Η εικαστική εγκατάσταση To Whom It May Concern, που φιλοξενήθηκε στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη από τις 30 Μαρτίου ως τις 15 Απριλίου, έκλεψε όλα τα βλέμματα. Μία εικαστική σύλληψη που είχε ως στόχο να κάνει το κοινό να δει τον HIV με άλλη ματιά, ευαισθητοποίησε όσους επισκέφτηκαν την εγκατάσταση και όχι μόνο!
Το MAXMAG έχει τη χαρά να παρουσιάσει αποκλειστικά την εποικοδομητική και ενδιαφέρουσα συνομιλία δύο βασικών παραγόντων της εικαστικής εγκατάστασης To Whom It May Concern. Ο λόγος για τον Αλέξανδρο Μιχαήλ, επιμελητή, και τον Φώτη Σαγώνα, συνεπιμελητή και σχεδιαστή της εικαστικής εγκατάστασης:
Φώτης Σαγώνας: Επιλέγεις τη φόρμα μιας έκθεσης-εγκατάστασης και όχι αυτή μιας θεατρικής πράξης ή μιας performance, φόρμες που έχεις μεταχειριστεί σε προηγούμενα έργα σου. Πως θεωρείς ότι αυτή η επιλογή μετασχηματίζει την αφήγηση που επιχειρείς;
Αλέξανδρος Μιχαήλ: Εκ των υστέρων μπορώ να πω πως ακριβώς επειδή η φόρμα ήταν ξένη προς εμένα, αυτό λειτούργησε «αφοπλιστικά». Στερήθηκα, δηλαδή, τα μέσα μεταποίησης του υλικού, και άρα αυτό ανέδειξε τον δικό μου ρόλο λιγότερο ως καλλιτέχνη και περισσότερο ως διαμεσολαβητή. Επέτρεψε στο ίδιο το πρωτογενές υλικό να αποκαλυφθεί μόνο του με την ελάχιστη δυνατή παρέμβαση από εμένα. Κι αυτό το βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον.
Αλέξανδρος Μιχαήλ: Λόγω της φύσης της διαδικασίας, δεν ήσουν παρών στις συναντήσεις της δημιουργικής ομάδας των ίδιων των ανθρώπων που ζουν με HIV. Ποια ήταν η αντίδρασή σου όταν ήρθες για πρώτη φορά σε επαφή με το υλικό;
Φώτης Σαγώνας: Το υλικό, ευαίσθητο και ιδιαίτερο μαζί, με εξέπληξε από την πρώτη στιγμή, τόσο σε σχέση με ποιότητες που έφερε, όσο και σε σχέση με τις ιστορίες που έμοιαζε να καταγράφει. Καθ’ όλη τη διάρκεια των συζητήσεων που κάναμε, λειτουργούσε πότε ως χάρτης, αναφορικά με ό,τι ψάχναμε, και πότε ως παράγοντας αποσταθεροποίησης.
Φώτης Σαγώνας: Το υλικό της δημιουργικής ομάδας φεύγει από τους τόπους συνάντησης και μπαίνει μέσα σε ένα μουσείο. Τι θεωρείς ότι αλλάζει; Θα μπορούσε να βγει στον δημόσιο χώρο;
Αλέξανδρος Μιχαήλ: Όταν το υλικό αυτό έφυγε από τον χώρο συναντήσεων και εκτέθηκε στον χώρο του μουσείου καταρχήν αποκρυσταλλώθηκε, αλλά και αναπόφευκτα με την τοποθέτησή του στον χώρο άρχισε να γεννά καινούριες συνάφειες, καινούρια νοήματα. Αλλά, κυρίως, άφησε τη σφαίρα της «κλειστής», της άμεσα εμπλεκόμενης κοινότητας, και άρχισε να εισέρχεται σε μια ολοένα και ευρύτερη σφαίρα. Να συνομιλεί με ένα ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων. Και αυτό, αν θέλεις, είναι το ύστατο νόημα του όλου εγχειρήματος. Να αποτελέσει αφορμή για έναν ευρύτερο, δημόσιο διάλογο γύρω από τον HIV. Το μουσείο είναι ένας δημόσιος χώρος που παρέχει ένα απαραίτητο πλαίσιο. Δεν ξέρω αν η έκθεση αυτή θα μπορούσε να λειτουργήσει και σε έναν ακόμα πιο «ανοιχτό» χώρο, ας πούμε στον δρόμο ή σε μια πλατεία. Δεν ξέρω, δηλαδή, αν μια τυχαία, απροετοίμαστη επαφή του κοινού με το υλικό θα ήταν ένας κατάλληλος τρόπος για τη μετάδοση ενός νοήματος.
