Η εικόνα που έχει ο καθένας μας για τον εαυτό του είναι ένα παλίμψηστο μορφών που περιλαμβάνουν συνήθως την ιδεατή, την εντύπωση στα μάτια των άλλων και το τραυματικό είδωλο. Στην επιφάνεια του καμβά επικρατεί τελικά ένας συνδυασμός τους, που επικοινωνεί διαρκώς με τα διακριτά στοιχεία των επι μέρους. Ολόκληρη η ζωή των ανθρώπων μπορεί να προβάλλει μια εικόνα συμβατή με τον ατομικό μύθο καθενός. Οι σημερινές αυτοφωτογραφίες σκηνοθετούν την εικόνα μας.
Η εικόνα
Πέρα από τις εξειδικευμένες ψυχιατρικές προσεγγίσεις, το Εγώ, το Υπέρ-Εγώ και την πυραμίδα συνειδητού- υποσυνείδητου-ασυνείδητου, υπάρχει η καθημερινότητα. Υπάρχει και τροφοδοτεί συνεχώς τις Επιστήμες της Ψυχικής υγείας και την Κοινωνιολογία. Η βασίλισσα που αναζητούσε εναγωνίως την ομορφότερη, η θρησκειολογική αντίθεση σε ό,τι απάδει προς τη σεμνότητα, οι αιώνες που βάρυναν την εξωτερική εμφάνιση με κανόνες, επιταγές, απαγορεύσεις ή πανελευθερία, δεν άφησαν κανέναν ανεπηρέαστο. Οι κοινωνίες μοντελοποίησαν και εξακολουθούν να μοντελοποιούν τα μέλη τους.
Η εικόνα των ανθρώπων προσαρμόζεται αυτόματα στο εποχικά ζητούμενο, ακριβώς επειδή η εξωτερική εμφάνιση αποτελεί αναμφισβήτητο κριτήριο επαφής μεταξύ τους. Η αρχική, πρωτόγονη επίδειξη των δοντιών -έκφραση ηγεμονίας και επιθετικής τόλμης του θηρευτή – εξελίχθηκε. Με μικρές μυϊκές προσαρμογές σχηματοποίησε το φιλικό χαμόγελο. Κάπως έτσι, ξεκίνησε -μιμητικά πάντα- η εξάρτησή μας από το πώς φαινόμαστε στους άλλους. Και κάπως έτσι ξεκίνησε και μια «οδύσσεια» σε πελάγη δοκιμών και προσπαθειών να στέλνουμε με τα πρόσωπα και τα σώματά μας σήματα προς τους άλλους.
Από τον ζωγράφο στον φωτογράφο
Η τέχνη αποτύπωσε αρχικά σε εγχάρακτα, πίνακες ζωγραφικής και γλυπτά την ανθρώπινη εικόνα. Χωρίς χαρακτηριστικά κάποτε, με αρχαϊκό μειδίαμα αργότερα και στη συνέχεια σε σοβαρά πρόσωπα. Αυτή η σοβαρότητα -περισσότερο ή λιγότερο αυστηρή- διατηρήθηκε και στις πρώτες φωτογραφίες. Ένα θελκτικό πρόσωπο, ένα αγαπημένο πρόσωπο αποκτούσε απεικόνιση και διάρκεια στον χρόνο. Η εκήταν ο κανόνας που αντικατόπτριζε την σφιχτή μετάβαση στην πρώτη βιομηχανική εποχή, μέχρι τα χρόνια της Μπελ Επόκ και των πρώτων ταινιών του Βωβού κινηματογράφου. Έκτοτε, η φωτογραφική απεικόνιση αλλάζει, απελευθερώνεται και όλοι προβάλλουν πιο άνετα και τους προβληματισμούς και την ανεμελιά τους. Οι ωραίοι γίνονται εκμεταλλεύσιμα πρότυπα, είναι αξιοζήλευτοι, χρησιμοποιούνται παντού και αποκτούν σιγά σιγά μια διόλου ευκαταφρόνητη καταναλωτική δυναμική.
Καθώς η τεχνολογία εξελίχθηκε, ένα διαρκώς αυξανόμενο μέρος της ανθρώπινης επαφής είναι κατ´ αρχήν εικονικό. Οι άνθρωποι δέθηκαν απόλυτα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η αυτοφωτογράφιση υιοθετήθηκε ως εξέχον εργαλείο προβολής.
Selfies
Ένα φωτογραφικό πορτραίτο -όπως και μια οποιαδήποτε προσωπική φωτογραφία είναι η αποτύπωση μιας στιγμής. Η «αιωνιότητα» που εξασφαλίζεται από μια φωτογραφία αποτελεί το βασικό κριτήριο μιας τέτοιας απεικόνισης. Στον ψηφιακό κόσμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης το κριτήριο απεικόνισης μετατοπίστηκε για μια τεράστια μερίδα ανθρώπων, ειδικά νεαρόκοσμου. Από την συναισθηματική αποτύπωση μιας ιδιαίτερης στιγμής, κατέληξε να είναι ένα σχεδόν αποκλειστικό κάλεσμα. Κυρίως ερωτικό, σαφώς επιδεικτικό και προκλητικά στερεότυπο.
