Εισαγωγή
Σε συνέχεια των προηγούμενων άρθρων σχετικά με την αυτοκτονία κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού, θα παρουσιαστούν οι αιτίες που σχετίζονται με την αυτοκτονία στις φυλακές .Έχουν γίνει αρκετές έρευνες στη διεθνή βιβλιογραφία όσον αφορά τις αιτίες και έχουν προκύψει αρκετά αποτελέσματα αλλά θα γίνει αναφορά σε ορισμένα που έχουν επιβεβαιωθεί από αρκετές μελέτες. Οι 2 βασικές κατηγορίες αιτιών που θα αναφερθούν εκτενέστερα είναι:1) οι κλινικές σε αιτίες και 2) οι θεσμικές αιτίες (που σχετίζονται με το εκάστοτε σωφρονιστικό ίδρυμα.
Κλινικές αιτίες
Οι κλινικές αιτίες σχετίζονται με τον ίδιο τον κρατούμενο τόσο παθολογικά (σε μικρότερο βαθμό) όσο και ψυχικά. Θεωρούνται οι βασικότερες αιτίες που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά ένα άτομο στο να οδηγηθεί σε μία πράξη ”αυτοκαταστροφής” δηλαδή την αυτοκτονία. Παρακάτω παρουσιάζονται οι κυριότερες από τις κλινικές αιτίες.
Αρχικά, μία πολλή σημαντική κλινική αιτία είναι εν γένει οι ψυχικές διαταραχές. Σαφέστερα, αρκετοί κρατούμενοι μπορεί να πάσχουν από κάποια διαταραχή (πχ. αγοραφοβία, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κλπ.) είτε πριν τον εγκλεισμό τους είτε κατά τη διάρκεια με αποτέλεσμα ο εγκλεισμός να ενισχύει το ήδη υπάρχον πρόβλημα διαταραχής με αποτέλεσμα να ενισχύονται οι πιθανότητες αυτοκτονίας του κρατούμενου ειδικά όταν η ψυχική διαταραχή από την οποία πάσχει επιδρά αρνητικά στην προσωπικότητα του ατόμου. Ακόμη, κάποια ενδιαφέροντα αποτελέσματα ερευνών από τη Daniel (2006) έδειξαν περίπου το 8% με 15% των κρατουμένων πάσχουν από κάποια ψυχική διαταραχή που έχει εξελιχθεί σε σοβαρό και κρίσιμο επίπεδο για την ψυχική τους υγεία. Επιπροσθέτως, το ποσοστό αυτό ενδέχεται να είναι μεγαλύτερο σε κρατούμενους που βρίσκονται σε φυλακές υψίστης ασφαλείας διότι επικρατούν συνθήκες αυστηρότερης φύλαξης και κράτησης απ’ ότι στις υπόλοιπες φυλακές.
Στη συνέχεια, άλλη μία κύρια κλινική αιτία είναι ο συνδυασμός της κατάθλιψης, του άγχους και της απελπισίας ο οποίος ενδυναμώνει το ήδη υπάρχον αρνητικό περιβάλλον του ατόμου που εν τέλει τον οδηγεί σε αρκετές περιπτώσεις στην αυτοκτονία. Πιο συγκεκριμένα, το άγχος, η απελπισία και η κατάθλιψη που βιώνει ένας κρατούμενος μέσα στη φυλακή αυξάνει επικίνδυνα την πιθανότητα αυτοκτονίας ειδικότερα όταν συνδυάζονται με τα διάφορα αρνητικά γεγονότα της ζωής του κρατουμένου, τη σοβαρότητα του εγκλήματος που έχει διαπράξει και την πιθανή μεγάλη ποινή που έχει.
