Ο Γιαν Χους, εξελληνισμένα Ιωάννης Ούσσιος, ήταν ο σπουδαιότερος Τσέχος θεολόγος και μεταρρυθμιστής του 15ου αιώνα, που με το έργο του άνοιξε το δρόμο για την μεγάλη θρησκευτική μεταρρύθμιση του 16ου αιώνα. Υπήρξε πρόδρομος του προτεσταντικού κινήματος, που άσκησε ισχυρή επιρροή στην κεντρική Ευρώπη και ιδιαίτερα στις διδασκαλίες του Μαρτίνου Λούθηρου. Ο ίδιος κατηγορήθηκε ως αιρετικός και πέθανε στην πυρά. Έγινε εθνικός ήρωας για τους Τσέχους και το 1999 αναγνωρίστηκε από τον πάπα ως μεταρρυθμιστής της εκκλησίας.
Τα παιδικά χρόνια του Γιαν Χους
Ο Γιαν Χους γεννήθηκε στο χωριό Χούσινετς της Βοημίας στη Τσεχία μεταξύ 1369 και 1372 μ.Χ. Το όνομά του πιθανολογείται ότι το πήρε από τον τόπο γέννησής του. Η οικογένειά του ήταν πολλή φτωχή και την ανατροφή του είχε αναλάβει αποκλειστικά η χωρική χήρα μητέρα του. Για τον λόγο αυτό ο αγώνας για την μόρφωσή του ήταν μεγάλος. Σε ηλικία περίπου 10 ετών ο Χους μπήκε εσωτερικός σε εκκλησιαστικό σχολείο στο μοναστήρι της περιοχής. Η φιλομάθειά του ήταν αυτή που εντυπωσίασε του καθηγητές του κι έτσι, μετά από προτροπή τους, ύστερα από 5 χρόνια γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.
Η πανεπιστημιακή καριέρα του Γιαν Χους
Ο Γιαν Χους, για να εξασφαλίσει τα προς το ζην, παράλληλα με τις σπουδές του, δούλευε σε κάποιες εκκλησιαστικές χορωδίες ως χορωδός. Οι εποχές όμως ήταν ιδιαίτερες κι έτσι έτυχε στον Γιαν Χους να βρεθεί στη μέση αντιπαραθέσεων μεταξύ καθηγητών του πανεπιστημίου της Πράγας. Οι Γερμανοί καθηγητές υποστήριζαν το κίνημα του Νομιναλισμού. Στην αντίθετη πλευρά βρισκόταν οι εθνικιστές Τσέχοι καθηγητές, που ήταν οπαδοί των θεωριών του Άγγλου θεολόγου Τζον Ουίκλιφ. Ο Γιαν Χους αφοσιώθηκε στις σπουδές του και μελέτησε πολύ τον Αριστοτέλη αλλά και τα φιλοσοφικά κείμενα του Ουίκλιφ. Από την σχολή του αποφοίτησε το 1394. Λίγα χρόνια αργότερα τελειώνει και τις μεταπτυχιακές του σπουδές και γίνεται καθηγητής και τελικά πρύτανης στο πανεπιστήμιο της Πράγας.
Η πανεπιστημιακή του καριέρα ξεκίνησε με αμισθί εργασία ως καθηγητής. Παράλληλα, το 1400 χειροτονήθηκε ιεροκήρυκας και διορίστηκε στο Μεγάλο Παρεκκλήσιο της Βηθλεέμ, που σήμερα βρίσκεται στην παλιά πόλη της Πράγας. Το παρεκκλήσι είχε ιδρυθεί από τους μαθητές του Γιαν Μίλιτς, εθνικιστή Τσέχου ιεροκήρυκα και οπαδού της Τσεχικής Μεταρρύθμισης, που κήρυττε στην τσεχική γλώσσα παραβλέποντας τις εντολές της Καθολικής Εκκλησίας να γίνονται τα κηρύγματα στα λατινικά.
