Ο φόβος, ένα εξαιρετικά κοινό σε όλους μας συναίσθημα, παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας. Επηρεάζει τις πράξεις και τις κινήσεις μας, τις αποφάσεις και τα αποτελέσματα που λαμβάνουμε. Η επίδραση του φόβου στη ζωή μας αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα. Σίγουρα μπορεί αυτό το συναίσθημα να μας κρατήσει πίσω, να σταματήσει τη λήψη αποφάσεων, να μας απομονώσει και πολλά άλλα. Φυσικά, το είδος φόβου που διαμορφώνει την καθημερινότητά μας δεν πηγάζει από ένα έντονο στιγμιαίο γεγονός αλλά από κάτι πιο μακροχρόνιο. Πιο συγκεκριμένα, ο τρόπος με τον οποίο έχουμε μάθει να αντιμετωπίζουμε καταστάσεις και γεγονότα της καθημερινότητας μπορεί να εμπεριέχει στοιχεία φόβου, αναστολών, δειλίας και έλλειψης τόλμης. Σημαντικό κομμάτι στην αντιμετώπιση των δυσκολιών λόγω του φόβου μας είναι να αντιληφθούμε σε τι ακριβώς επικεντρώνεται και από που πηγάζει. Έπειτα ο δρόμος για την ίαση είναι ανοιχτός.
Φόβος της αποτυχίας και της επιτυχίας
Η πιο γνωστή και οικεία εικόνα που έχουμε από τους γύρω μας είναι η φοβία πολλών μήπως αποτύχουν. Ωστόσο, κάτι εξίσου συχνό αν και όχι τόσο αντιληπτό είναι και ο φόβος της επιτυχίας. Αυτές οι δύο ενδόμυχες φοβίες συνυπάρχουν, αλληλεπιδρούν και συμπληρώνουν η μία την άλλη στο κεφάλαιο της ψυχικής μας υγείας. Πιο συγκεκριμένα, δυο καταστάσεις που περιλαμβάνουν μια μεγάλη βεντάλια με πολλά αγχωτικά συναισθήματα. Προκαλούν την απομάκρυνση από τους στόχους μας και την στέρηση του ενθουσιασμού και της ικανοποίησης.
Ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να υπονομεύσει την επιτυχία. Μπορεί να περιορίσει τις δυνατότητές μας και να μας κάνει να χάσουμε ευκαιρίες ζωής. Το ίδιο φυσικά μπορεί να γίνει και με τον φόβο της επιτυχίας. Την επιτυχία συνήθως συνοδεύει τεράστια ευθύνη. Ακόμα, όταν κανείς επιτυγχάνει γίνεται ορατός, αποκτά ίσως φήμη και τα βλέμματα στρέφονται σε αυτόν και στο πως θα διατηρήσει ή θα επαυξήσει αυτή την επιτυχία. Γι’ αυτό, λοιπόν, σε αρκετούς η επιτυχία προκαλεί άγχος, ένα άγχος που τους κάνει να την φοβούνται. Σε κάθε περίπτωση, η κριτική είναι ένα μεγάλο θέμα το οποίο έχει να κάνει με τον φόβο για επιτυχία ή αποτυχία. Κανείς δεν θέλει να νιώθει ευάλωτος, εκτεθειμένος, ντροπιασμένος από την αποτυχία του ή πιεσμένος από την επιτυχία του. Φυσικά, όλα αυτά τα συναισθήματα είναι απολύτως δεκτά όπως και κάθε συναίσθημα, έχοντας ανοίξει τον δρόμο για την καλύτερη κατανόηση των αναγκών του ψυχισμού μας.
Φόβος της απόρριψης
Θα ήταν δόκιμο να πει κανείς ότι ίσως και να είναι μία από τις μεγαλύτερες φοβίες όλων μας. Ο φόβος της απόρριψης συχνά φωλιάζει μέσα στον καθένα μας για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Σε κανέναν δεν αρέσουν τα αρνητικά συναισθήματα που αποτελούν τις συνέπειες της απόρριψης από όπου κι αν προέρχεται. Αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα είναι που μας οδηγούν συνήθως σε λάθος επιλογές, στην καταπίεση των εσωτερικών μας θέλω, σε συμβιβασμούς ή ακόμα και σε τοξικές για εμάς και τους γύρω μας συμπεριφορές.