Κατόπιν, μία ακόμη σημαντική κλινική αιτία είναι οι στρεσογόνοι παράγοντες που υπάρχουν μέσα στη φυλακή και επηρεάζουν αρνητικά τους κρατούμενους. Οι σημαντικότεροι στρεσογόνοι παράγοντες είναι: α) η απομόνωση από το υπόλοιπο πληθυσμό με τη μορφή των κελιών απομόνωσης που καταλήγουν να έχουν το κρατούμενο σ ‘ένα μικρό κελί, μόνο του, με ελάχιστο φως και τροφή, β) η κατάχρηση εξουσίας από το προσωπικό της φυλακής όπως για παράδειγμα ο ξυλοδαρμός των κρατουμένων κατ’ εξακολούθηση, ο εκβιασμός κ.α. που συμβαίνει σ ‘ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό των φυλακών παγκοσμίως, γ) οι διαμάχες (λεκτικές-σωματικές) που βιώνουν με τους άλλους κρατούμενους, δ) οι τύψεις οι περισσότεροι νιώθουν ειδικά όταν έχουν διαπράξει κάποιο σοβαρό έγκλημα και τέλος ε) όταν συνήθως είναι ορφανοί από τον έναν ή και από τους 2 γονείς. Οι παραπάνω στρεσογόνοι παράγοντες που αναφέρθηκαν ως κλινικές αιτίες ενισχύουν σε μεγάλο βαθμό την πιθανότητα αυτοκτονίας ενός κρατούμενου ειδικότερα εάν ισχύουν παραπάνω από ένας παράγοντας.
Τέλος, μία καίρια κλινική αιτία θεωρείται η κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών (και δευτερευόντως φαρμάκων). Είναι σύνηθες στις φυλακές να υπάρχουν πολλοί εθισμένοι χρήστες ναρκωτικών ουσιών που δημιουργούν αρκετά προβλήματα λόγω της εξάρτησης τους. Έχει βρεθεί σε διάφορες μελέτες ότι οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών έχουν τουλάχιστον 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν αυτοκτονία απ’ ότι οι μη χρήστες ναρκωτικών ουσιών. To γεγονός αυτό πιθανώς να συμβαίνει διότι οι χρήστες ναρκωτικών ουσιών ιδιαίτερα όταν δεν έχουν λάβει τη ”δόση” τους βιώνουν τη βάναυση περίοδο του στερητικού συνδρόμου όπου βρίσκονται σε ένα καθεστώς ”παράνοιας” και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να πράξουν παράλογα πράγματα και ένα από αυτά είναι η αυτοκτονία. Επίσης, ένα άλλο σημαντικό στοιχείο που παραθέτει η Daniel (2006) είναι ότι οι κρατούμενοι που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές κάνουν σε μεγάλο βαθμό κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών γεγονός που κρούει ”καμπανάκια κινδύνου” σχετικά με το συνδυασμό ουσιών και διαταραχής που ενισχύει κατά πολύ την πιθανότητα της αυτοκτονίας ενός κρατούμενου.
Θεσμικές αιτίες-παράγοντες (σχετίζονται με το εκάστοτε σωφρονιστικό ίδρυμα)
Προχωρώντας, όσον αφορά τη συγκεκριμένη κατηγορία αιτιών θα γίνει αναφορά σε ορισμένα σημαντικά θέματα που αντιμετωπίζει ένας κρατούμενος μέσα στη φυλακή που συσχετίζεται με τη σκέψη της αυτοκτονίας όπως είναι η απώλεια της ελευθερίας του, ο υπερπληθυσμός της φυλακής και κάποιες ελλείψεις που έχει αλλά και σε ορισμένα ”παράξενα” γεγονότα που βρέθηκαν από κάποιες έρευνες στη διεθνή βιβλιογραφία για τις αυτοκτονίες όπως σχετικά με τις ημέρες, τους μήνες και την εποχή, τις ώρες που πιθανώς αυτοκτονεί κάποιος που ανέφεραν ενδιαφέροντα αποτελέσματα τα οποία θα αναφερθούν παρακάτω.
Πρώτον και σημαντικότερο είναι ο περιορισμός της ελευθερίας. Ο κρατούμενος βρίσκεται σ ‘ένα καθεστώς περιορισμού μέσα στη φυλακή σε σχέση με την απόλυτη ελευθερία που βίωνε έξω από τη φυλακή. Αυτή η άμεση αλλαγή προκαλεί προβλήματα στον ψυχισμό του και τον οδηγεί σε τρομακτικές σκέψεις όπως αυτή της αυτοκτονίας. Επίσης, σε πολλές μελέτες έχει βρεθεί ότι υπάρχει σοβαρός και υψηλός κίνδυνος αυτοκτονίας τις πρώτες 24 με 48 ώρες από τη σύλληψη του και τον εγκλεισμό του (συνήθως σε κρατητήριο πριν τη μεταγωγή του σε κάποια φυλακή) και όταν εισαχθεί στη φυλακή ο κίνδυνος να αυτοκτονήσει υφίσταται τις πρώτες 30 μέρες από την εισαγωγή του στη φυλακή.
