Μια μικρή κοινωνία, μερικά ζώα και μια γιγαντιαία αλληγορία, είναι τα μέσα με τα οποία ο George Orwell αποφάσισε να μας παρουσιάσει τη δική του θεώρηση της κοινωνίας. Για έναν κόσμο ελαφρώς προκαθορισμένο, ρεαλιστικό και επαναλαμβανόμενο, οι λέξεις που βρίσκουμε για να τον χαρακτηρίσουμε έχουν, στην πλειοψηφία τους, αρνητικό πρόσημο· η χρήση λοιπόν ενός «παραμυθιού», ενός τοπίου ανοιχτού και ελεύθερου, αυτού δηλαδή της εξοχής, προκειμένου να περάσουν πολιτικά και κοινωνικά μηνύματα, φαίνεται, αρχικά, μια ιδέα κάπως ελπιδοφόρα.
Ο George Orwell
Ο Eric Arthur Blair, συγγραφικά, και πλέον παγκόσμια, γνωστός ως George Orwell, γεννήθηκε το καλοκαίρι του 19ο3, στο Μοτιχάρι της υπό βρετανικής κατοχής Ινδίας. Με πλούσια εκπαίδευση και προερχόμενος από μια οικογένεια της κατώτερης μεσαίας τάξης, η ζωή του George Orwell διακατέχεται από σειρά γεγονότων και περιστατικών διαμορφώνοντας μια προσωπικότητα εκρηκτική και μεταβαλλόμενη. Χτίζοντας το προφίλ του συγγραφέα κατά τη διάρκεια υπηρέτησης του στην αυτοκρατορική αστυνομία, αφού η παραμονή του εκεί τον βοήθησε να αντιληφθεί την τραγικότητα της κατάστασης με την οποία ερχόταν αντιμέτωπος, ξυπνώντας το αίσθημα την απέχθειας και της αδικίας μέσα του, ο Orwell υπήρξε ένας άνθρωπος αντιδραστικός και καινοτόμος, που συνεχώς προσπαθούσε να βρει αυτό που θα ταίριαζε στα πιστεύω και το χαρακτήρα του. Ο ίδιος δήλωνε οπαδός του Δημοκρατικού Σοσιαλισμού, ενώ επίσης συμμετείχε στον Ισπανικό εμφύλιο και ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου· τα έργα του, με πιο γνωστά τα δύο τελευταία, Η Φάρμα των Ζώων (Animal Farm) (1945) και 1984 (1949), απεικονίζουν τις απόψεις του για την αποσάθρωση της κοινωνίας, με έντονη κριτική στην ανθρώπινη δράση στα πλαίσια ενός ολοκληρωτικού καθεστώτος μέσα από έναν ακραίο ρεαλισμό.
Η Φάρμα των Ζώων
Πηγή: guggenheim.org
Δίνοντας φωνή και ονόματα στα ζώα, ο George Orwell, ξεκινά την ιστορία απελευθέρωσης ενός αγροκτήματος από τα βίαια και καταχρηστικά χέρια του ανθρώπου. Γουρούνια, άλογα, πρόβατα, σκύλοι, γάτες και πτηνά, όλα αποτελούν μέλη μιας μικρής κοινωνίας, η οποία προσπαθεί να αυτονομηθεί και να ορθοποδήσει μέσα στα διάφορα γεγονότα, τις συνομωσίες και τους κανόνες. Τα ζώα, απελπισμένα για μια καλύτερη ζωή, καταλήγουν, άθελα τους, να αποτελούν πιόνια μιας κλειστής πραγματικότητας, καταδικασμένα στην τυφλή υπακοή.
