
Η συναισθηματική νοημοσύνη και η συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού
Η συναισθηματική νοημοσύνη συνδέεται με την ηθική εκπαίδευση. Ο σεβασμός παίζει μεγάλο ρόλο στην απόκτηση πειθαρχίας. Συναισθηματική νοημοσύνη(emotional intelligence) ονομάζεται η η ικανότητα των ατόμων να αναγνωρίζουν τα δικά τους συναισθήματα, καθώς και τα συναισθήματα των άλλων. Καταλυτικό παράγοντα στην συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού διαδραματίζουν οι σχέσεις ανάμεσα στο παιδί και τα διάφορα πρόσωπα του περιβάλλοντός. Έτσι διαμορφώνονται τα ηθικά συναισθήματα που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του.
Ηθική εκπαίδευση
Η ηθική εκπαίδευση συναντά δύο βασικά προβλήματα. Το πρώτο είναι η εξασφάλιση της αποκέντρωσης και η συγκρότηση της πειθαρχίας. Τα μέσα που διαθέτει ο εκπαιδευτικός προκειμένου να πετύχει το διπλό σκοπό σχετίζονται είτε με την ψυχολογική φύση του παιδιού είτε με τις σχέσεις που αναπτύσσει το παιδί με τα άλλα μέλη του περιβάλλοντος. Η πλήρης ανάπτυξη της προσωπικότητας, ακόμη και όσον αφορά τις πιο διανοητικές της πλευρές, δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από το σύνολο των συναισθηματικών, ηθικών και κοινωνικών σχέσεων που απαρτίζουν τη σχολική ζωή. Το δεύτερο πρόβλημα που συναντά η ηθική εκπαίδευση είναι η συναισθηματική νοημοσύνη.
Η συναισθηματική νοημοσύνη
Στη συναισθηματική νοημοσύνη (νοητική ιδιοσυστασία) του παιδιού διαμορφώνονται τρία είδη συναισθημάτων. Αυτά επιδρούν στη διαμόρφωση της ηθικής ζωής του. Καταρχάς η ανάγκη της αγάπης ασκεί έναν ουσιαστικό ρόλο στα διάφορα στάδια της ανάπτυξης του παιδιού από τη βρεφική μέχρι την εφηβική ηλικία. Επιπλέον επιδρά καταλυτικά το συναίσθημα του φόβου απέναντι στους μεγαλύτερους και δυνατότερους. Ασκεί λοιπόν ο φόβος έναν εξίσου σημαντικό ρόλο στην τάση υποταγής και προσαρμογής (κομφορμισμού). Το αίσθημα του φόβου εκμεταλλεύονται πολλά συστήματα ηθικής διαπαιδαγώγησης.
Συναισθηματική νοημοσύνη και σεβασμός
Τέλος ο σεβασμός επηρεάζει τη συναισθηματική νοημοσύνη. Σχεδόν όλοι οι ηθικοί φιλόσοφοι έχουν υπογραμμίσει την εξαιρετική συμβολή του αισθήματος σεβασμού στη διαμόρφωση ή στην άσκηση της ηθικής συνείδησης. Ο σεβασμός δεν έχει αντικείμενο τα άλλα άτομα, όπως λ.χ. η αγάπη ή ο φόβος, αλλά συναρτάται με τις ηθικές αξίες ή τους κανόνες που τα άτομα αυτά ενσαρκώνουν. Σεβασμός για ένα πρόσωπο είναι σεβασμός του ηθικού νόμου σε αυτό το πρόσωπο ή της πειθαρχίας που αυτό εφαρμόζει και αντιπροσωπεύει.
