Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους πολιτιστικούς θεσμούς της χώρα μας, που κάθε καλοκαίρι προσελκύει καλλιτέχνες και θεατές από όλο τον κόσμο. Ξεκινώντας το 1955, έχει πλέον καθιερωθεί ως ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα της χώρας, προσφέροντας κάθε χρόνο στο κοινό ένα πλούσιο πρόγραμμα θεατρικών παραστάσεων, συναυλιών, χορού και άλλων καλλιτεχνικών δρώμενων.
Ιστορική Αναδρομή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου
Η ιδέα για τη δημιουργία ενός τέτοιου Φεστιβάλ προήλθε από τον τότε Υπουργό Πολιτισμού της κυβέρνησης Παπάγου και μετέπειτα πρωθυπουργό, Γεώργιο Ράλλη, με στόχο την ανάδειξη της αρχαίας ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η έναρξη του Φεστιβάλ ορίστηκε στο 1955, με πρώτο καλλιτεχνικό διευθυντή τον σκηνοθέτη της Όπερας της Νέας Υόρκης, Ντίνο Γιαννόπουλο, ο οποίος διοργάνωσε εκδηλώσεις διάρκειας σαράντα ημερών, με κορωνίδα αυτών την εμφάνιση της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέα Υόρκης υπό τις οδηγίες του Δημήτρη Μαρκόπουλου στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Την ίδια χρόνια, πρεμιέρα κάνει και το Φεστιβάλ Επιδαύρου, με την παράσταση της «Εκάβης», υπό τη σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή, να παρουσιάζεται στο αρχαίο Αργολικό θέατρο. Γενική πρόβα του Φεστιβάλ αποτέλεσε η παράσταση του «Ιππόλυτου» του Ευριπίδη, που παρουσιάστηκε το 1954 στην Επίδαυρο υπό την αιγίδα της Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Ροντήρη. Ο ίδιος ο Ροντήρης είχε παρουσιάσει την πρώτη παράσταση μετά την αρχαιότητα στο θέατρο της Επιδαύρου το 1938, σκηνοθετώντας την Κατίνα Παξινού στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, μια παράσταση που ανέβηκε χωρίς σκηνικά και ηλεκτροδότηση, αλλά μόνο με το φυσικό φως του απογεύματος, αναδεικνύοντας το μεγαλείο αυτού του θεατρικού χώρου. Μια παράσταση που προοριζόταν να αποτελέσει την αρχή της λεγόμενης «σεζόν Επιδαύρου», τον πρόγονο του σημερινού Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, θα έλεγε κανείς, ο οποίος, όμως, δεν κατάφερε να ανθίσει υπό την σκιά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφύλιου.
Μετά την επιτυχημένη έναρξη του Φεστιβάλ Αθηνών, το οποίο περιελάμβανε και την παράσταση της «Εκάβης» στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, αποφασίστηκε η συνέχιση και η ενίσχυση των πολιτιστικών εκδηλώσεων στην Επίδαυρο. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία των Επιδαυρίων, τα οποία εντάχθηκαν ως μέρος του ευρύτερου Φεστιβάλ Αθηνών, αφιερωμένο στις παραστάσεις αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και κωμωδίας. Τα δύο αυτά Φεστιβάλ ακολούθησαν ανεξάρτητη, αλλά και παράλληλη πορεία, έχοντας πάντα μια συμπληρωματική δράση, μέχρι την οργανωτική τους ένωση το 1998, από τότε που αποτελούν και επίσημα έναν ενιαίο θεσμό. Πριν τη συνένωση του, το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ήταν τμήμα/διεύθυνση του ΕΟΤ η οποία ονομαζόταν Υπηρεσία Τουριστικών Εκδηλώσεων. Έκτοτε, ενώθηκαν υπό τη σκέπη του Ελληνικού Φεστιβάλ, του οργανισμού που τα διαχειρίζεται και τα δύο. Ενώ το 2018 το Ελληνικό Φεστιβάλ Α.Ε. πέρασε στην εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού.
