Όταν αναφερόμαστε σε συνθέτες κλασσικής μουσικής, το μυαλό μας πάει κατευθείαν σε άντρες δημιουργούς. Σε χρόνια που ακόμη και η Μουσική, πόσο μάλλον η σύνθεσή της από Ελληνίδες, θεωρούνταν ανδρικό «προνόμιο», κάποιες γυναίκες συνθέτιδες έγραφαν, σιωπηλά ή πιο…δυνατά, ιστορία. Σήμερα θα μιλήσουμε για την πιο σιωπηλή απ’ όλες. Την επτανήσια Ελένη Λαμπίρη, που ζούσε στην Πάτρα διδάσκοντας για να επιβιώσει, απόμακρη, με την πίκρα ότι, αν και υψηλού κύρους μουσικός, δεν αξιοποιήθηκε ούτε σε μια στιγμή από την Ελλάδα, στην οποία επέστρεψε ονειρευόμενη να προσφέρει. Το μόνο φωτογραφικό υλικό που υπάρχει γι’ αυτήν είναι η παραπάνω φωτογραφία.
Η ζωή της Ελένης Λαμπίρη
Η Λαμπίρη γεννήθηκε στην Αθήνα στις 9 Φεβρουαρίου του 1889 και ήταν κόρη του συνθέτη Γεωργίου Λαμπίρη και από την μητέρα της Αγγελική, ήταν εγγονή του μεγάλου ποιητή, Ανδρέα Λασκαράτου. Αρχικά σπούδασε σύνθεση με τον Edoardo Sacredote στο Ωδείο Αθηνών (1907-1908). Στην πραγματικότητα ήταν η πρώτη γυναίκα που σπούδασε σύνθεση στο Ωδείο Αθηνών, γι’ αυτό κέρδισε τον τίτλο της πρώτης Ελληνίδας συνθέτριας. Επίσης σπούδασε σύνθεση με καθηγητή τον Max Reger και μαεστρική με καθηγητή τον Hans Scheidt στο Βασιλικό Ωδείο της Λειψίας (1 Οκτωβρίου 1908 – 27 Ιουλίου 1911). Αποφοίτησε από το Βασιλικό Ωδείο της Λειψίας το 1911. Το 1913 η οπερέτα της «Το αποκριάτικο όνειρο», σε κείμενα του Γρηγορίου Ξενόπουλου και σύνθεση της Ελένης Λαμπίρη, ανέβηκε στο Θέατρο του Πανελληνίου.
Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών της, εργάστηκε στο Μιλάνο ως μαέστρος. Το 1915 πραγματοποίησε περιοδεία σε πόλεις της Βορείου Ιταλίας και διηύθυνε την Ορχήστρα «Μελολόγων», ερμηνεύοντας δικές της συνθέσεις πάνω σε ποιήματα των Ιταλών Orsini και Siciliani. Στις 15 Ιανουαρίου 1915 κατέθεσε τα δικαιώματα της οπερέτας «Isolma» στο περιφερειακό μητρώο του Μιλάνου (αριθμός εγγραφής 64794). Το «Isolma» ήταν μια οπερέτα σε τρεις πράξεις σε συγγραφή και σύνθεση της Ελένης Λαμπίρη. Αυτή η οπερέτα ηχογραφήθηκε το 1958, από τον Τότη Καραλιβανό ως μαέστρο και τον Σπύρο Καψάσκη ως διευθυντή της χορωδίας.
Στο ενεργητικό της έχει έργα μουσικής δωματίου, τραγούδια, και τη «Λήθη» σε στίχους Λορέντζου Μαβίλη. Το 1925 επέστρεψε στην Πάτρα όπου εργάστηκε ως διευθύντρια στο Ωδείο της Φιλαρμονικής Εταιρείας Πατρών μέχρι το 1953. Εκεί δίδαξε και πιάνο και είχε δεκάδες μαθήτριες. Ξεχωρίζουν τρεις που έχουν ζωηρή την ανάμνησή της και είναι γνωστές στο ευρύ κοινό: η ακαδημαϊκός Γαλάτεια Σαράντη, η συγγραφέας Αθηνά Κακούρη και η αδελφή της ζωγράφος Μαρία Βουδούρογλου.
Αναμνήσεις μιας μαθήτριας της
Παραθέτω στη συνέχεια τις αναμνήσεις της συγγραφέως κ. Αθηνάς Κακούρη από την δασκάλα της στο πιάνο Ελένη Λαμπίρη.