Η σχέση του Γιαν Χους με την Εκκλησία
Την εποχή εκείνη στην εκκλησία επικρατούσε ένα ιδιαίτερα διχαστικό κλίμα επηρεασμένο από το δυτικό σχίσμα του 1378. Υπήρχαν δύο πάπες, ο Γρηγόριος XII και ο Βενέδικτος XIII. Αργότερα και μετά από εκλογές, εμφανίστηκε και τρίτος, ο Αλέξανδρος V. Γινόταν συνεχώς σύνοδοι, πολιτικές συμφωνίες βασιλείων, αλλαγές στάσης διαφόρων πολιτικών αλλά και θρησκευτικών ομάδων κ.α.
Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Γιαν Χους παρέμενε σταθερός στις απόψεις του. Μελετούσε τα βιβλία του Ουίκλιφ και πλέον τον υποστηρίζει ανοιχτά και από τον άμβωνα. Από τον άμβωνα στηλίτευε διαφθορά και αυθαιρεσίες τις εκκλησίας καθώς και την εμπορία των συγχωροχαρτιών, με τα οποία ο κόσμος κέρδισε μια θέση στον παράδεισο με το αζημίωτο. Ο Χους κατήγγειλε ότι αυτό το σχέδιο είχε την έγκριση του Πάπα, που χαρακτηρίζει Αντίχριστο. Άσκησε σφοδρή κριτική στον παπικό θεσμό και τις καταχρήσεις του, αρνούμενος ότι ο Απόστολος Πέτρος ήταν αρχηγός της Εκκλησίας και κατ’ επέκταση και ο υποτιθέμενος διάδοχός του, ο εκάστοτε πάπας. Υποστήριζε πως εάν ο Πάπας είναι φιλάργυρος τότε είναι τοποτηρητής, όχι του Χριστού, αλλά του Ιούδα του Ισκαριώτη.
Ο Χους, όπως και ο Ουίκλιφ, έδινε βάρος στην προσωπική ευσέβεια και καθαρότητα της ζωής, καθώς και στον ρόλο που είχε η Αγία Γραφή ως αρχή στην Εκκλησία. Αρκετοί πιστεύουν ότι ήταν πιο κοντά στο θεολογικό περιεχόμενο της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στους τοίχους του παρεκκλησιού της Βηθλεέμ υπήρχαν πίνακες, που έδειχναν τη συμπεριφορά των Πάπων και του Χριστού.
Αυτές του οι απόψεις έφεραν την εχθρότητα πολλών τοπικών ιερέων. Ο Αρχιεπίσκοπος Ζμπίνεκ Ζαίτς της Βοημίας, αρχικά υποστηρικτής του Χους, στράφηκε εναντίον αυτού και των κηρυγμάτων του, καίγοντας δημόσια πολλά από τα συγγράμματα του Ουίκλιφ το 1410, όταν δωροδοκήθηκε από τον Πάπα Αλέξανδρο V. Απαγορεύτηκαν, λοιπόν, όλα τα κηρύγματα σε ιδιωτικά παρεκκλήσια, κι επιτρεπόταν μόνο όσα γινόταν σε αναγνωρισμένες εκκλησίες. Αυτή η διαταγή αυτομάτως απέκλειε μεταξύ άλλων και το Παρεκκλήσι της Βηθλεέμ, όπου κήρυττε ο Χους.
Ο Χους δεν υπάκουσε στην απαγόρευση και δήλωσε ότι έπρεπε να υπακούσει περισσότερο στον Θεό παρά στους ανθρώπους, όταν πρόκειται για την σωτηρία. Μετά από εντολή του Πάπα ο αρχιεπίσκοπος Ζμπίνεκ αφόρισε τον Γιαν Χους. Ο Βασιλιάς Βιγκέσλαος IV της Βοημίας υπερασπίστηκε το μεταρρυθμιστικό κίνημα του Χους. Ο Αρχιεπίσκοπος Ζμπίνεκ τελικά εγκατέλειψε την χώρα και λίγο καιρό αργότερα πέθανε.
Το θέμα των συγχωροχαρτιών επέστρεψε όταν ο διάδοχος του Αλέξανδρου V, ο Πάπας Ιωάννης ΧΧΙΙΙ, πούλησε τα συγχωροχάρτια για να πάρει τα χρήματα. Ο Χους καταδίκασε αυτή την πρακτική αλλά τώρα πια δεν είχε δίπλα του τον βασιλιά Βιγκέσλαο IV , που είχε πάρει μερίδιο από τις πωλήσεις. Χωρίς την υποστήριξη του βασιλιά, ο Χους αφορίστηκε αμέσως και άρχισαν να τον βαραίνουν υποψίες αίρεσης. Για να αποφύγει λοιπόν την σύλληψη και να μην προκαλέσει άλλα προβλήματα στην πόλη, θα πάρει την βοήθεια ισχυρών φίλων του, που θα τον βοηθήσουν να καταφύγει στα κάστρα για να κρυφτεί. Εκείνη την περίοδο αφιερώνεται αποκλειστικά στο συγγραφικό του έργο, που αποδείχθηκε μεγάλο.