Σεβασμός: μια άλλη άποψη
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, ο σεβασμός είναι καταρχήν ένα συναίσθημα που εκφράζεται από ένα άτομο προς ένα άλλο άτομο. Ξεκινά λοιπόν από τον συνδυασμό στοργής και φόβου που το μικρό παιδί νιώθει απέναντι στα άτομα του περιβάλλοντός του (γονείς, ενήλικοι). Ο σεβασμός ασκεί σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των ηθικών συναισθημάτων του παιδιού. Οι σχέσεις που διαμορφώνονται π.χ. ανάμεσα στο μικρό παιδί και τους γονείς του δημιουργούν ένα αίσθημα υποχρέωσης. Αυτή η μορφή σχέσεων μπορεί να ισχύει εξακολουθητικά σε όλη τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Σε αυτό παίζει ρόλο ο τύπος της ηθικής διαπαιδαγώγησης της οικογένειας.
Αμοιβαίος σεβασμός και ηθικές αξίες
Ο αμοιβαίος σεβασμός εντοπίζεται σε ένα άλλο επίπεδο των διαπροσωπικών σχέσεων, που συντελούν στη διαμόρφωση ηθικών αξιών. Ακόμα εκδηλώνεται μεταξύ ισότιμων μελών, έξω από κάθε σχέση εξουσίας, και αποτελεί ένα μίγμα στοργής και φόβου. Η ετερονομία που χαρακτηρίζει τον μονόπλευρο σεβασμό αντικαθίσταται από την αυτονομία, η οποία είναι απαραίτητη για τη λειτουργία του. Αποτελέσματα πολλών ερευνών έδειξαν ότι η πειθαρχία που επιβάλλεται, ή καταπνίγει ολόκληρη την ηθική προσωπικότητα ή εμποδίζει τη διαμόρφωσή της. Συνεπώς οδηγεί σε ένα είδος συμβιβασμού ανάμεσα στο εξωτερικό στρώμα των υποχρεώσεων ή μια προσαρμοστική συμπεριφορά. Δηλαδή σε ένα «εγώ» συγκεντρωμένο στον εαυτό του. Καμιά ελεύθερη και δημιουργική δραστηριότητα δεν του επιτρέπει να δοκιμάσει μια σχέση αμοιβαιότητας με τους άλλους.
Συναισθηματική νοημοσύνη και οι σχέσεις του παιδιού με τους άλλους
Οι σχέσεις ανάμεσα στο παιδί και τα διάφορα πρόσωπα του περιβάλλοντός του παίζουν έναν βασικό ρόλο στη διαμόρφωση των ηθικών συναισθημάτων. Αυτές διαμορφώνονται ανάλογα με το αν δίνεται έμφαση στη μια ή στην άλλη από τις τρεις συναισθηματικές αυτές τάσεις. Για παράδειγμα ο μαθητής μπορεί να «απαγγέλλει» τα μαθήματά του, χωρίς να καταλαβαίνει, αντικαθιστώντας τη δράση με τον βερμπαλισμό. Από την άλλη μεριά το παιδί που υπακούει είναι ένα πνεύμα υποταγμένο σε έναν εξωτερικό κομφορμισμό. Δεν καταλαβαίνει όμως την πραγματική σημασία των κανόνων στους οποίους υπακούει. Έτσι δεν αντιλαμβάνεται και τη δυνατότητα που έχει να τους προσαρμόσει ή να συγκροτήσει καινούριους κάτω από διαφορετικές καταστάσεις.
Η εκπαιδευτική αξία του αμοιβαίου σεβασμού
Η εκπαιδευτική αξία του αμοιβαίου σεβασμού και των μεθόδων που βασίζονται στην αυθόρμητη κοινωνική οργάνωση μεταξύ παιδιών έγκειται ακριβώς στο ότι τους επιτρέπει να συγκροτήσουν μιας μορφής πειθαρχία. Η αναγκαιότητά της γίνεται αντιληπτή μέσα από την ίδια τη δράση. Δεν τους επιβάλλεται απ’ έξω πριν ακόμη να είναι σε θέση να την κατανοήσουν. Αυτός είναι και ο λόγος που οι ενεργητικές μέθοδοι είναι αναντικατάστατες για την ηθική και τη διανοητική εκπαίδευση.