Μια selfie, για πολλούς, είναι προκατασκευασμένη έκφραση. Σκηνοθετημένη με πολύ συγκεκριμένη «καλλιτεχνική» άποψη και τυποποιημένα εκφραστικά μοτίβα. Μάλιστα, χωρίς ιδιαίτερη διάθεση να προβληθεί ο περιβάλλων χώρος, εκτός αν είναι επίλεκτος, καθώς πιθανότατα διαθέτει μετοχές στο χρηματιστήριο της πιθανολογούμενης επιθυμίας των άλλων. Χιλιάδες πρόσωπα και σώματα εκτίθενται σε ειδικές πλατφόρμες διαδικτυακής προβολής και η αυτο-εικόνα τους εξαρτά την αξιολόγησή της από την αριθμητική αποδοχή της.
Οι αυτοφωτογραφίες στο συγκεκριμένο, νέο είδος, ιστορούν ένα βασικό μοτίβο : Είμαι όμορφη/ος , μπορώ να είμαι προκλητική/ός, αξιοζήλευτη/ος, επιθυμητή/ός ή απλά επιτηδευμένα χαλαρή/ός. Ό,τι ξεχωρίζει μια οποιαδήποτε φωτογραφία από μια αυτοφωτογραφία στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, είναι το κίνητρο. Όπως και η εξαντλητική «ενημέρωση» του φιλοθεάμονος κοινού. Οποιαδήποτε καθημερινή κίνηση του «ειδώλου» είναι ενδιαφέρουσα . Οι νόμοι προσφοράς και ζήτησης, ακόμη και για θέματα, όπως η ανθρώπινη επαφή μεγαλουργούν. Ένα άτομο μετατρέπεται σε κοπιαρισμένη εικόνα, είναι αναγνωρίσιμο, επιθυμητό μεταξύ των «ακολούθων», αξιολογείται σε κλίμακα αποδοχής της μορφής του και καταλήγει να εξαρτάται αποκλειστικά από αυτήν.
Κοινωνία…είμαι η selfie σου
Σε μια κοινωνία που ενδύεται με φαινομενική άνεση τον ρόλο της προόδου, η πραγματικότητα είναι πως οι ανθρώπινες σχέσεις απέχουν πολύ από το να είναι ουσιαστικές. Η εικόνα-ούτε καν ρεαλιστική τις περισσότερες φορές- είναι αδύνατον να παράγει ή να μεταφέρει συναίσθημα και ενέργεια. Δεν παρέχει αλληλεπίδραση, δεν προσφέρει παρά μια σειρά από προσδοκίες. Το «είδωλο» επιθυμεί αποδοχή και ο «ακόλουθος» ταύτιση. Με μια επισήμανση: Ένα είδωλο μπορεί εύκολα να αντικατασταθεί από ένα νεώτερο, ομορφότερο, προκλητικότερο. Και επιπλέον, ένα είδωλο είναι η εικόνα του και όχι η ανθρώπινη πραγματικότητά του. Δεν είναι τα συναισθήματά του, οι αξίες του, οι σκέψεις και η αλήθεια του. Δεν επιθυμεί να εκθέσει την εσωτερικότητά του, αντίθετα την πακτώνει στο συμπαγές μιας σταθερά επιλεγμένης αισθητικής.
Δεν σχετίζεται κανείς με μια εικόνα. Την κοιτάζει, την επιθυμεί, την θαυμάζει ίσως, αλλά δεν σχετίζεται μαζί της. Είτε την κατασκευάζει, είτε την «καταναλώνει». Μια τυχαία διάρρηξη της εικονικής σχέσης μεταξύ ειδώλου και αποδέκτη αφαιρεί αυτόματα και από τις δύο πλευρές την μόνη, ούτως ή άλλως επαφή τους. Το «φαίνεσθαι» διαθέτει μια εξ ορισμού πεπερασμένη αντοχή. Σκηνοθετείται εύκολα, καταρρίπτεται στο πρώτο στραβοπάτημα, δεν διαθέτει παρά έναν επιφανειακό και κυρίως πρόσκαιρο φορτιστή.
Τελικά
Είναι ευχάριστο και πολλές φορές ανακουφιστικό να περνάει κανείς τα μηνύματά του με μια εικόνα του. Εξάλλου έναν βαθμό ναρκισσισμού τον έχουμε όλοι μας και καλώς τον έχουμε. Εκείνο που διαταράσσει τις ψυχικές και συναισθηματικές μας ισορροπίες είναι η υπερέκθεση, η ακολουθία αμιγώς καταναλωτικών κανόνων επικοινωνίας, η συναισθηματική άρνηση ουσιαστικών επαφών, η επιλεγμένη υιοθέτηση ενός απατηλού βάθρου, πάνω στο οποίο προβάλλει κανείς ένα ολόγραμμα και όχι ζωή.