Η προδοσία στην Σύνοδο της Κωνσταντίας
Τα μέτρα εναντίον του Γιαν Χους ήταν η απαγόρευση των ομιλιών του, το κάψιμο των έργων του και η κλήση του να παρουσιαστεί σε εκπρόσωπο της Ιεράς Εξέτασης. Η άρνηση του Γιαν Χους να εμφανιστεί μπροστά στον ιεροεξεταστή και μετέπειτα Πάπα Μαρτίνο Ε’, οδήγησε στον αφορισμό του.
Ο βασιλιάς Σίγκμουντ της Γερμανίας, αδελφός του Βιγκέσλαου IV, για να τερματίσει το σχίσμα που ταλάνιζε την Καθολική Εκκλησία, το 1414 συγκάλεσε την Σύνοδο της Κωνσταντίας, πόλη στη νότια Γερμανία, στις όχθες του ποταμού Ρήνου. Μεταξύ άλλων κάλεσε και τον Χους να εκθέσει τις απόψεις του. Ο Γιαν Χους όμως αντιλήφθηκε την παγίδα και αρνήθηκε να παρουσιαστεί. Η σύνοδος διεξάχθηκε από το 1414 μέχρι το 1418. Ο βασιλιάς Σίγκμουντ εγγυήθηκε στον Χους ότι θα είναι ασφαλής, καθώς θα του παρείχε προσωπική φρουρά. Έτσι πείστηκε ο Χους και παρουσιάστηκε στην Σύνοδο της Κωνσταντίας του 1415.
Λίγο μετά την άφιξή του όμως φάνηκε το ψέμα του Σίγκμουντ, αφού τον συλλάβανε και τον φυλακίσανε σε Δομινικανό μοναστήρι. Έμεινε επί μήνες στην φυλακή, όπου βασανίστηκε σωματικά και ψυχικά για να ανακαλέσει τις θέσεις του. Και οι συνθήκες στο χώρο που κράτησης ήταν άθλιες. Βρισκόταν δίπλα σε αποχωρητήρια, κάνοντας τον χώρο ανθυγιεινό. Η υγεία του Χους επιβαρύνθηκε τόσο, που ο γιατρός συνέστησε την μετεγκατάσταση του κρατούμενου σε άλλο κελί, αν ήθελαν να μείνει στη ζωή.
Όταν τελικά εμφανίστηκε ο Χους ενώπιον του συμβουλίου, υπήρχε τεράστια απέχθεια στο πρόσωπό του. Για να μπορέσουν να στηριχτούν οι κατηγορίες, ειπώθηκαν πολλά ψεύδη εναντίον του Χους, χωρίς να του δοθεί το δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Όταν τελικά του ζήτησαν να αποκηρύξει τις ιδέες του, εκείνος απάντησε ότι ευχαρίστως θα το έκανε αν του αποδείκνυαν ότι έκανε λάθος, σύμφωνα με τα εδάφια 2 Τιμόθεου 3:14‐16. Όπως δήλωσε: «Πάντα είχα την άποψη ότι, αν μου αποδείκνυαν κάποια ορθότερη δοξασία μέσω των Γραφών, θα ήμουν πρόθυμος να αποκηρύξω αυτό που πίστευα». Μάλιστα προκάλεσε έστω και το πιο ασήμαντο μέλος της συνόδου να του αποδείξει το λάθος του μέσα από τον Λόγο του Θεού.
Αφού, λοιπόν, αρνήθηκε να ανακαλέσει αλλά και να αποκηρύξει τον κατάλογο με τα 45 άρθρα του Ουίκλιφ, μέσα από μια πολύ ατιμωτική και εξευτελιστική διαδικασία, αποφασίστηκε και καταδικάστηκε ως αμετανόητος αιρετικός και φυλακίστηκε χωρίς να συζητηθεί οτιδήποτε μέσα από την Αγία Γραφή. Η ποινή που του επιβλήθηκε ήταν θάνατος στην πυρά.
