
Η κρίση των ομήρων διήρκεσε από τις 4 Νοεμβρίου 1979 μέχρι τις 20 Ιανουαρίου του 1981 και αναφέρεται στο διπλωματικό επεισόδιο μεταξύ ΗΠΑ και Ιράν. Ιρανοί εισέβαλαν στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη και κράτησαν ως ομήρους 52 Αμερικανούς. Στις 19 Ιανουαρίου του 1981 υπεγράφη η διακήρυξη του Αλγερίου, με την οποία οι ΗΠΑ δεσμεύονταν να απέχουν από την ανάμειξή τους στις ιρανικές υποθέσεις.
Πολιτική κατάσταση στο Ιράν τη δεκαετία του 1970
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο στόχος του σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί ήταν η ανάπτυξη του Ιράν, η οποία πραγματοποιήθηκε μέσω της αύξησης της τιμής του πετρελαίου, φέροντας έσοδα ύψους 18,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Το 1974, παράλληλα με την εκτόξευση κατά 42,5% του ιρανικού ΑΕΠ, πραγματοποιήθηκε ραγδαία αύξηση των αμυντικών δαπανών που ανήλθαν σε πάνω από 10 εκατομμύρια δολάρια, μέσα σε μια πενταετή περίοδο. Ένα χρόνο αργότερα, το έλλειμμα ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων επέφερε πληθωρισμό, ο οποίος έπληξε βαθύτατα την Τεχεράνη τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Η απόπειρα εφαρμογής μεταρρυθμίσεων, η αστάθεια και οι γενικότερες αδυναμίες του καθεστώτος οδήγησαν στην παραχώρηση του θρόνου στον Σαχπούρ Μπαχτιάρ και στην φυγή του σάχη απ’ την χώρα, τον Ιανουάριο του 1979.
Όσο το κύρος του σάχη καταβαραθρώνονταν, η δημοτικότητα του αγιατολάχ Ρουχολλάχ Χομεϊνί ενδυναμώνονταν. Ο Χομεϊνί ασκούσε δριμύτατη κριτική στην ιρανική δυναστεία και, ως θρησκευτικός ηγέτης, διαφωνούσε με την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος κοσμικού τύπου. Ένα μήνα μετά απ’ την εγκατάλειψη του Ιράν απ’ τον σάχη, ο αγιατολάχ ανέλαβε την εξουσία και διακήρυξε την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν.
Η κρίση των ομήρων
Η εμπλοκή των ΗΠΑ στις ιρανικές υποθέσεις μας οδηγεί πίσω στη δεκαετία του 1950, όταν οι Αμερικανοί χρηματοδότησαν το πραξικόπημα έναντι του Μοσαντέκ και βοήθησαν τον σάχη Παχλαβί να αναλάβει το θρόνο το 1953. Συνεπώς, ο τελευταίος, θεωρήθηκε δάκτυλος της Ουάσιγκτον, και το γεγονός ότι κατέφυγε στις ΗΠΑ το 1979 επέτεινε τις ιρανικές ανησυχίες για την επανεμπλοκή των Ηνωμένων Πολιτειών και την επαναφορά της ιρανικής δυναστείας στο τιμόνι της εξουσίας στο Ιράν.
Το Νοέμβριο του 1979, ομάδα Ιρανών φοιτητών εισέβαλε στην αμερικανική πρεσβεία και συνέλαβε 52 υπαλλήλους της. Στις 12 Νοεμβρίου, ο ενεργός υπουργός Εξωτερικών του Ιράν, Αμπολχασάν Μπανί Σαντρ, δήλωσε ότι οι όμηροι θα απελευθερώνονταν υπό όρους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έπρεπε να παύσουν να παρεμβαίνουν σε ιρανικές υποθέσεις και ο σάχης έπρεπε να επιστρέψει στο Ιράν για να δικαστεί. Οι ΗΠΑ απάντησαν δηλώνοντας ότι το Ιράν ήταν ελεύθερο να κάνει οικονομικές αξιώσεις εναντίον του σάχη σε αμερικανικά δικαστήρια και υποστήριξη τη σύστασης μιας διεθνούς επιτροπής για τη διερεύνηση των υποτιθέμενων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπό το καθεστώς του σάχη. Ωστόσο, όλα αυτά προϋπέθεταν την απελευθέρωση των ομήρων.

