
Ο ρατσισμός και τα στερεότυπα υπάρχουν εδώ και πάρα πολλούς αιώνες. Έχει παρατηρηθεί ότι δεν παρουσιάζονται δραματικές αλλαγές παρά μόνο μικρές χρονικές παύσεις αυτών, με αποτέλεσμα η ιστορία να επαναλαμβάνεται συνέχεια. Οι συμπεριφορές αυτές οφείλονται στο διαχωρισμό που θα κάνουν οι άνθρωποι μεταξύ τους. Ένα παράδειγμα είναι ο διαχωρισμός του ανώτερου με του κατώτερου. Διακρίσεις γίνονται κυρίως στο χρώμα του δέρματος, τη θρησκεία, των πολιτικών απόψεων, της υπηκοότητας, της κοινωνικής και οικονομικής τάξης. Το πόσο ρατσιστές μπορούν να γίνουν οι άνθρωποι προσπάθησε να το εξηγήσει μέσα από ένα σοκαριστικό, για τα χρονικά πλαίσια της εποχής, αντιρατσιστικό πείραμα. Αυτή η μέθοδος βασιζόταν στον διαχωρισμό των γαλάζιων από των καστανών ματιών των μαθητών από την εκπαιδευτικό Jane Elliott.
Η αφορμή για την ιδέα του πειράματος δόθηκε με τη δολοφονία του ακτιβιστή Martin Luther King στις 4 Απριλίου του 1968. Ο M. L. King “είχε ένα όνειρο” που βασιζόταν στο να σταματήσει ο ρατσισμός και να υπάρξει ισότητα στην εργασία και την ελευθερία. Όμως, λόγω του θανάτου του φαινόταν πλέον δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Έτσι, για να μπορέσουν οι νεαροί μαθητές να κατανοήσουν το τι σημαίνει ρατσισμός, διεξήχθη το πείραμα των μπλε και καστανών ματιών. Η εκπαιδευτικός Jane Elliott που ήταν δασκάλα δημοτικού σχολείου στο Riceville, μιας μικρής επαρχιακής πόλης των Η.Π.Α. ήταν η δημιουργός του.
Το αντιρατσιστικό πείραμα:
Μια μέρα μετά το θάνατο του Martin Luther King, η J. Elliott χώρισε του μαθητές της τρίτης δημοτικού σε δύο ομάδες. Η πρώτη ομάδα ήταν τα παιδιά με τα γαλάζια μάτια και η δεύτερη με τα παιδιά που είχαν καστανά μάτια.
Το πείραμα ξεκίνησε με την παραχώρηση πολλών πλεονεκτημάτων στα παιδιά με τα μπλε μάτια. Μερικά από αυτά ήταν διάλειμμα πέντε λεπτών παραπάνω από την άλλη ομάδα όπως και είχαν τη δυνατότητα να παίζουν στην παιδική χαρά. Παράλληλα είχαν δεύτερο γεύμα το μεσημέρι και είχαν μια συνεχώς επιβράβευση για την πρόοδό τους, κάτι που δεν ίσχυε στη δεύτερη ομάδα. Τα παιδιά με τα καστανά μάτια κατατάσσονταν στη μειονότητα (η κατώτερη ομάδα), συνεπώς είχαν άσχημη αντιμετώπιση από την ανώτερη ομάδα. Κατακρίνονταν για τα λάθη τους με την αιτία ότι φταίει το χρώμα των ματιών τους και δεν τους επιτρεπόταν να πίνουν νερό από τις ίδιες βρύσες με τα υπόλοιπα παιδιά. Επιπλέον, δεν συμμετείχαν σε δραστηριότητες και φορούσαν μπλε κολάρα στο λαιμό τους για να μπορούν να ξεχωρίζουν.
Το αντιρατσιστικό πείραμα συνεχίστηκε και την επόμενη μέρα. Η εκπαιδευτικός αποφάσισε να αντιστρέψει τους ρόλους, μια πράξη που κατακρίθηκε πάρα πολύ από τους μαθητές με τα μπλε μάτια. Η άλλη ομάδα με τα καστανόχρωμα παιδιά αισθάνονταν καλύτερα για αυτή την αλλαγή. Έτσι, η πρώτη ομάδα βίωσε την απομόνωση και την απόρριψη της άλλης ομάδας, ενώ η δεύτερη απέκτησε εξουσία. Την δύναμη που απέκτησαν οι δεύτεροι την εκμεταλλεύτηκαν ως ένα είδος εκδίκησης. Ωστόσο, δεν ήθελαν να ήταν τόσο έντονη όπως είχε κάνει η πρώτη ομάδα.