Η δημόσια εκτέλεση στην πυρά
Στις 6 Ιουλίου 1415 ο Γιαν Χους ντύθηκε με ιερατικά άμφια και με μια επιβλητική πομπή οδηγήθηκε σιδηροδέσμιος, με αλυσίδα γύρω από το λαιμό του, στις πύλες τις Πράγας για να εκτελεστεί. Στον δρόμο προς τον τόπο εκτέλεσης είδαν μια φωτιά που ήδη έκαιγε από τα βιβλία του Χους, που ήδη είχαν ριχτεί στη φωτιά στην αυλή της εκκλησίας.
Μόλις έφτασαν στον τόπο εκτέλεσης, ρωτήθηκε για τελευταία φορά από τον στρατάρχη αν θα ανακαλέσει τελικά τις απόψεις του. Ο Χους γέλασε και είπε: «Ο Θεός είναι μάρτυράς μου ότι τα αποδεικτικά στοιχεία εναντίον μου είναι ψευδή. Σήμερα θα πεθάνω με χαρά». Στην συνέχεια, δημόσια τον αποσχημάτισαν και αφού παρέδωσαν την ψυχή του στο διάβολο, όπως είπαν, τον οδήγησαν στην πυρά. Καθώς η φωτιά τύλιγε το σώμα του Γιαν Χους, ακουγόταν ο ίδιος να ψέλνει στα λατινικά: «Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού του Ζώντος, ελέησόν με»!
Οι εκτελεστές, μετά τον θάνατο του Γιαν Χους, μάζεψαν τις στάχτες του και τις σκόρπισαν στον ποταμό Ρήνο, για να μην μπορέσει κανένας υποστηρικτής του να κρατήσει λείψανα από αυτόν. Μετά, λόγω και των στενών σχέσεων του Χους με αυτόν, καταδίκασαν με την ίδια ποινή του θανάτου στην πυρά και τον Τζον Ουίκλιφ. Εκείνος όμως είχε ήδη πεθάνει, οπότε διέταξαν να ξεθαφτεί το πτώμα του και να καεί. Τις στάχτες του Ουίκλιφ τις έριξαν στον ποταμό Σουίφτ της Αγγλίας. Ο θάνατος του Γιαν Χους συγκλόνισε τόσο τους Τσέχους όσο και όλους τους προοδευτικούς ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη. Μετά τον μαρτυρικό θάνατό του, ο Χους έγινε μάρτυρας και εθνικός ήρωας του τσεχικού λαού.
Η συνέχεια του έργου του Γιαν Χους
Το έργο του Γιαν Χους συνέχισαν οι οπαδοί του, που ονομάστηκαν «Χουσίτες» ή «Ουτρακβίτες». Ο Χους ήταν ήδη δημοφιλής στα λαϊκά στρώματα και ο τρόπος θανάτου του μεγάλωσε το κύρος του. Οι οπαδοί ήρθαν σε ανοιχτή εξέγερση τόσο κατά της Καθολικής Εκκλησίας όσο και κατά της γερμανοκρατούμενης αυτοκρατορίας, με την οποία δεν ήθελαν καμία σχέση.
Η Ρώμη κήρυξε αγώνα κατά των Χουσιτών και ο πάπας Μαρτίνος Ε’ εξέδωσε παπική βούλα με την οποία επέτρεπε την θανάτωση όλων των υποστηρικτών του Γιαν Χους. Ο πιο εξέχων ακόλουθος του Χους, ο Ιερώνυμος ο εκ Πράγας, κάηκε επίσης στην πυρά. Όμως η κοινότητα των Χουσιτών περιλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των Τσέχων της Βοημίας και δημιουργήθηκε μια στρατιωτική δύναμη υπό την ηγεσία του Γιαν Τζίτζκα κι αργότερα του Προκόπιου του Μέγα, η οποία νίκησε τις παπικές σταυροφορίες που ακολούθησαν την περίοδο 1419 – 1436. Οι Χουσιτικοί ή Ουσσιτικοί Πόλεμοι, όπως ονομάστηκαν, οδήγησαν στις Συμφωνίες της Βασιλείας, που έδωσαν την δυνατότητα να γίνουν μεταρρυθμίσεις στην εκκλησία του Βασιλείου της Βοημίας, σχεδόν έναν αιώνα προτού να εκδηλωθεί το κίνημα του Λουθηρανισμού. Το κίνημα, λοιπόν, επέζησε ως ανεξάρτητη εκκλησία, παρά τις παπικές προσπάθειες για εξόντωση, και έγινε γνωστό ως «Unitas Fratrum» ή «Ενότητα των Αδελφών».