Κάθε συνεργασία αποτελεί αφορμή για αναστοχασμό απέναντι στα πράγματα. Ήρθα σε επαφή με πτυχές του ζητήματος, και γνώρισα σε μεγαλύτερο βαθμό την έκτασή τους, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να μιλήσω για όλη αυτή τη διεργασία.
Αλέξανδρος Μιχαήλ: Περπατώντας κανείς μέσα στον χώρο της εγκατάστασης έχει την αίσθηση ότι βρίσκεται σε έναν λαβύρινθο. Αυτό ήταν μια συνειδητή επιλογή; Πως πιστεύεις ότι η διαμόρφωση του χώρου επηρεάζει την εμπειρία του θεατή;
Φώτης Σαγώνας: Ο λαβύρινθος, ως τεχνούργημα, μάς έδωσε τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε το υλικό, καθώς και τα ζητήματα που αναδύονταν από την καταγραφή και επεξεργασία του, μέσα από ένα σχήμα όπου θα επέτρεπε να αναπτυχθούν προσωπικές αφηγήσεις. Άλλοτε ως μεταφορά ενός μυστικού κήπου, και άλλοτε ως μεταφορά του χώρου της πόλης. Θα άφηνε τον καθένα να στήσει τον δικό του περίπατο και να επιλέξει ο ίδιος το πόσο και που θα σταθεί, άρα και το πως θα αναμετρηθεί με αυτό που του παρουσιάζεται.
Αλέξανδρος Μιχαήλ: Επηρέασε η συμμετοχή σου στο συγκεκριμένο project το δικό σου προσωπικό βλέμμα πάνω στον HIV; Κι αν ναι, πως;
Φώτης Σαγώνας: Κάθε συνεργασία αποτελεί αφορμή για αναστοχασμό απέναντι στα πράγματα. Ήρθα σε επαφή με πτυχές του ζητήματος, και γνώρισα σε μεγαλύτερο βαθμό την έκτασή τους, επιδιώκοντας ταυτόχρονα να μιλήσω για όλη αυτή τη διεργασία.
Φώτης Σαγώνας: Τα community projects, ως ένα ζωντανό πεδίο καλλιτεχνικής δράσης, όπου καλλιτέχνες αναδεικνύουν μαζί µε πολίτες θέματα που απασχολούν συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, αποτελούν σήμερα κοινό τόπο. Πως μετασχηματίζουν τη σύγχρονη καλλιτεχνική πρακτική;
Αλέξανδρος Μιχαήλ: Μεγάλη κουβέντα ανοίγεις εδώ.. Θα έλεγα, προσπαθώντας να κάνω μια συμπύκνωση, ότι αυτό που μετατοπίζεται είναι η λειτουργία της τέχνης από ένα μέσο ιδιωτικής έκφρασης (ο καλλιτέχνης εκφράζεται μέσα από το έργο του / ο καλλιτέχνης εκφράζει την κοινωνία μέσα από το έργο του) σε ένα μέσο έκφρασης πιο συλλογικό, αντιπροσωπευτικό περισσότερων από μίας φωνής (η κοινωνία εκφράζεται μέσα από το έργο του καλλιτέχνη). Αυτό σίγουρα διαταράσσει εκ νέου την προηγούμενη ισορροπία μεταξύ κοινωνίας και τέχνης, αλλά και μεταβάλλει το τι προσδοκούμε εμείς να βιώσουμε μέσα από την τέχνη.
Και αυτό, αν θέλεις, είναι το ύστατο νόημα του όλου εγχειρήματος. Να αποτελέσει αφορμή για έναν ευρύτερο, δημόσιο διάλογο γύρω από τον HIV.