Η απόρριψη είναι κάτι περισσότερο από έναν φόβο, συμβολίζει την αποτυχία, την ανεπάρκεια και την απογοήτευση. Ωστόσο, αρκετοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι υπάρχει ένας φαύλος κύκλος που καταλύει κάθε απέλπιδα προσπάθεια για ένα καλό αποτέλεσμα. Ελκύουμε μήπως την απόρριψη που μανιωδώς αποφεύγουμε; Η αλήθεια βρίσκεται στην ευαισθησία που έχει ο καθένας μας προς την απόρριψη και στον τρόπο με τον οποίο μάθαμε να την αντιμετωπίζουμε. Οι αμυντικές αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον, τις οποίες δημιουργεί ο φόβος της απόρριψης, τελικά χτίζουν τον δρόμο για την απόρριψη. Κουβαλώντας ήδη αρνητικά συναισθήματα και προκαταβάλλοντας ένα αποτέλεσμα αρνητικά έχουμε συμβάλλει στην ίδια μας την αποτυχία. Στην πραγματικότητα, όλοι μας μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό το μοτίβο. Η αυτοπαρατήρηση της συμπεριφοράς μας και η αυτογνωσία είναι μία πολύ καλή αρχή για να εντοπίσουμε το θέμα. Φυσικά, πιο άμεση βοήθεια μπορεί να μας δώσει ένας ειδικός ψυχικής υγείας.
Φόβος της ευθύνης
Το μεγαλύτερο μέρος των ευθυνών συνήθως είναι αναπόφευκτο, κι όμως μπορεί κανείς να αντιδρά με φόβο και αποφυγή. Αυτό που μας επηρεάζει και σε αυτή την περίπτωση δεν είναι τίποτε άλλο παρά το τίμημα. Σε αυτή την περίπτωση συναντά κανείς το συναίσθημα της άρνησης και της απραξίας. Το άτομο αρνείται να λάβει δράση πιστεύοντας πως η ευθύνη θα φύγει από πάνω του ή πως θα εξαφανιστεί δια μαγείας. Δυστυχώς αυτό που συμβαίνει είναι η ευθύνες και το άγχος να διογκώνονται χωρίς να αντιμετωπίζονται επιτυχώς και έγκαιρα.
Η ευθύνη φέρνει μαζί της κούραση και δυσκολίες χωρίς να σκεφτόμαστε όμως ότι μπορεί να φέρει και ευχάριστα αποτελέσματα στη ζωή μας. Στην πραγματικότητα αυτό που τείνουμε να αποφεύγουμε είναι η ωριμότητα και οι καρποί των κόπων μας. Ίσως η επιτυχία και η ευτυχία να περνάνε μέσα από το δύσβατο μονοπάτι της ευθύνης. Μπορεί η αντιμετώπιση κατά μέτωπο των ευθυνών μας, να μας οδηγήσει στην πρόοδο και στην εξέλιξη του εαυτού μας.
Impostor syndrome
Ο φόβος μήπως αποδειχθούμε λίγοι ή ανεπαρκείς ή αλλιώς απατεώνες που δεν αξίζουν αυτά που κατέχουν, εμπεριέχεται στο σύνδρομο του απατεώνα ή αλλιώς impostor syndrome. Ειδικότερα, άτομα ικανά και επιτυχημένα κατά τα άλλα ανησυχούν συχνά για το αν αξίζουν ή όχι την επιτυχία τους ή αν όλα αυτά που έχουν τους χαρίστηκαν. Ο φόβος του απατεώνα εδραιώνει στο περιβάλλον του ενδόμυχα την οπτική ότι πράγματι δεν αξίζει τα όσα κατέκτησε. Σίγουρα είναι και αυτός ένας φαύλος κύκλος έλλειψης αυτοπεποίθησης και πραγματοποίησης του φόβου. Το άτομο βιώνει τα συναισθήματα της ανασφάλειας και του άγχους ότι δεν αξίζει και εκμεταλλεύεται τους γύρω του. Και αυτή η φοβία αντιμετωπίζεται με προσωπική δουλειά. Το πρώτο βήμα πάντα είναι να αναγνωρίσουμε εμείς οι ίδιοι τις πηγές του φόβου μας.
Φόβος της δέσμευσης
Η νοητή απώλεια της ελευθερίας επιλογών και η σταθερότητα είναι αυτά τα στοιχεία που μπορεί να τρομάζουν μερικούς ανθρώπους. Ο φόβος της δέσμευσης συναντάται συχνά σε άτομα που θεωρούν ότι κάνοντας μία επιλογή χάνουν δια παντός όλες τις άλλες και εγκλωβίζονται. Παρόλα αυτά η επιλογή έστω και έτσι γίνεται. Μπορεί κανείς να εγκλωβιστεί σε μία συνεχή αλλαγή και αποσταθεροποίηση. Στην πραγματικότητα, η συνεχόμενη αποφυγή της δέσμευσης μπορεί να κρύβει ένα άγχος για αλλαγή, για επιτηδευμένη ελευθερία και φυσικά δεν αφήνει το άτομο να βιώσει σε βάθος τις καταστάσεις. Η ισορροπία είναι ότι καλύτερο μπορεί να συμβεί σε αυτές τις περιπτώσεις. Οι σταθερές και σωστές επιλογές είναι αυτές που μας διδάσκουν την ωριμότητα και την εξέλιξη, φυσικά χωρίς να μας στερούν ούτε στο ελάχιστο την ψυχική μας ελευθερία.