Επιπροσθέτως, οι ΗΠΑ αρνούνταν να αγοράσουν ιρανικό πετρέλαιο, «πάγωσαν» ιρανικά περιουσιακά στοιχεία δισεκατομμυρίων δολαρίων στις ΗΠΑ και, καθ ‘όλη τη διάρκεια της κρίσης, επιδόθηκαν σε μια έντονη εκστρατεία διεθνούς αντι-ιρανικής διπλωματίας. Στις 4 και 31 Δεκεμβρίου αντίστοιχα, οι διπλωμάτες των ΗΠΑ έλαβαν δύο φορές αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών κατά των ενεργειών του Ιράν. Παράλληλα, στις 29 Νοεμβρίου οι ΗΠΑ άσκησαν αγωγή εναντίον της ιρανικής κυβέρνησης στο Διεθνές Δικαστήριο, το οποίο αποφάσισε υπέρ των Ηνωμένων Πολιτειών τον Μάιο του 1980. Η διεθνής κοινότητας συμφωνούσε με τις ΗΠΑ, λαμβάνοντας θέση κατά της κατάσχεσης των ομήρων, ενώ οι διπλωμάτες από διάφορες χώρες προσπάθησαν να παρέμβουν για λογαριασμό τους. Ένα αξιοσημείωτο περιστατικό συνέβη στις 28 Ιανουαρίου 1980, όταν Καναδοί διπλωμάτες βοήθησαν έξι Αμερικανούς διπλωμάτες, που είχαν καταφέρει να αποφύγουν τη σύλληψη, να φύγουν από το Ιράν.

Ο πρόεδρος Κάρτερ είχε δηλώσει ότι η χρήση βίας έπρεπε να αποκλειστεί, καθώς το ρίσκο ήταν μεγάλο και η αποτυχία θα οδηγούσε στην εκτέλεση των ομήρων. Παρ’ όλα αυτά, τον Απρίλιο του 1980, πραγματοποιήθηκε η επιχείρηση «Eagle Claw» που ήταν όμως ανεπιτυχής. Το κόστος ήταν η απώλεια οκτώ Αμερικανών, η καταστροφή ενός μεταγωγικού αεροσκάφους και έξι ελικοπτέρων, ενώ η υπόληψη της κυβέρνησης Κάρτερ δέχθηκε ταπεινωτική ήττα. Κανένας όμηρος δεν έχασε τη ζωή του αλλά τα ίχνη τους χάθηκαν, καθώς οι Ιρανοί τους μετακίνησαν σε νέες τοποθεσίες σε όλη τη χώρα.
Διεθνή διλήμματα
Είναι γεγονός ότι η Ευρώπη έδειξε την αλληλεγγύη της στις ΗΠΑ, παρ’ όλα αυτά ανησυχούσε πως η χρήση στρατιωτικών μέσων για την απελευθέρωση των ομήρων θα οδηγούσε στο κλείσιμο των λιμένων του Περσικού Κόλπου και στην διακοπή του εμπορίου πετρελαίου προς την Ευρώπη. Για τους Αμερικανούς, αυτή η κρίση συνιστούσε προσβολή του κύρους τους. Όμως, η διάλυση του Ιράν θα έδινε την ευκαιρία στους σοβιετικούς να εμπλακούν στην περιοχή, οδηγώντας στη περεταίρω διαταραχή του περιφερειακού περιβάλλοντος ασφαλείας.

Οι Σοβιετικοί απ’ την μεριά τους, προβληματίζονταν δικαίως, αφού αντιμετώπιζαν προβλήματα στο γειτονικό Αφγανιστάν και ήθελαν να αποφύγουν μια δυναμική παρουσία των ΗΠΑ στο Ιράν. Τέλος, η κρίση των ομήρων έδωσε την ευκαιρία στους Ιρανούς να σχηματίσουν ενιαία συνείδηση υπό τον Χομεϊνί, ο οποίος έγινε σύμβολο κατά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Στις 21 Ιανουαρίου 1981, μέσα σε λίγες ώρες μετά την εκλογή του Ρόναλντ Ρήγκαν στη θέση του προέδρου, οι όμηροι απελευθερώθηκαν.
Σχετικό βίντεο
Τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης παρακολούθησαν στενά την Κρίση των Ομήρων:
Πηγές άρθρου
Calvocoressi, P. H διεθνής πολιτική μετά το 1945 (Τόμος Α). Εκδόσεις Τουρίκη.
Iran Hostage Crisis. Ανακτήθηκε από www.britannica.com (Τελευταία πρόσβαση: 24/10/2020).