Δεύτερον, σε φυλακές με υπερπληθυσμό ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι μεγαλύτερος σύμφωνα με αποτελέσματα ερευνών. Eπιπροσθέτως, σε πολλές φυλακές επικρατεί ο λεγόμενος ”άγραφος νόμος του ισχυρού” όπου οι δυνατότεροι κρατούμενοι μπλέκονται σε διαμάχες κατ’ εξακολούθηση με τους ”αδύναμους” κρατούμενους με αποτέλεσμα οι κρατούμενοι αυτοί να έχουν ελλείψεις σε φαγητό, ιατρική περίθαλψη και να βρίσκονται σε συνεχή περιφρόνηση από τον υπόλοιπο πληθυσμό της φυλακής με αποτέλεσμα να καταλήγουν στη σκέψη και την εκτέλεση της αυτοκτονίας. Ακόμη, είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι τα κελιά απομόνωσης και τα μονά κελιά αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας(ειδικά με τον συνδυασμό αρνητικών γεγονότων) ενώ θα έπρεπε όλοι οι κρατούμενοι να είναι σε κελιά με άλλα άτομα έτσι ώστε να υπάρχει κάποιος τρόπος αποφυγής της αυτοκτονίας ενός κρατουμένου.
Άλλες αιτίες
Τέλος, υπάρχουν και ορισμένοι παράγοντες διαφορετικοί που έχουν βρεθεί σε έρευνες για τις αυτοκτονίες που σχετίζονται με την ώρα που επιλέγει να αυτοκτονεί κάποιος, τις μέρες, τους μήνες ακόμα και τις εποχές του χρόνου. Ουσιαστικά, έχουν βρεθεί σε έρευνες τα εξής αξιοπερίεργα αποτελέσματα: α) ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι μικρότερος σε θρησκευτικές γιορτές, τα σαββατοκύριακα και τις διακοπές. Επίσης, έχει βρεθεί ότι πολλές αυτοκτονίες συμβαίνουν στις ώρες που υπάρχει μεγαλύτερη φύλαξη δηλαδή από τις 7 το πρωί ως τις 7 το απόγευμα(συνήθως επειδή οι αυτόχειρες επιθυμούν να βρεθούν σύντομα από κάποιο φύλακα). Κλείνοντας, ένα ακόμη αξιοπερίεργο είναι ότι έχει βρεθεί σε μελέτες για τις αυτοκτονίες ότι ο Ιούλιος και ο Σεπτέμβριος θεωρούνται οι συνηθέστεροι μήνες με τις περισσότερες αυτοκτονίες. Βέβαια, στις έρευνες αναφέρονταν ότι δεν υπήρχε συγκεκριμένος λόγος για τους μήνες αυτούς απλά προέκυψαν οι αριθμοί από τις καταμετρήσεις και βρέθηκε το συγκεκριμένο αποτέλεσμα.
Βιβλιογραφία
1) Daniel, A. E. (2006). Preventing suicide in prison: A collaborative responsibility of administrative, custodial, and clinical staff. JOURNAL-AMERICAN ACADEMY OF PSYCHIATRY AND THE LAW, 34(2), 165.
2) Fruehwald, S., Frottier, P., Matschnig, T., & Eher, R. (2003). The relevance of suicidal behaviour in jail and prison suicides. European Psychiatry, 18(4), 161-165.
3) Liebling, A. (2001). Suicides in prison: ten years on. Age, 30(30), 16-30.
4) Shaw, J., Baker, D., Hunt, I. M., Moloney, A., & Appleby, L. (2004). Suicide by prisoners. The British Journal of Psychiatry, 184(3), 263-267.