Εκείνη την εποχή ο Γιαν Χους ήταν από τους πρώτους που αντιστάθηκαν στην παπική εξουσία και αποδέχτηκαν τις Γραφές ως υπέρτατη αυθεντία. Έτσι έθεσε τα θεμέλια για το κίνημα των ατομικών δικαιωμάτων και υπέρ της ελευθερίας συνείδησης και λόγου. Εκατό χρόνια μετά, ο Μαρτίνος Λούθηρος στη Γερμανία κατηγορήθηκε ότι επανέλαβε τα λάθη Ουίκλιφ και Χους. Ο Λούθηρος βέβαια είχες τις ίδιες απόψεις με τον Χους και είχε δηλώσει: «Είμαστε όλοι Χουσίτες».
Το συγγραφικό έργο του Γιαν Χους
Το συγγραφικό έργο του Γιαν Χους είναι εκτενές και απέκτησε εξέχουσα θέση στην ιστορία της τσέχικης λογοτεχνίας. Του αποδίδονται 6 θρησκευτικοί ύμνοι και πολλές μεταφράσεις συγγραμμάτων στην Τσεχική γλώσσα. Ο Γιαν Χους άφησε πίσω του πλήθος από θεολογικές πραγματείες και κηρύγματα. Το 1413, όντας αυτοεξόριστος, έγραψε το σύγγραμμα «Περί Σιμωνίας», όπου εξέθετε την φιλαργυρία των κληρικών και την υποστήριξη που τους παρείχαν οι κοσμικές αρχές. Θεωρούσε πως ο λόγος του Θεού είναι αυθεντία και γι αυτό κάθε Χριστιανός θα πρέπει να πιστεύει τις Αγίες Γραφές και τίποτα αντίθετο.
Το σημαντικότερο έργο το Γιαν Χους ήταν το «Περί Εκκλησίας». Εκεί διατύπωσε αρκετές προτάσεις, όπως το ότι ο Πέτρος δεν είναι και δεν ήταν ποτέ η κεφαλή της Εκκλησίας. Διέκρινε επίσης τα εδάφια, που έδειχναν ξεκάθαρα τον Ιησού ως την κεφαλή της Εκκλησίας. Επομένως ήταν υπέρτατος ο νόμος του Χριστού, όπως φαίνεται στον Λόγο του Θεού, κι όχι ο νόμος του πάπα. Αντίθετα για τον θεσμό του πάπα έγραφε ότι προήλθε από την εξουσία της αυτοκρατορικής Ρώμης. Άλλα έργα του Γιαν Χους ήταν τα: «De sex Erroribus», «Εξήγηση της Πίστεως», «Εξήγηση του Δεκάλογου», «De Orthographia Bohemica».
Η συμβολή του Γιαν Χους στην τσεχική γλώσσα
Με το έργο του «De Orthographia Bohemica» ο Γιαν Χους απλοποίησε την τσεχική γραμματική. Είναι ο υπεύθυνος για την εισαγωγή των ιδιαίτερων συμβόλων στην τσεχική γλώσσα, και ειδικά του χάτσεκ, που συνέβαλε προκειμένου να αντιπροσωπεύεται κάθε ήχος από ένα ενιαίο σύμβολο.
Ο Γιαν Χους στην σύγχρονη Τσεχία
Στην Τσεχία, 500 χρόνια μετά την εκτέλεση του Γιαν Χους, στήθηκε στη βορειοανατολική πλευρά της πλατείας, στην παλιά πόλη της Πράγας, ένα επιβλητικό μνημείο σε στυλ art nouveau, που φιλοτέχνησε ο Τσέχος γλύπτης Λάντισλαβ Σάλουν. Ο Σάλουν εργάστηκε για την κατασκευή του μνημείου 15 χρόνια, από το 1901 μέχρι το 1915. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν το 1915, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με την ευκαιρία της επετείου των 500 χρόνων από τον θάνατο του Χους.