Αποτελέσματα:
Την πρώτη μέρα τα παιδιά με τα μπλε μάτια κατανόησαν ότι ήταν η ανώτερη ομάδα. Έτσι εκδήλωσαν αγένεια, κριτική, σωματική και λεκτική βία στα παιδιά με τα καστανά μάτια, διότι τα θεωρούσαν κατώτερά τους. Επιπλέον, παρουσίασαν μαθησιακή πρόοδο και απέκτησαν αυτοπεποίθηση. Από την άλλη, οι μαθητές της δεύτερης ομάδας είχαν αρνητικά αποτελέσματα για τους ίδιους. Αισθάνονταν ευάλωτοι, με χαμηλή αυτοπεποίθηση και έδειχνα δυσκολίες στα μαθήματα, ακόμη και οι άριστοι μαθητές. Όταν έγινε η αλλαγή των ρόλων υπήρξε στην αρχή δυσαρέσκεια από τους πρώτους, ενώ ανακούφιση από τους δεύτερους. Κατά τη διάρκεια της ημέρας όμως τα παιδιά “μπήκαν” στον ρόλο τους και παρατηρήθηκε ότι εκδήλωσαν τη συμπεριφορά που τους είχε δοθεί να κάνουν. Η πρώτη ομάδα να νιώθει μειονεκτικά και η δεύτερη να εκδηλώνει επιθετικότητα.
Στο τέλος της ημέρας, όταν αφαίρεσαν τα παιδιά από την πρώτη ομάδα τα κολάρα έγραψαν και οι δύο ομάδες σε ένα χαρτί το πώς αισθάνθηκαν με αυτό το αντιρατσιστικό πείραμα. Όλοι οι μαθητές κατάλαβαν το τι σημαίνει ρατσισμός και ότι είναι μια πολύ κακή συμπεριφορά για να την εκδηλώσει ένας άνθρωπος, όπως και να τη δεχτεί κάποιος και υποσχέθηκαν πως δε θα συμπεριφερθούν ποτέ ρατσιστικά, διότι δε θα ήθελαν να τους φερθούν με αυτόν τον τρόπο.

Το αντιρατσιστικό πείραμα και οι συνέπειες του:
Η Jane Elliott δέχθηκε πολύ αρνητική κριτική για το αντιρατσιστικό πείραμα, λόγω της εποχής εκείνης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χάσει φίλους, να κατακρίνεται από διάφορους συναδέλφους της, ακόμη και να δεχθεί απειλητικά μηνύματα. Η ίδια όμως δε σταμάτησε και επανέλαβε κάποιες φορές το πείραμα σε παιδιά και ενήλικες. Σε ενήλικες χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν οι φυλακές όπου διεξήγαν το πείραμα. Στόχος ήταν να ευαισθητοποιηθούν οι φυλακές απέναντι στις μειονότητες που υπήρχαν. Αυτή ήταν και η αφορμή να δημιουργηθεί το 1970 ένα μικρό ντοκιμαντέρ που λεγόταν “The Eye of the Storm” όπου διαδραματίζεται το πείραμα. Μετά από κάποια χρόνια ο Bertram Verhaag, Γερμανός σκηνοθέτης, αποφάσισε να κάνει το 1996 μια ταινία ντοκιμαντέρ. Τη δημιούργησε βασισμένος στο πείραμά της με την ονομασία “Blue Eyed” και την εκπαιδευτικό σε πρωταγωνιστικό ρόλο.
Έπειτα από δεκαπέντε χρόνια από την πρώτη εμφάνιση του αντιρατσιστικού πειράματος, οι μαθητές που συμμετείχαν σε αυτό, συγκεντρώθηκαν για να μοιραστούν μεταξύ τους τις σκέψεις τους για το αν τους επηρέασε το πείραμα στην μετέπειτα ζωή τους ή όχι. Όλοι, ενήλικοι πλέον, απάντησαν ομόφωνα ότι το πείραμα τους έγινε μάθημα ζωής. Επισήμαιναν κιόλας ότι θα ήταν καλό να το βιώσουν όλα τα παιδιά ώστε να μάθουν το πως θα πρέπει να συμπεριφέρονται σωστά. Το πείραμα μέχρι και σήμερα δεν κατατάσσεται στις έρευνες με επιστημονικό ρόλο, καθώς ούτε στις μεθόδους που μπορούν να νικήσουν τον ρατσισμό.
Πηγές:
- https://www.mixanitouxronou.gr/poso-ratsistes-imaste-ti-sinevi-otan-mathites-scholiou-choristikan-se-omades-analoga-me-to-chroma-ton-mation-tous-to-aprosmeno-apotelesma-meta-apo-to-pirama-ton-ble-ke-kastanon-mation/
- https://mikropragmata.lifo.gr/zoi/ti-egine-me-to-perifimo-peirama-mple-matia-kastana-matia-pou-ekane-daskala-se-scholeio/