Περιεχόμενο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου
Η αρχική σύλληψη του Ράλλη για το Φεστιβάλ ήταν να δημιουργηθεί ένας θεσμός στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, όμοιος με την Εβδομάδα Αρχαίου Δράματος αλλά με μουσικό περιεχόμενο. Έτσι, η διοργάνωση του Φεστιβάλ εστίαζε στις μεγάλες ορχήστρες και τις παραστάσεις αρχαίου δράματος. Ο χορός προστίθεται από τον δεύτερο χρόνο και έπειτα.
Οι παραστάσεις που παρουσιάζονται στα πλαίσια του Φεστιβάλ αποτελούν παραγωγές σχεδόν αποκλειστικά του Εθνικού Θεάτρου και σχεδόν αποκλειστικά τραγωδίες. Εξαίρεση αποτελεί το ανέβασμα της «Λυσιστράτης» στο θέατρο της Επιδαύρου το 1957 σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολώμου, το οποίο αποτέλεσε την πρώτη γνωριμία της αριστοφανικής κωμωδίας με το θέατρο του Πολύκλειτου μετά την αρχαιότητα. Δύο χρόνια αργότερα στο Ηρώδειο αυτή τη φορά, ο για χρόνια μεγάλος αντίζηλος του Εθνικού, Κάρολος Κουν, με το Θέατρο Τέχνης αναμετριέται με τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη.
Η παράσταση αυτή ήταν αποτέλεσμα συνένωσης τεσσάρων ιερών τεράτων του καλλιτεχνικού στερεώματος: ο Κάρολος Κουν σκηνοθετούσε, την μουσική είχε γράψει ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Γιάννης Τσαρούχης είχε σχεδιάσει σκηνικά-κοστούμια και, τέλος, η Ζουζού Νικολούδη είχε αναλάβει την χορογραφία. Ωστόσο, με την πρώτη κιόλας προβολή δέχτηκε αρνητικές κριτικές, θεωρήθηκε βλάσφημη και με παρέμβαση του Υπουργού Προεδρίας της Κυβερνήσεως Καραμανλή, Κωνσταντίνου Τσάτσου, δεν κατάφερε να φτάσει ούτε μέχρι τη δεύτερη παράσταση.
Το Θέατρο Τέχνης αποτελούσε πάντα μια πιο προοδευτική ματιά, συνυφασμένη με την νεωτερικότητα, η οποία ερχόταν σε αντίθεση με την τότε κλασικίζουσα προσέγγιση του Εθνικού με πρωτοστάτη τον Δημήτρη Ροντήρη. Παρά την ποικιλία των σκηνοθετών, οι παραστάσεις που παρουσιαζόταν από το Εθνικό φαίνεται να είχαν μια κοινή αρχαιοπρεπή αισθητική. Μια αισθητική που υπηρετούσαν άψογα οι πυλώνες του, όπως η Παξινού, ο Μινωτής , η Συνοδινού στο υποκριτικό μέρος αλλά και ο σκηνογράφος Κλεόβουλος Κλώνης και ο ενδυματολόγος Αντώνης Φωκάς στο εικαστικό.
Περνούν 20 χρόνια από την έναρξη του Φεστιβάλ, 20 χρόνια αποκλειστικής χρήσης από το Εθνικό Θέατρο, ώστε να καταφέρει το Θέατρο Τέχνης να ανεβάσει μια παράσταση στο Αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου. Μετά τα καταστροφικά χρόνια της Χούντας, κατά τα οποία ο θεσμός του Φεστιβάλ αλλά και η έννοια της τέχνης γενικότερα υποβαθμίστηκαν αρκετά, αποφασίστηκε να δοθεί βήμα σε νέες δυνάμεις.