Το ογκώδες χάλκινο μνημείο αποτελείται από δυο ομάδες ανθρώπων, η μία είναι οι νικητές Χουσίτες, οπαδοί του Χους και οι άλλοι οι εξόριστοι προτεστάντες οπαδοί του Χους. Μεταξύ των οπαδών ξεχωρίζει η γυναικεία μορφή μιας μάνας, που συμβολίζει την εθνική αναγέννηση. Στο κέντρο του μνημείου, στην κορυφή, απεικονίζεται όρθιος ο Γιαν Χους να κοιτάζει προς την εκκλησία της Παναγίας Τυν, τόπος λατρείας των οπαδών του για 200 χρόνια από το 1419 μέχρι το 1621.
Οι επιγραφές, που είναι χαραγμένες στο μνημείο του Γιαν Χους προστέθηκαν μετά την ανεξαρτησία της Τσεχοσλοβακικής Δημοκρατίας το 1918. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζουν τα λόγια του ίδιου του Γιαν Χους: «Αγαπάτε αλλήλους και λέτε σε όλους την αλήθεια».
Ο Γιαν Χους λατρεύεται ως μάρτυρας και τιμάται η μνήμη του από τους Τσέχους κάθε χρόνο στις 6 Ιουλίου, ημέρα εκτέλεσής του, που αποτελεί επίσημη αργία στην Τσεχία. Στα χωριά οι κάτοικοι ανάβουν παραδοσιακά μεγάλες φωτιές, τρώνε λουκάνικα και πίνουν μπίρα.
Στην σειρά έργων τέχνης «Slovanská Epopej» (Το Σλαβικό Έπος) του Αλφόνς Μούχα, που ολοκληρώθηκε μεταξύ του 1910 και 1928, ο καλλιτέχνης αφηγείται από την μυθική προϊστορία τους μέχρι την πτώση της Δημοκρατίας της Τσεχοσλοβακίας το 1918. Σε αυτή την σειρά υπάρχει ο πίνακας «Ο Γιαν Χους κηρύττει στο Παρεκκλήσι της Βηθλεέμ» με υπότιτλο «Η Αλήθεια θα Επικρατήσει».
Ακολουθεί ένα video σχετικό με τον Γιαν Χους και τον Τζον Ουίκλιφ
Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες από:
- Γιαν Χους, Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Μνημείο Γιαν Χους, Ανακτήθηκε από: https://el.wikipedia.org/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Επέτειος εκτέλεσης του Γιαν Χους. (2020). Ανακτήθηκε από: https://www.travel2prague.cz/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Μεταλλίδης, Αγ. (2020). In Memoriam: Γιαν Χους. Ανακτήθηκε από: https://www.offlinepost.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Μαθητής Μπουτσιούκης Γ., γυμνάσια Νιγρίτας 2013 – 2014, Πρόγραμμα etwinning <Ο ηρωισμός>. Γιαν Χους. Ανακτήθηκε από: https://www.slideshare.net/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Πουλτσάκης, Τ.(2015). Για τα 600 χρόνια από το θάνατο του Τσέχου θρησκευτικού μεταρρυθμιστή. Ανακτήθηκε από: https://www.eleftheria.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Jan Hus: Χριστιανός και εθνικιστής μάρτυρας. (2017). Ανακτήθηκε από: https://www.vimaorthodoxias.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Γιαν Χους: υπήρξε πρόδρομος του προτεσταντικού κινήματος, και άσκησε ισχυρή επιρροή στην κεντρική Ευρώπη. (2017). Ανακτήθηκε από: https://www.timesnews.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Χους Υπάκουσε στον Θεό ως Άρχοντα Μάλλον Παρά στους Ανθρώπους. (2014). Ανακτήθηκε από: https://www.fiskilis.gr/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
- Η ζωή του Γιαν Χους, Προ-Μεταρρύθμιση Θρησκευμάτων μεταρρυθμιστής και Μάρτυρος. (2019). Ανακτήθηκε απο: https://www.greelane.com/ Τελευταία πρόσβαση: 20/6/21
