Με τον όρο μέλος «φάντασμα», αναφερόμαστε σε ένα μέρος του ανθρώπινου σώματος (εσωτερικό ή εξωτερικό), το οποίο έχει αφαιρεθεί ή ακρωτηριαστεί. Αν και το μέλος αυτό όπως γίνεται αντιληπτό δεν υφίσταται πλέον, μπορεί δημιουργείται στον ασθενή η αίσθηση πόνου ή μουδιάσματος, ακριβώς στο σημείο που υπήρχε το άκρο ή το όργανο πριν την αφαίρεση του.
Πώς γίνεται να υπάρχει αίσθημα πόνου σε ένα μέλος ανύπαρκτο;
Είναι εύλογο να μας γεννάται απορία, σχετικά με το πώς προκαλείται πόνος σε ένα μέλος «φάντασμα». Μία από τις ερμηνείες που έχουν διατυπωθεί, στηρίζεται στο γεγονός ότι κάθε μέλος του ανθρώπινου σώματος εκπροσωπείται στον εγκέφαλο. Αυτό σημαίνει, ότι με την απουσία αισθητηριακών ερεθισμάτων από το μέλος που λείπει, η περιοχή που το εκπροσωπεί στον εγκέφαλο μπορεί να γεννήσει αυτόματα ή επίκτητα ερεθίσματα, όπως ο πόνος. Ο πόνος αυτός γίνεται αισθητός, ως ερέθισμα από το μέλος «φάντασμα».
Σε περιπτώσεις ασθενών με παράλυτα άκρα «φαντάσματα» έχει παρατηρηθεί, πως το άκρο αρχικά ήταν παράλυτο εξαιτίας τραυματισμού του περιφερειακού νεύρου. Δηλαδή, το νεύρο που τροφοδοτούσε το χέρι είχε αποκοπεί (παραδείγματος χάρη μετά από ατύχημα με μοτοσυκλέτα). Έτσι, ο ασθενής μπορεί να είχε το τραυματισμένο μέλος δεμένο για μήνες, έως τον ακρωτηριασμό του από χειρουργό, σε μία προσπάθεια να ανακουφιστεί από τον πόνο. Το παράδοξο σε ό,τι αφορά τον ακρωτηριασμό, είναι πως αποτελεί αβέβαιο γεγονός το αν τελικά ο ασθενής θα ανακουφιστεί από τον πόνο και τη δυσφορία.
Όπως ειπώθηκε, το φαινόμενο του μέλους «φάντασμα», δύναται να εμφανισθεί και σε αφαίρεση κάποιου εσωτερικού οργάνου μέσω χειρουργείου. Φερειπείν, μαστεκτομή, σκωληκοειδής απόφυση, υστερεκτομή, ιδιαίτερα όσον αφορά την αφαίρεση της μήτρας, έχουν καταγραφεί περιστατικά, όπου ο ασθενής είχε φανταστικές εμμηνορροϊκές συσπάσεις.
Συμπτώματα
Στο 80% των περιπτώσεων κυρίαρχο σύμπτωμα είναι ο πόνος, πολλές φορές βέβαια ενδέχεται να υπάρχουν και άλλων ειδών ενοχλήσεις, όπως κνησμός, μούδιασμα, κάψιμο και ηλεκτρικές εκκενώσεις. Μερικοί ασθενείς μάλιστα αισθάνονται το μέλος «φάντασμα» να έχει μέγεθος μικρότερο του φυσιολογικού, ενώ ο πόνος μπορεί να κάνει την εμφάνιση του μερικές μέρες, εβδομάδες ή και χρόνια μετά τον ακρωτηριασμό.
Θεραπεία
Μέχρι το 1965 είχαν προταθεί 43 διαφορετικές θεραπείες για την αντιμετώπιση του πόνου ενός μέλους «φαντάσματος». Ως επί το πλείστον, οι θεραπείες αυτές περιλάμβαναν τη χορήγηση αντικαταθλιπτικών χαπιών, σωματεκτομή (καυσαλγία), υπνωτισμό, βελονοθεραπεία, βιοανάδραση, νευροδιέγερση νωτιαίου μυελού και άλλα. Η δραστικότητα τους δεν ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματική.
Ασθενείς με πόνο σε κάποιο ακρωτηριασμένο άκρο, π.χ χέρι, έχουν την εντύπωση ότι ο πόνος οφείλεται σε μία παράδοξη και δυσάρεστη θέση του χαμένου χεριού. Ο νευροεπιστήμονας Vilayanur Ramachandran και οι συνεργάτες του εφαρμόζοντας μια μέθοδο, τη λεγόμενη «μέθοδο του καθρέπτη» (mirror box) κατάφεραν να κάνουν ασθενείς με μέλος φάντασμα να ανακουφιστούν από τον πόνο ή το μούδιασμα. Όπως υπονοεί και η ονομασία της ίδιας της θεραπείας, με τη βοήθεια ενός καθρέπτη, ο οποίος προέβαλε το υγιές άκρο, έπειθαν τον ασθενή μετά από συνεχείς συνεδρίες, ότι το είδωλο του υγιούς άκρου στον καθρέπτη ήταν το ακρωτηριασμένο και στη συνέχεια τον μάθαιναν να το κινεί. Ως αποτέλεσμα ο ασθενής κατόρθωνε να κινεί εγκεφαλικά το ακρωτηριασμένο άκρο και να το τοποθετεί σε άνετη θέση, ώστε να περνάει ο πόνος.
Μία ακόμη θεραπεία, η οποία κυκλοφόρησε σχετικά πρόσφατα, στηρίζεται στην επικόλληση επιθεμάτων καψαϊκίνης 8% στο κολόβωμα του μέλους που έχει αφαιρεθεί. Η καψαϊκίνη έχει σχεδιαστεί, ώστε με μία εφάπαξ εφαρμογή να παρέχει παρατεταμένη, για 3 μήνες ανακούφιση από τον περιφερικό πόνο, ενώ η δράση της φαίνεται ιδιαίτερα αποτελεσματική, αφού σύμφωνα με έρευνες ανακουφίζει από τον πόνο έως και 60%.
Πηγές:
https://www.myoskeletiko.com/874-mia-kainourgia-therapeia-gia-ton-xronio-pono-pou-prokalei-to-melos-fantasma-krokos-a-kai-syn-wwwmyoskeletikocom.html
https://www.iatronet.gr/ygeia/pathologia/article/19854/o-ponos-toy-meloys-fantasma.html?fbclid=IwAR1QPCAl5hO0ttB4_J4foiGPsOMeFRRSRlscwd4f14xeDRdZ94x-ym2co9Y