«Φορούσε πάντοτε μαύρα και κάπως μακριά ρούχα, μαύρες κάλτσες και παπούτσια, ήταν πολύ αδύνατη, ξερακιανή, δεν θυμάμαι καμιά καμπύλη επάνω της, και ψηλή για μένα τότε. Σήμερα λογαριάζω πώς θα ήταν περίπου 1,75, όχι περισσότερο, άλλα καμπούριαζε.
Κατοικούσε σ’ ένα σπίτι κάπου προς την Κορίνθου (;) στο ύψος της Μιαούλη (;), περίπου σ’ εκείνη την περιοχή. Έμενε με την μητέρα και μια θεία της, πού δεν νομίζω να κυκλοφορούσαν καθόλου, είχαν όμως χιλιάδες γάτες. Ἡ εντύπωσή μου είναι ότι ἡ κυρία Λαμπίρη τίς συντηρούσε και (τώρα πού τα ξανασκέφτομαι καταλαβαίνω πώς γι’ αυτό) δούλευε πολύ σκληρά και θα πρέπει να κουραζόταν πολύ. Το πρόσωπό της είχε την γεροντική κιτρινίλα – δεν θυμάμαι καν τα μάτια της τί χρώμα είχαν.
Είχε τα μαλλιά της ένα κοτσάκι, χωμένο κάπου κάτω από ένα ανούσιο μαύρο καπελάκι (τότε δεν ήταν ευπρεπές να βγει μια κυρία έξω χωρίς καπέλο). Είχε έναν μακρύ ζαρωμένο λαιμό, πού πήγαινε λιγάκι λοξά προς τα εμπρός, γιατί το κεφάλι της προπορευόταν τού σώματός της (λιγάκι σαν να είχε διαρκώς τεντωμένο τον λαιμό της για να δει κάτι μακριά εμπρός της – ενδεχομένως την παρτιτούρα απ’ όπου ἡ μαθήτριά της έπαιζε ενώ ἡ ίδια ήταν καθισμένη δίπλα της».
Την ίδια περίοδο γράφει κριτικές περί της μουσικής στην τοπική πατραϊκή εφημερίδα «Νεολόγος Πατρών». Ωστόσο η Λαμπίρη πέθανε φτωχή και μόνη, αφού πρώτα πέθαναν τα όνειρα της. ‘Εφυγε στις 30 Μαρτίου του 1960 στο Δημοτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Τίμησε η Πάτρα ή η Ελλάδα αυτή την εκλεκτή γυναίκα; Κατάλαβε ποτέ το μεγαλείο της; Ερωτήματα πικρά και αναπάντητα.
Σύγχρονα αφιερώματα στην Ελένη Λαμπίρη
Το διήμερο 25-26 Νοεμβρίου 2016, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, πραγματοποιήθηκε το 8ο Διατμηματικό Μουσικολογικό Συνέδριο, της Ελληνικής Μουσικολογικής Εταιρείας, με το ειδικό θέμα «Επιδράσεις και αλληλεπιδράσεις». Εκεί η συνθέτρια είχε την τιμητική της για ένα διήμερο. Επιπλέον στις 27 Μαρτίου 2018 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών έλαβε χώρα συναυλία με την Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών με έργα τριών Ελληνίδων συνθετριών: Μαριώ Φωσκαρίνα Δαμασκηνού, Ρένα Κυριακού και Ελένη Λαμπίρη. Αξίζει να αναφερθεί μία εξαιρετική δουλειά που έγινε πρόσφατα, το ηχογράφημα GREEK MUSE. Τραγούδια γυναικών, ντόπιων και ελληνικής καταγωγής με την σοπράνο Μυρσίνη Μαργαρίτη και την πιανίστα Έφη Αγραφιώτη. Το οπισθόφυλλο είναι του εξαιρετικού ζωγράφου Γιάννη Ψυχοπαίδη.
Το αφιέρωμα αυτό είναι ένας φόρος τιμής σε όλες τις γυναίκες ανά τους αιώνες που παρόλο που έκαναν τεράστια πράγματα δεν έτυχαν της πρέπουσας αναγνώρισης και τιμής. Σαν επίλογο ακούστε το κομμάτι «Λήθη» με τη Μυρσίνη Μαργαρίτη και την Έφη Αγραφιώτη.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για το άρθρο:
Ελένη Λαμπίρη. Ανάκτηση από: panagiotisandriopoulos.blogspot.com
Ελένη Λαμπίρη. Ανάκτηση από: criticscorner.gr
Ελένη Λαμπίρη. Ανάκτηση από: tar.gr
Ελένη Λαμπίρη. Ανάκτηση από: musilibro.com
Ελένη Λαμπίρη. Ανάκτηση από: protagon.gr