Το έτος είναι 1975 και ο Κάρολος Κουν παρουσιάζει τις «Όρνιθες» του Αριστοφάνη στο αρχαίο θέατρο, ενώ επανέρχεται το 1976 με τους «Πέρσες» του Αισχύλου. Κάπως έτσι ανοίγει ο δρόμος και σε άλλους θιάσους να παρουσιάσουν τα έργα τους στα τότε ακόμη «Επιδαύρια». Την ίδια χρονιά (1975) παρουσιάζεται στα πλαίσια του Φεστιβάλ και η «Ηλέκτρα» του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Ακολουθούν ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου (ΘΟΚ), το Αμφιθέατρο του Σπύρου Ευαγγελάτου καθώς και άλλα δημοτικά και περιφερειακά θέατρα.
Αναφορικά με το μουσικό περιεχόμενο, τα πρωτεία στα πλαίσια του Φεστιβάλ διαθέτει το Ωδείο Ηρώδου Αττικού, το οποίο προσέλκυε μεγάλα συγκροτήματα αλλά και σημαντικούς σολίστες, λόγω και της παρουσίας του Δημήτρη Μαρκόπουλου. Ωστόσο δεν λείπουν και οι μεγάλες μουσικές στιγμές από το θέατρο της Επιδαύρου, όπως για παράδειγμα η εμφάνιση της κορυφαίας Μαρίας Κάλλας.
Στα νεότερα χρόνια, το περιεχόμενο του Φεστιβάλ αυτού έχει αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης και ευρείας κριτικής. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90, χρονική περίοδο που συμπέφτει με την αναδιάταξη λειτουργίας του θεσμού, υπήρχαν έντονες κριτικές αναφορικά με τα κριτήρια επιλογής του περιεχομένου αλλά και με μια αδιαμφισβήτητη καλλιτεχνική στασιμότητα. Χαρακτηριστικά που πιθανότατα ο θεσμός ‘κληρονόμησε’ από την υπηρεσία δημοσίου στην οποία ανήκε. Η κατάσταση αυτή ανατράπηκε με τη θητεία του Γεωργίου Λούκου ως καλλιτεχνικού διευθυντή, ο οποίος ανέλαβε το 2006 και διατέλεσε έως το 2016. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, διεύρυνε το καλλιτεχνικό περιεχόμενο του Φεστιβάλ και γενικά προχώρησε σε ριζικές μεταβολές αναφορικά με τη δομή αλλά και τη φιλοσοφία του.
Σημαντικές στιγμές στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου
Το Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου, από την ίδρυση του, ανέδειξε τη σημασία του ως ένας πολυδιάστατος θεσμός που συνδυάζει την αρχαία κληρονομιά με τη σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή. Από τις πρώτες κιόλας στιγμές λειτουργίας του, το Φεστιβάλ είχε προβάλει σημαντικές παραστάσεις και καλλιτεχνικά δρώμενα, τα οποία προμήνυαν τις στιγμές μεγάλης καταξίωσης που έμελλε να γνωρίσει στην μακρά πλέον πορεία του στον χρόνο.
Μια από τις αξιοσημείωτες στιγμές του Φεστιβάλ είναι η πρωτότυπη παράσταση της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή, η οποία ανέβηκε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου το 1956. Σε ένα από τα πρώτα έτη λειτουργίας του θεσμού των Επιδαυρίων, η σκηνοθεσία του Αλέξη Μινωτή και η ερμηνεία της πρωτοεμφανιζόμενης Άννας Συνοδινού, προσέλκυσαν περισσότερους από 16,000 θεατές. Oι θεατές κατέκλυσαν το θέατρο και γέμισαν μέχρι και τις τελευταίες θέσεις (η Επίδαυρος χωρά έως και 13,000 άτομα), με αποτέλεσμα κάποιοι από αυτούς να παρακολουθούν την παράσταση, είτε καθισμένοι στη γη, είτε σκαρφαλωμένοι στις πλαγιές.
Για την παράσταση αυτή, ο Δημήτρης Ψαθάς είχε γράψει: «Δεν έγινε για τους άσσους του ποδοσφαίρου. Έγινε για τον Σοφοκλή. Και αυτό -διάβολε- έχει κάποια σημασία.». Η παράσταση επαναλήφθηκε το 1957, 1958 και 1959 σημειώνοντας τεράστια επιτυχία.