Με προσκήνιο ένα μικρό αγρόκτημα στην εξοχή, σε χρόνο και μέρος ακαθόριστο, ο George Orwell ξεδιπλώνει τις κοινωνικές και πολιτικές του ανησυχίες, δημιουργώντας ένα αρχέτυπο κοινωνίας, το οποίο μπορούμε να εφαρμόσουμε σε κάθε τόπο, χρόνο και περίσταση. Με τρόπο άμεσο και ελαφρώς προκλητικό, μας εξηγεί πως μια «σωστή» σκέψη μπορεί, παίρνοντας σάρκα και οστά, να εξελιχθεί σε κάτι τόσο απάνθρωπο και ακραίο. Με έντονες αναφορές στην αμάθεια των ανθρώπων, που στην περίπτωση του αντικαθίστανται με τα ζώα, την απουσία κριτικής σκέψης, την τυφλή υπακοή και την επιθυμία απελπισμένα να είναι κανείς κομμάτι ενός συνόλου, νιώθοντας πως αποτελεί προοίμιο της αλλαγής, το έναυσμα για έναν καινούριο κόσμο, ο συγγραφέας μας θυμίζει πως, στην πραγματικότητα, το πώς παρουσιάζονται τα πράγματα είναι αυτό που έχει σημασία· η μέθη της δύναμης και της χειραγώγησης του απλού πληθυσμού, ο πλούτος και η ιδιαίτερη αντιμετώπιση, είναι η αληθινή εικόνα αυτού που θέλουμε να λέμε κοινωνία.
«…Όλα τα ζώα είναι ίσα αλλά κάποια ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα…»
(απόσπασμα από το βιβλίο)
Το γεγονός πως ο Orwell, προκειμένου να δώσει υπόσταση στις σκέψεις του, επιλέγει να χρησιμοποιήσει ως πρωταγωνιστές του τα ζώα, είναι κάτι πραγματικά ενδιαφέρον. Η εικόνα που ο καθένας μας έχει στο μυαλό του για τα ζώα μπορεί αναμφίβολα να έχει διαφορετικές μορφές, με γνωρίσματα στοργής, συντροφικότητας ή και αποστασιοποίησης από τον ίδιο τον άνθρωπο, σε κάθε περίπτωση όμως, το να βλέπουμε τα ζώα να ζουν, να σκέφτονται και να ενεργούν όπως οι άνθρωποι, στα πλαίσια δηλαδή ενός ακραίου ρεαλισμού, είναι κάτι που ξενίζει. Στόχος του συγγραφέα είναι να μας αποδείξει πως μια μικρή κοινωνία, οποιασδήποτε μορφής, εθνικότητας ή ακόμη και οντότητας, μπορεί με τις κατάλληλες εξελίξεις, να αποσαθρωθεί εντελώς. Η ευφυείς επιλογή να βάλει μέσα σε αυτό το
πλαίσιο μια κοινωνία ζώων, μια φάρμα, είναι ένα τέχνασμα που, κατά τη γνώμη μου, ιντριγκάρει ακόμη περισσότερο τον αναγνώστη, κάνοντας τον να νιώθε περίεργα και άβολα.
Αν και το κείμενο μεθοδευμένα καυτηριάζει και επικρίνει το θεσμό οποιουδήποτε ολοκληρωτικού καθεστώτος, δεδομένου της περιόδου που γράφτηκε μα και των εμπειριών του ίδιου του George Orwell, είναι αξιοσημείωτη η δυνατότητα ταύτισης του με πτυχές των σημερινών κοινωνιών. «…Όλα τα ζώα είναι ίσα αλλά κάποια ζώα είναι πιο ίσα από τα άλλα…», με το ζώο να αποτελεί τον ίδιο τον άνθρωπο και το σχήμα σύγκρισης να αφορά κάθε κοινωνία που πρεσβεύει τις χαμένες αξίες και ιδανικά που έχουν εξαφανιστεί κάτω από τη μάστιγα του πλούτου, της άνεσης, της αναγνώρισης και των ευκολιών. Άλλωστε η τελευταία πρόταση του κειμένου «…κοίταζαν μια τα γουρούνια και μια τους ανθρώπους, μια τους ανθρώπους και μια τα γουρούνια, αλλά ήταν αδύνατο να τα ξεχωρίσουν μεταξύ τους.», είναι αυτή που μας δίνει ολόκληρη την ουσία της αλληγορίας και ό,τι αυτή συνεπάγεται.
