαν τα πέη τους ως ένδειξη φιλίας και ειρήνης. Αυτός ο χαιρετισμός ήταν ένας τρόπος να δείξουν ότι δεν ήταν εχθρικά διακείμενοι και δεν κρατούσαν όπλα. Παρόμοιες πρακτικές έχουν καταγραφεί και σε άλλες αυτόχθονες κοινότητες σε απομονωμένες περιοχές του κόσμου. Επιπλέον, σε ένα χωριό στην Παπούα, στη δυτική Νέα Γουινέα, καθώς και σε κάποιες άλλες πολικές περιοχές, μπορεί κάποιος να πεις «γεια» με ένα σύντομο φιλικό χτύπημα στο στήθος της γυναίκας του αρχηγού. Επίσης, σε ορισμένους πολιτισμούς της Αφρικής, όπως στη φυλή των Ζουλού, η επίδειξη των γλουτών ήταν ένας τρόπος έκφρασης υποταγής ή αναγνώρισης της ανωτερότητας ενός άλλου ατόμου. Αυτός ο χαιρετισμός είχε συμβολικό χαρακτήρα και χρησιμοποιούνταν σε διάφορες κοινωνικές περιστάσεις, αν και σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί.
Αξιοσημείωτο είναι ότι στις Αραβικές χώρες του Κόλπου οι άντρες εξακολουθούν να τρίβουν τις μύτες τους. Αυτός ο χαιρετισμός αποτελεί ένδειξη σεβασμού, οικειότητας και φιλίας. Η πρακτική αυτή έχει τις ρίζες της στην παραδοσιακή κουλτούρα των Βεδουίνων και εξακολουθεί να διατηρείται μέχρι σήμερα. Ενώ είναι ξένη για πολλούς πολιτισμούς, αποτελεί σημαντικό μέρος της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στις περιοχές αυτές.
Στην Ευρώπη, το χειροφίλημα έχει καταργηθεί και οι κύριοι δεν φιλούν πλέον το χέρι των κυριών εκτός, ίσως, από τους κύκλους των ευγενών.
Σε περιοχές της Πολυνησίας, όπως η Νέα Ζηλανδία, ο παραδοσιακός χαιρετισμός μεταξύ των Μαορί, γνωστός ως «hongi», περιλαμβάνει την επαφή με τα μέτωπα και τις μύτες και μπορεί στη συνέχεια να ακολουθήσει χειραψία. Παρόλο που αυτός ο χαιρετισμός διατηρείται σε ορισμένες παραδοσιακές τελετές, η ευρεία χρήση του έχει μειωθεί σε σύγκριση με παλαιότερα.
Στην Αρχαία Ρώμη οι στρατιώτες και οι πολιτικοί συχνά χαιρετούσαν ο ένας τον άλλον με ένα ελαφρύ κτύπημα στον ώμο ή στο πάνω μέρος του βραχίονα. Ήταν μία κίνηση που συμβόλιζε την δύναμη και την αλληλεγγύη. Αυτή η χειρονομία αντικαταστάθηκε αργότερα από τον πιο τυπικό στρατιωτικό χαιρετισμό.
Τέλος, η γονυκλισία μπροστά σε ανώτερους, κυρίως βασιλιάδες ή αριστοκράτες, ήταν μια πρακτική χαιρετισμού στην Ευρώπη κατά την περίοδο του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης. Αυτή η χειρονομία είχε ως στόχο να δείξει υποταγή και σεβασμό, αλλά εξαφανίστηκε με την αλλαγή των κοινωνικών δομών και αξιών.
Πρόκειται, σαφώς, για πρακτικές που καταδεικνύουν ότι οι χαιρετισμοί συνδέονται άμεσα με τον πολιτισμό και τα κοινωνικά πλαίσια κάθε περιοχής. Ωστόσο, λόγω της παγκοσμιοποίησης και της διάδοσης των δυτικών προτύπων πολλοί από αυτούς τους χαιρετισμούς έχουν εξαφανιστεί ή περιορίζονται μόνο σε παραδοσιακές τελετές.
Η χειραψία ως διαχρονικός δεσμός που ενώνει τους ανθρώπους
Γενικά, θα λέγαμε ότι η ιστορία της χειραψίας αποκαλύπτει πώς μία απλή πράξη μπορεί να εξελιχθεί σε έναν ισχυρό συμβολισμό πολιτισμού, εμπιστοσύνης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Και, όπως αναφέρει η Κριστίν Λεγκάρ, καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν των ΗΠΑ, η χειραψία είναι μια «κυριολεκτική χειρονομία ανθρώπινης σύνδεσης και ένα σύμβολο τού πώς οι άνθρωποι εξελίχθηκαν σε βαθιά κοινωνικά όντα»
Πηγές:
«Ποια είναι η ιστορία της χειραψίας; Από σύμβολο συμφωνίας, καθημερινός χαιρετισμός» (Μαρίνου Διονυσία25/08/2020) Ανακτήθηκε από:https://www.tanea.gr (τελευταία πρόσβαση 20/8/2024)
«Τη νοσταλγήσατε; Ιδού η λαμπερή ιστορία της χειραψίας» (3 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2021) Ανακτήθηκε από: https://www.protagon.gr (τελευταία πρόσβαση 20/8/2024)
«Η ιστορία της χειραψίας: Στην αρχαιότητα έδιναν τα χέρια για έναν εντελώς διαφορετικό λόγο» (13/03/2023) Ανακτήθηκε από: https://www.olympia.gr (τελευταία πρόσβαση 20/8/2024)
«Η ιστορία της χειραψίας: Στην αρχαιότητα έδιναν τα χέρια για έναν εντελώς διαφορετικό λόγο» (03/02/2023) Ανακτήθηκε από: https://www.ekriti.gr (τελευταία πρόσβαση 20/8/2024)
«Χειραψία : Η ιστορία του χαιρετισμού που κινδυνεύει λόγω κοροναϊού» (11 Απριλίου 2020) Ανακτήθηκε από: https://www.in.gr (τελευταία πρόσβαση 20/8/2024)
«Γιατί η χειραψία “επέζησε” μετά από θανατηφόρες πανδημίες; Τι δήλωνε η ανοικτή παλάμη; Ποια η σημασία της στον Όμηρο;» Ανακτήθηκε από: https://www.mixanitouxronou.gr (τελευταία πρόσβαση 20/8/2024)
«Χειραψία» Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org (τελευταία πρόσβαση 20/8/2024)