Το Φεστιβάλ έχει αποτελέσει, επίσης, μαγνήτη για πολλούς σημαντικούς καλλιτέχνες και εικαστικά δρώμενα, που έχουν προσφέρει μοναδικές ερμηνείες και παραστάσεις, αναδεικνύοντας το Φεστιβάλ ως έναν πολιτιστικό θεσμό που ενώνει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον της τέχνης. Πέρα των όσων έχουν αναφερθεί, αξίζει να σημειωθούν και τα παρακάτω:
-
Το “Περιστέρι” του Νίκου Καζαντζάκη (1959): Η παράσταση αυτή, σε σκηνοθεσία Νίκου Καζαντζάκη και με μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Γενικά η συνδρομή του Θεοδωράκη ήταν καθοριστική στα χρόνια που ακολούθησαν καθώς συμμετείχε σε αρκετές παραγωγές του Φεστιβάλ.
-
Η εμφάνιση της Μαρίας Κάλλας στην Επίδαυρο: Η μεγάλη κυρία του λυρικού θεάτρου η οποία θα ερμηνεύσει στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου τη Νόρμα του Μπελλίνι, το 1960, και τη Μήδεια του Κερουμπίνι, το 1961.
-
Η παράσταση μπαλέτου της Βασιλικής όπερας του Λονδίνου το 1961 με τη Μάργκοτ Φοντέιν στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Μαζί με τη Μάργκοτ Φοντέιν το 1963 εμφανίστηκε και ο Νουρέγιεφ. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή είναι η πρώτη από τις πολλές συμμετοχές του Νουρέγιεφ στο Φεστιβάλ, αργότερα και ως Διευθυντής της Ορχήστρας.
-
Με την μεταπολίτευση εμφανίζονται στην Αθήνα τα μπαλέτα Μπολσόι (1979) και Στανισλάφσκι (1975), αλλά και το Αμερικάνικο Χοροθέατρο του Άλβιν Έιλι (1982) και το χορευτικό συγκρότημα της Μάρθα Γκράχαμ (1983).
Advertising
-
Το 1982, ο Πίτερ Χολ ανεβάζοντας την Ορέστεια του Αισχύλου με το Εθνικό Θέατρο της Μεγάλης Βρετανίας, έγινε ο πρώτος ξένος θεατρικός σκηνοθέτης που συμμετείχε στο Φεστιβάλ της Επιδαύρου. Ενώ αργότερα ακολούθησαν κι άλλοι σκηνοθέτες.
- Η συναυλία στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου που πραγματοποίησαν το 1993 η υψίφωνος Μονσεράτ Καμπαγιέ και ο τενόρος Χοσέ Καρέρας.
-
Η εμφάνιση του τενόρου Λουτσιάνο Παβαρότι στο Ηρώδειο το 1991 και μετέπειτα το 2004.
Συμπέρασμα
Στα 70 χρόνια της ιστορίας του, το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου έχει εξελιχθεί από μια τοπική πολιτιστική εκδήλωση σε έναν παγκοσμίου φήμης θεσμό. Μέσα από τις παραστάσεις του, την επιμέλεια του προγράμματος και την αδιαμφισβήτητη ατμόσφαιρα των αρχαίων θεάτρων, αποτελεί μια μοναδική πλατφόρμα για την απόλαυση της τέχνης και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από:
- Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Ανακτήθηκε από: https://en.wikipedia.org/ Τελευταία πρόσβαση: 15/7/2024
- Ιστορία Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Ανακτήθηκε από: https://aefestival.gr/istoria/ Τελευταία πρόσβαση: 15/7/2024
- Κάρολος Κουν: Όταν οι «Ορνιθες» ξεσήκωσαν θύελλα αντιδράσεων, λογοκρισία και απαγόρευση, Ανακτήθηκε από: www.tanea.gr Τελευταία πρόσβαση: 15/7/2024
- Επίδαυρος: Η παράσταση του 1956 με την Άννα Συνοδινού που άφησε εποχή, Ανακτήθηκε από: www.marieclaire.gr Τελευταία πρόσβαση: 15/7/2024
